این شهری شدن گرچه فرصت‌های نوینی را برای توسعه‌ای همه جانبه فراهم می‌آورد، اما با چالش‌هایی عمیق و گسترده‌ در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همراه است. بدون شک شکل‌گیری این چالش‌ها یکباره نبوده و در یک استمرار زمانی صورت گرفته است که شاید نقطه آغاز آن به ورود مدرن گرایی در ایران و تغییر ساختار شهرها در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی مرتبط باشد.

ایران همانند دیگر جوامع در دهه‌های اخیر به گونه‌ای فزاینده به سوی بدل شدن به جامعه‌ای شهری و در این راستا پیوسته در حال دگرگونی و تحول است. این شهری شدن گرچه فرصت‌های نوینی را برای توسعه‌ای همه جانبه فراهم می‌آورد، اما با چالش‌هایی عمیق و گسترده‌ در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همراه است. بدون شک شکل‌گیری این چالش‌ها یکباره نبوده و در یک استمرار زمانی صورت گرفته است که شاید نقطه آغاز آن به ورود مدرن گرایی در ایران و تغییر ساختار شهرها در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مرتبط باشد. در این استمرار زمانی، فقدان هماهنگی در ارکان توسعه، اقدامات بخشی از سوی نهادها و تصدی‌گری و تداخل وظایف آنان مانع از وجود نگاهی جامع و پایدار به امر توسعه شده و نهایتاً شهرها را با ناکارآمد‌ی‌های بی‌شماری مواجه کرده است. در این فرایند، زندگی شهروندان نیز تدریجاً دچار مخاطرات و اختلال فراوان شده و اکنون کیفیت سکونت به نازل‌ترین وضع خود در شهرهای ما رسیده است.

نگاهی موشکافانه و کارشناسی به مسائل و چالش‌های موجود در شهرها نشان می‌دهد که نمودهای این کیفیت نازل سکونت بخش‌های گسترده‌ای از شهرها را در برگرفته و جمعیت قابل توجهی از ساکنان شهرها را به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم درگیر کرده است. چنانچه سکونت را در مفهوم عام آن که فراتر از داشتن سرپناه است در نظر گیریم در پاسخگویی کیفی به گستره‌ای از نیازهای فردی و اجتماعی مردمان باشد، با مسائل شهری گوناگونی درگیر می شود که عبارتند از:

- فقرشهری، مشتمل بر فقر درآمدی، فقر بهداشتی، فقر آموزشی و خدمات اجتماعی، فقر خدمات پایه از قبیل شبکه آب سالم و همچنین کاستی درتوزیع برق و سایر خدمات زیربنائی و روبنائی، خدمات درمانی، امنیت، و بسیاری محرومیت‌های دیگر از این دست.

- ناکارآمدی نظام جابجائی، تحرک، جنبش و پویائی شهری در یک نظام ساختاری و یکپارچۀ شهری

- نابرابری‌های فضائی- کارکردی، توسعۀ نامتعادل و ناهماهنگ و توزیع نابرابر خدمات

- بحران هویت، تنزل ارزش‌ها، افت منزلت اجتماعی – مکانی و بی‌توجهی به حفاظت و حراست از میراث معنوی، طبیعی و ملموس

- تنزل و فرسایش سرمایه اجتماعی

- ضعف تاب آوری شهرها در مواجهه با بلایا و مخاطرات، کاهش ایمنی، خطرپذیری و ریسک

- تنزل کیفی محیط زیست، آلودگی ها، بحران آب، تخریب زیست بوم‌ها، کمبودها و توزیع نامناسب فضای سبز

گذشت بیش از چهار دهه از برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های توسعه شهری با رویکردی اقتدارگرا، از بالا به پایین، کمی و کالبدی حاکی از عدم موفقیت این طرح‌ها در ارائۀ راه حل‌هایی کارآمد در مواجهه با مسائل و مشکلات شهر و شهروندان است. به استناد تجارب جهانی و بررسی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه شهری در کشورهای توسعه یافته، به نظر می‌رسد که سیاست بازآفرینی شهری با رویکردی کل نگر، جامع و یکپارچه با تاکید بر مقوله کیفیت زندگی، به عنوان یک دستور کار شهری جدید می‌تواند برنامه مناسبی برای پاسخ‌گوئی به نیازهای کنونی شهر و شهروندان باشند. بر اساس قواعد و دستاوردهای شهرسازی امروز، این سیاست در قالب برنامه‌های موضوعی متنوع و گسترده‌ای از قبیل: برنامه کاهش فقر شهری، ارتقای تاب-آوری شهری، عدالت فضائی- اجتماعی ، همه شمولی و مقابله با جریان طرد اجتماعی، رنسانس شهری، توسعه پایدار، ظرفیت سازی اجتماعی و توسعه اجتماع محلی، توانمندسازی، حکمروائی خوب، حفاظت و باززنده‌سازی، ارتقای مزیت و منزلت مکانی، بهسازی محیطی و خلق حس مکان مطرح و به اجرا گذاشته می‌شوند.

وزارت راه و شهرسازی در تلاش است با طرح دستور کار شهری جدید، سیاست نوینی را برای خروج از بحران‌های موجود در عرصۀ توسعه شهری و ارتقای کیفیت حیات شهری در همه ابعاد آن رقم زند. در این سیاست، مجموعه راه‌حل‌ها برای تحقق شهری خوب هم راستا با مفاهیم ایران شهری، با توجه به تفاوت‌های موجود بین شهرها در ابعاد مختلف اعم از مقیاس، نقش و کارکرد، ظرفیت‌های توسعه و ویژگی‌های خاص بومی، مطرح می‌گردند.

وزارت راه شهرسازی می‌کوشد تا با ایجاد فضای همیاری و مشارکت، در جهت تحقق دستورِ کارِ شهریِ جدید و تعریف رویکردها و تدقیق اصول و راهبردهای آن که بی شک در گرو همفکری و همکاری تمامی اندیشمندان، متخصصان و حرفه‌مندان است، کیفیت بخشی به زندگی شهری را به یک خواست عمومی تبدیل و در راستای تحقق آن گام بردارد.

* معاون وزیر و مدیر عامل شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران