بی‌تردید قرارگیری عمده شهرها و روستاهای پرجمعیت کشور در مرز مابین کوه و دشت (جایی که محل گذر گسله‌های کواترنر و لرزه‌زای طویلی است که می‌تواند زمین‌لرزه‌های مهلکی ایجاد کند)، نقش مهمی در بالابردن پتانسیل خطر رویداد زمین‌لرزه‌ها در کشور ایران ایفا می‌کند. توجه به جنبه‌های مختلف پدیده زمین‌لرزه، می‌تواند در کاهش خسارات جانی و مالی آن نقش مهمی ایفا کند. یکی از مهم‌ترین این جنبه‌ها، ثبت داده‌های جنبش‌های نیرومند زمین، ناشی از رویداد زمین‌لرزه‌ها و تجزیه و تحلیل آنهاست. این داده‌ها که اساس و پایه علم مهندسی زلزله محسوب می‌شوند، اصطلاحا «شتاب‌نگاشت» نامیده می‌شوند. شتاب‌نگاشت‌ها (همانگونه که از نامشان برمی‌آید)، نشان‌دهنده تاریخچه زمانی شتاب حرکت زمین در زمین‌لرزه‌هاست که دستگاه‌های شتاب‌نگار زلزله می‌تواند آنها را ثبت کند.
این دستگاه‌های شتاب‌نگار در قالب شبکه‌هایی با عنوان شبکه‌های شتاب‌نگاری فعالیت می‌کنند. امروزه حتی کشورهای درحال‌توسعه نیز (که زمین‌لرزه، خطری مهلک برای جامعه و اقتصاد آنها محسوب می‌شود)، به‌خوبی به نقش و اهمیت توسعه شبکه‌های شتاب‌نگاری پی برده‌اند. نگاهی به گسترش این شبکه در کشورهایی که تا چندسال پیش فاقد دستگاه‌های شتاب‌نگار بوده‌اند، به‌خوبی نشان‌دهنده این موضوع است. در کشور ما، ایران نیز شبکه شتاب‌نگاری زلزله از سال۱۳۵۳ فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر، بیش از هزاروصددستگاه شتاب‌نگار در سراسر کشور دارد که این مجموعه افزون بر ۱۰هزار رکورد شتاب‌نگاشت از زمین‌لرزه‌های ایران ثبت کرده‌اند. در این میان، زمین‌لرزه‌های بسیار مهمی توسط این شبکه به ثبت رسیده است که هم از لحاظ ملی و هم از لحاظ بین‌المللی داده‌های بسیار ارزشمندی محسوب می‌شوند.
تاکنون داده‌هایی از زمین‌لرزه‌های بسیار مهم کشور مانند زمین‌لرزه طبس در ۲۵شهریور ۱۳۵۷، زمین‌لرزه رودبار و منجیل در سال۱۳۶۹، زمین‌لرزه بم در سال۱۳۸۲ و ده‌ها زمین‌لرزه مهم دیگر توسط این تجهیزات ثبت شده است. از میان زمین‌لرزه‌های مهم ایران که توسط دستگاه‌های شبکه شتاب‌نگاری کشور ثبت شده‌اند، زمین‌لرزه ۲۵ شهریور۱۳۵۷ طبس از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این زمین‌لرزه (که با بزرگای ۴/۷ یکی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌های تاریخ این سرزمین محسوب می‌شود)، از منظر شتاب‌نگاری نیز اهمیت بسیاری دارد و رکورد ثبت‌شده از این زمین‌لرزه در ایستگاه شیروخورشید شهر طبس با بیشینه‌ای نزدیک به ۹/۰ شتاب ثقل زمین (واحد اندازه‌گیری شتاب)، در فاصله‌ای در حدود سه‌کیلومتری گسل زمین‌لرزه‌ای طبس ثبت شد و با دارابودن دامنه‌های شتاب بسیار بالا، مدت دوام جنبش زیاد و محتوای فرکانسی غنی از نمونه‌های بسیار بارز شتاب‌نگاشت نزدیک به گسل بوده و تا سال‌ها از مهم‌ترین رکوردهای شتاب‌نگاشتی دنیا محسوب می‌شد.
بر همین اساس، در شهریورماه سال‌جاری، همزمان با سی‌وششمین سالروز زمین‌لرزه طبس و چهلمین‌سالگرد تاسیس شبکه شتاب‌نگاری زلزله کشور، مراسمی در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار شد و در آن، ضمن پرداختن به جنبه‌های مختلف فعالیت شبکه شتاب‌نگاری و زمین‌لرزه طبس از زحمات مهندس «علی‌اکبر معین‌فر»، موسس شبکه شتاب‌نگاری ایران نیز تقدیر به عمل آمد.
فراموش نکنیم ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم که پیوسته در معرض رویداد زمین‌لرزه قرار دارد. گسترش شهرنشینی در کشور و وضعیت خاص زمین‌ساختی عمده شهرهای کشور (که در کنار گسل‌های لرزه‌زا و کواترنر قرار گرفته‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به شهر تهران اشاره کرد)، آسیب‌پذیری این مناطق را به‌شدت بالا برده است. در عین حال، مناطق روستایی در کشور ما حتی در زمین‌لرزه‌های متوسط و با شتاب‌های نسبتا کم نیز به‌شدت آسیب‌پذیر هستند چرا که بافت آنها به‌شدت فرسوده است و در طراحی، ساخت و اجرای آنها از مصالح با کیفیت پایین استفاده شده است. بی‌تردید شبکه شتاب‌نگاری زلزله کشور و مجموعه دستگاه‌ها و اطلاعات آن، ارزشمندترین گنجینه علم مهندسی زلزله و زلزله‌شناسی مهندسی در کشور است. داده‌های شتاب‌نگاشتی اساس و پایه علم مهندسی زلزله است و مسلما خیل فارغ‌التحصیلان چندساله اخیر در زمینه‌های سازه، زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله (که از این اطلاعات استفاده کرده‌اند)، موید تاثیر مهم و انکارناپذیر این اطلاعات در بهبود مطالعات مرتبط و طراحی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله است. بنابراین توجه به بسط و گسترش این شبکه و دستیابی به دانش روز در امر زلزله و همچنین بهره‌مندی از نسل جدید دستگاه‌های شتاب‌نگار اهمیت پرداختن و توجه ویژه به این مقوله را آشکار می‌کند.
در این میان، مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها، تنها زمانی می‌توانند نقش خود را در این مهم به‌خوبی ایفا کنند که تحقیقات مرتبط با زلزله، مطالعات کاهش خطرپذیری لرزه‌ای، تحلیل خطر زمین‌لرزه برای ساختگاه‌های مهم طرح‌های عمرانی، مطالعه در مورد مدل‌های جدید کاهندگی امواج لرزه‌ای و ده‌ها موضوع تحقیقاتی در زمینه زلزله و مهندسی زلزله در این مراکز انجام گیرد. ما در مجموعه مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی این افتخار را داریم که یکی از سازمان‌های پیشرو کشور در زمینه زلزله هستیم.
نظر شما