محمد شکرچی‌زاده در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در پاسخ به پرسشی در خصوص نتایج پژوهش‌های مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره فرونشست زمین اظهار کرد: دخالت بشر در طبیعت در طول تاریخ آثاری داشته است که برخی از آنها قابل اصلاح نیست و برگشت‌ناپذیرند.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: برخی از توسعه‌هایی که انسان‌ها بدون بررسی آثار زیست‌محیطی انجام می‌دهند گریبانگیر بشریت شده است. فرونشست زمین نیز یکی از نتایج منفی همین دخالت انسان‌ها در طبیعت بدون ملاحظه موارد زیست‌محیطی است.

معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی به وجود می‌آید. در ایران در دهه‌های اخیر خصوصا از دهه ۸۰ به بعد روند برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی رشد چند برابری داشته که فرونشست زمین در دشت‌های کشور را تشدید کرده است.

وی با بیان اینکه بیلان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی در حد «منفیِ چند هزار میلیارد متر مکعب» است، گفت: این برداشت‌های بی‌رویه سبب شده در برخی نقاط از دشت‌های کشور به منابع آب استاتیکی رسیده‌ایم؛ منابع آب استاتیکی منابعی هستند که تنها در صورت داشتن ده‌ها سال پربارش می‌توانیم جایگیزینی برای آنها داشته باشیم. در برخی جاها حتی به آب شور رسیده‌ایم که اثر منفی روی زمین و کشاورزی ایجاد می‌کند. این موضوع در دشت‌های استان‌های اصفهان، جنوب تهران و به خصوص فارس شدیدتر است. در برخی دشت‌ها با دارابودن فرونشست یک میلیمتر در روز به یک رکورد جهانی دست یافته‌ایم.

شکرچی‌زاده با بیان اینکه فرونشست‌ها می‌تواند بر زیرساخت‌های حمل و نقل و همچنین ساختمان‌ها و مناطق مسکونی نزدیک به دشت‌ها اثر منفی و مخرب داشته باشد، تاکید کرد: بر اساس تجاربی که در دنیا وجود دارد، اگر فرونشست‌ها به صورت یکنواخت و یکپارچه انجام شود، آثار مخربش را به کندی نشان می‌دهد؛ اما در جاهایی که ضخامت سنگ بستر متفاوت است یا علل دیگر ممکن است فرونشست‌ها یکنواخت نبوده و در یک جا به صورتی شدیدتر از جایی دیگر شاهد فرونشست در دشت باشیم و در زمین ترک‌ها و شکاف‌های بزرگ ببینیم.

وی با اشاره به فرونشست راه‌آهن یکی از مسیرهای ریلی کشور خاطرنشان کرد: ما مراتب را سریعا به شرکت راه‌آهن اعلام کردیم؛ کارشناسان این شرکت پیش از اطلاع‌رسانی ما تحقیقات مختصری انجام داده بودند ولی پژوهشگران مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در حال بررسی و تحقیق بسیار غنی‌تر و تعیین روش‌های حل این مشکل هستند. در حال حاضر تصمیم بر این است که قبل از دستیابی به یک راه حل ماندگار و بلند مدت، برای مدت کوتاهی قطارهای عبوری از این مسیر از ۲۰ کیلومتر قبل از نقطه تقاطع ریل با فرونشست زمین تا ۲۰ کیلومتر بعد از آن، سرعت خود را کاهش دهند تا حرکت سریع قطار موجب تشدید فرونشست نشود. طی قراردادی با راه‌آهن انجام مطالعات برای حل این مشکل از سوی مرکز تحقیقات نهایی شده است. در حال حاضر نیز در مرحله مطالعه میدانی قرار داریم.

شکرچی‌زاده تأکید کرد: تغییر مسیر راه‌آهن بسیار مشکل است و معضلات بیشتری از قبیل هزینه‌های بالای خرید اراضی، بسته شدن مسیر در هنگام ساخت و ساز، لزوم تغییر مسیر از اراضی بالادست (ده‌ها کیلومتر قبل از نقطه تقاطع فرونشست با ریل) به دلیل عدم امکان تغییر ناگهانی زاویه حرکت قطار و ...را با خود در پی دارد.

وی با اشاره به بررسی مسئله فرونشست زمین در کارگروه زلزله و زمین‌لغزش مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: قرار است گروهی به صورت تخصصی روی زیرساخت‌ها کار کند. چون فرونشست زمین آثار منفی خود را علاوه بر روساخت‌ها، روی شبکه‌های آبرسانی و لوله‌های انتقال گاز نیز می‌گذارد.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تأکید بر اینکه ۳۰ درصد فضاهای سرزمینی با سرعت‌های مختلف در حال فرونشست است، خاطرنشان کرد: این رقم در سال‌های آینده نیز بیشتر می‌شود و باید منابع آب زیرزمینی کشور را منابع استراتژیک محسوب کرد تا در بخشی از دشت‌ها برداشت آب ممنوع شود. باید آب‌های سطحی را در دشت‌ها رها کرد تا در زمین فرو رفته و به مرور منابع آب زیرزمینی را تقویت کنند. البته این کار، فرایندی بلندمدت و ده‌ها ساله است.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از معضلات کشور موضوع ایجاد «فروچال» است، بیان کرد: فروچال نوعی فرونشست عمیق است که به ایجاد حفره یا چاله‌های بزرگ در دشت‌ها می‌انجامد. حفره‌های با ابعاد بسیار بزرگ در داخل زمین سبب فرونشست ناگهانی و بسیار مخرب می‌شود. در حال حاضر در کشور یک فروچال در دشت میان قزوین و همدان گزارش شده است.

معاون وزیر راه و شهرسازی درباره احتمال وقوع پدیده فرونشست زمین در مناطق شهری خاطرنشان کرد: در شهرهای بزرگ و کلانشهرها به دلیل اینکه فاضلاب شهری به لایه‌های درونی زمین هدایت می‌شود، اجازه فرونشست به اراضی شهری را نمی‌دهد. این مسئله کمک می‌کند سطح آب زیرزمینی شهرها پایین نرود و به همین دلیل گزارشی از وقوع فرونشست در شهرها و بروز اختلاف سطح و شکاف در سطح زمین نشده؛ ولی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گزارش داده که فرونشست زمین سبب تخریب برخی خانه‌های روستایی شده است. البته گفته شده که در مناطق جنوبی تهران چنین موضوعی وجود دارد که هنوز این گزارش قطعی نشده است؛ اساسی‌ترین راهکار مقابله با این پدیده نیز تزریق آب به آبخان‌های مناطقی است که فرونشست در آنها آغاز شده است که با خشکسالی موجود این کار نیز قابل انجام نیست؛ بنابراین ابتدایی‌ترین اقدام، جلوگیری از برداشت‌های بیشتر از سفره‌های آب زیرزمینی است. در برخی مناطق ۵۰ متر نشست آب زیرزمینی را شاهدیم.

وی با بیان اینکه قرار است کمیته‌ای که زیرمجموعه کارگروه زلزله و زمین‌لغزش است، با همکاری سازمان راهداری و شرکت راه‌آهن بازدید میدانی از زیرساخت‌های راهی کشور در مناطقی که فرونشست‌ها شدیدتر است، انجام دهند گفت: طی تفاهم‌نامه‌ای با سازمان راهداری و شرکت راه‌آهن مقرر شد برای هر مورد شکاف و یا ترک‌خوردگی غیر متعارف، راه حل مناسبی تدوین کنیم. چون وقوع شکاف‌های ناگهانی در مسیرهای جاده‌ای، ریلی و پل‌ها خسارات جانی و مالی شدیدی در پی دارند.

شکرچی‌زاده با بیان اینکه هنوز موردی از فرونشست در شهرهای جدید گزارش نشده است، افزود: با این حال احتمال وقوع این پدیده در شهرهای جدید به خصوص شهرهای جدیدی مانند پرند که در نزدیکی دشت‌ها تأسیس شده‌اند وجود دارد.

وی همچنین در پاسخ به پرسشی در خصوص احتمال وجود رابطه میان زلزله و فرونشست زمین اظهار کرد: این دو موضوع دو مقوله کاملا متفاوتند. ولی تنها رابطه‌ای که میان آنها می‌توان یافت، احتمال خرابی شدیدتر در مناطق زلزله‌زده‌ای است که فرونشست هم در آنها اتفاق افتاده؛ وگرنه فرونشست زمین به خودی خود سبب ایجاد زلزله نمی‌شود؛ چون گسل‌های زلزله‌خیزِ زمین، عمدتا در کوهپایه‌ها اتفاق می‌افتد و فرونشست در دشت‌ها./