به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی به گفته اهالی این محله دیوارهای مدرسه صالحان که قدمتی حدود یکصدسال دارد پر است از یادگاری‌هایی که شاگردان مدرسه در گذر ایام از خود برجای گذاشتند و رفتند.

محله کلپا چنان جانمایی شده که مرکز آن به عنوان مهمترین فضای باز همگانی در این محدوده در مقیاس محلی به شمار می‌رود. فضایی غیرهندسی که مسجد محله و یک مدرسه قدیمی با معماری ارزشمند را در خود جای داده است، پارک حجازی و میدان امام به عنوان بازار اصلی شهر نیز نزدیک مرکز این محله قرار دارد.

مسجد کلپا و حمام زندی از دیگر بناهای تاریخی محله به شمار می‌روند ، حمام زندی درحال حاضر تخریب شده و به عنوان پارکینگی غیررسمی کاربرد دارد، اما مسجد کلپا مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مرکز محله کلپا ، در شرق خیابان بوعلی واقع شده و همچنان پذیرای اهالی محل و نمازگزاران است.

براساس اسناد و مدارک موجود اثر تاریخی مدرسه صالحان در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۵۰۴۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.  البته تعدادی خانه واجد ارزش تاریخی دیگر نیز هنوز در محله به صورت پراکنده وجود دارد که با قدم زدن در کوچه و پس‌کوچه‌های آن چشم هر بیننده‌ای را می‌نوازد.

« درحال حاضر محله کلپا بسیاری از عناصر هویت بخشی خود را از دست داده است، اکنون تنها دو بنای مسجد و خانه نایینی‌ها (مدرسه صالحان) در این محله باقی‌مانده است که با سکونت برخی افراد ذی‌نفوذ شهر و نیز برخی مدیران سابق در این محله شرایط اجتماعی آن با دیگر محله‌های اطراف متمایز شده است». این سخن را عبدالعلی محمدی‌پسند آخرین مالک بنای مدرسه صالحان و به گفته مردم همدان یکی از بهترین و نام‌آورترین فرهنگیان شهر، درباره مدرسه و محله زیبای کلپا برایمان می‌گوید.

وقتی همراه این پیرمرد همدانی به سراغ مدرسه صالحان رفتیم با فضایی باورنکردنی روبه رو شدیم، مالک بنا در ورودی را برایمان باز کرد و ما یکی پس از دیگری وارد حیاط زیبای مدرسه شدیم، صدای خش خش برگ‌ها و چوب‌های خشک زیر پایمان حس خاصی داشت. کمی آن طرف‌تر حوض وسط حیاط که سال‌ها خالی از آب مانده بود و بی‌استفاده، پر از برگ خشک بود. از حیاط اول گذشتیم و به سختی از لابه لای شاخه‌های درختان قد کشیده در وسط حیاط عبور کردیم. ساختمان اصلی مدرسه آنجا بود، ساختمانی دو طبقه و بسیار قدیمی، تصور عبور و مرور دانش‌آموزان و جوانان از این محل و نگرانی همیشگی‌شان برای تکالیف نیمه‌کاره و پاسخ دادن به معلم به رسم قدیم، حس عجیبی را در هر بیننده‌ای ایجاد می‌کرد.

محمدی پسند جلوتر از ما وارد ساختمان شد و یکی یکی کلاس‌ها را به ما نشان ‌داد. راهرو و هر یک از کلاس‌ها مملو از صندلی و نیمکت‌های قدیمی بودند که برای هریک از دانش‌آموزان و معلمان آن مدرسه به ویژه خود آقای محمدی‌پسند یادآور خاطره‌ای شیرین از دوران دوست‌داشتنی درس و مشق بود.

تخته‌های سیاه در کلاس‌ها، تکه گچ‌های افتاده روی زمین و یادگاری‌ها و گاه بخشی‌ از درس‌های نوشته شده روی تخته سیاه و دیوار کلاس‌ها هریک از بازدیدکنندگان را به فکر فرو برده بود، فکری که به اجبار لبخندی شیرین که یادآور همان دوران مدرسه بود را بر روی لب‌ می‌نشاند.

در این میان محمدی‌پسند که در ۱۵ سال آخر فعالیت این مدرسه، به عنوان مدیر مدرسه مشغول کار بوده است برایمان خاطراتی را از آن دوره تعریف می‌کرد. او می‌گفت که چه دانش‌آموزان با استعدادی در این مکان آموزشی بودند که برخی از آن‌ها امروز از مهندسان و پزشکان نامی کشور هستند و برخی دیگر در دوران جنگ تحمیلی عازم جبهه و خط مقدم شدند و دیدار حق‌ را بر هر خواست دیگر خود ارجح دانستند.

این پیرمرد دوست‌داشتنی با لهجه همدانی زیبای خود برایمان گفت که در دوره خدمت خود بسیاری از دانش‌آموزان خانواده‌های شهدا، جانبازان و یا محرومان را به طور رایگان در این مدرسه ثبت‌نام کرده و بی‌منت و توقعی هرگونه خدمات آموزشی برای رشد و شکوفایی استعدادهای این جوانان را به آنها ارایه کرده است.شنیدن این سخنان خصوصا از زبان این مرد سالخورده شیرین سخن، برای همه جذاب بود.

بعد از شنیدن این سخنان به سراغ کسبه و ساکنان قدیمی محله رفتیم و خواستار شنیدن داستان مدرسه صالحان از زبان آنان شدیم.

ابتدا آقای کامران لعلی (برادر شهید امیر لعلی ) نانوای محله کلپا پس از ابراز خرسندی از تملک بنای این مدرسه زیبا و تبدیل آن به مکانی فرهنگی برایمان گفت: این بنا با قدمتی یکصد ساله پیش از انقلاب، زمانی که توسط فردی به نام آقای حسینی خریداری شد حدود هفت تا هشت سال به عنوان مدرسه رهنما شروع به کارکرد، پس از آن، در دوره‌ای محدود به عنوان مکانی برای استفاده‌های استراتژیکی دفاع غیرنظامی مورد استفاده قرار گرفت و بعد از انقلاب چند ماهی در اختیار جنگ‌زده‌های دوران دفاع مقدس بود. او گفت تا آنجا که به خاطرم می‌آورد مدتی نیز این بنا در اختیار تشکیلات سپاه بود و به عنوان مقر تبلیغات این ارگان مورد استفاده قرارگرفت.

پس از این مدت به موسسه آموزشی آینده‌سازان بدیل شد و پس از خریداری ملک توسط آقای محمدی‌پسند و شریک ایشان آقای لقمانی تبدیل به دبیرستان پسرانه غیرانتفاعی صالحان شد.

محمد یوسف سلامت پیرمردی ۷۲ ساله از دیگر اهالی قدیمی محله کلپا که حالا در یکی از داروخانه‌های شهر، نزدیک این محله مشغول کار است نیز از خاطرات شیرین خود برایمان می‌گوید: نزدیک ۶۲ سال در محله کلپا ساکن بودم، به خاطر دارم که سال ۱۳۲۰ این بنا توسط فردی به نام آقازاده خریداری شد و کاربردی مسکونی داشت. محله کلپا دارای حوضچه‌ای در مرکز بود که همه افراد آب ذخیره خود را از آن تأمین می‌کردند. ملک مدرسه صالحان با زیبایی منحصر به فرد خود نمای بسیار جذابی به محله ما داده بود که همین امر موجب ماندگاری آن تا زمان فعلی شده است.

بعد از گوش سپردن به خاطرات ساکنان قدیمی محله و پرسش و پاسخ کوتاهی با سایر ساکنان فعلی این محله تاریخی، به نظر می‌رسد به عقیده اهالی محل، بهترین کاربری پیشنهادی برای استفاده از مدرسه صالحان به ترتیب موزه و مرکز تاریخی و آثار باستانی در اولویت اول ، مراکز فرهنگی در اولویت دوم و مرکز ورزشی  در اولویت سوم پیشنهادی ساکنان محله کلپا قرار دارد.

نتیجه نظرسنجی از مردم

دفتر عمران و بهسازی اداره کل راه و شهرسازی همدان در نظرسنجی خود از مردم همدان در مورد کاربری آینده این عمارت، به نتایجی دست یافت که جالب توجه است.

باتوجه به نظرات ساکنان قدیمی و فعلی محل یکی از بهترین راه‌های احیای محلات سنتی، بازآفرینی مبتنی بر رویکرد توسعه‌ای در جهت بازگرداندن جنب و جوش، حس زندگی و شوق و اشتیاقی دوباره به این بافت‌های سرتاسر تاریخی و باارزش است. در تحقیقات انجام شده میزان رضایت و اهمیت موضوع‌ها و نیازهای ساکنان بر اساس اقدامات صورت گرفته در راستای پروژه‌های محرک توسعه را اندازه‌گیری کردیم. معیارهای مختلف براساس اهداف محرک‌های توسعه بازآفرینی شهری تبیین و مورد پرسش قرار گرفت. ساکنان از میان معیارهای مدنظر تمایل بیشتری نسبت به بعد اجتماعی فرهنگی محرک‌های توسعه بازآفرینی شهری از خود بروزدادند، به طوری که اغلب تعاملات اجتماعی در مرکز محله کلپا که از مراکز محلات قدیمی شهر همدان است را با اهمیت قلمداد می‌کردند.

به نظر می‌رسد که محله کلپا به دلیل دربرداشتن کاربری‌های فرهنگی و اجتماعی موجود در آن و سابقه درخشانش در فعالیت‌های اجتماعی و مردمی به دلیل یک‌دستی ساکنان آن، تعلقات عاطفی به خانه و همسایگان و هیات‌ها و اجتماعات انسانی محله، از دغدغه‌ اجتماعی فرهنگی بیشتری نسبت به سایر محله‌های شهر همدان برخوردار است و به همین دلیل محرک‌های توسعه‌ای که نگاه اجتماعی  فرهنگی منعطف‌تر و برجسته‌تری را همراه دارند امکان موفقیت بیشتری نیز به نسبت ابعاد دیگر دارند.

وجه اجتماعی فرهنگی اقدامات بازآفرینی شهری محرک توسعه محور می‌تواند کارایی بیشتری در محله کلپا داشته باشد و حس مشارکت و همکاری ساکنان آن در کمک به پیشبرد هرچه بهتر پروژه‌ها به دلیل اعتماد و اعتباری که ساکنین نسبت به یکدیگر دارند و نیز تعلقات عاطفی بین آنها، منجر به بازتولید تعاملات اجتماعی شده و امنیت بیشتری نیز برای محله به ارمغان آورده است./