برهان محمودی ـ سنندج، مریوان، بانه، قروه و سقز شهرهایی هستند که در استان کردستان بیش از سایر شهرها با مشکل حاشیه‌نشینی دست به گریبانند. از بین این شهرها سقز وضعیت بهتری دارد، هم مساحت بافت حاشیه‌ای آن بسیار کمتر است هم از نظر جمعیت ساکن در حاشیه شهر، مدیران و تصمیم‌گیران شهر با تعداد افراد کمتری مواجه هستند. با این حال در سقز نیز با سودجویانی مواجه هستیم که اراضی ملی یا کشاورزی را تفکیک، قطعه‌بندی و به مردمان ساده و فقیری که به خاطر فقر فرهنگی و ناآگاهی پیش از خرید این زمین‌ها از دستگاه‌های مربوطه استعلام نکرده‌اند، به فروش رسانده‌اند. شهردار سقز ضمن تشریح مشکلات ساکنان این مناطق، مهمترین کار صورت گرفته برای رفع مشکل حاشیه‌نشینان را تصویب محدوده جدید برای سقز در بهمن ماه ۹۴ و افزوده شدن ۲۹۷ هکتار به شهر در شورای عالی شهرسازی و معماری می‌داند که سبب شد خانواده‌های ساکن این بافت‌ها نیز مشمول دریافت خدمات شهری شوند. مشروح اظهارات ضیا نعمانی شهردار سقز را با هم می‌خوانیم.

آقای نعمانی، محلات و پهنه‌های سقز که مشمول سکونتگاه‌های غیررسمی این شهر می‌شوند چه تعداد است و در حال حاضر این مناطق در چه وضعیتی به سر می برند؟

تعداد محلات مشمول سکونتگاه غیررسمی سقز نسبت به دیگر شهرهای کردستان هم بسیار کمتر است و هم تا حدود زیادی ساماندهی شده‌اند. محلاتی چون تازه‌آباد را به عنوان سکونتگاهی غیررسمی می‌شناسیم که مدیریت شهری سقز از گذشته تا به حال با همکاری شهرداران قبلی و دستگاه‌های مربوط هم مانع از گسترده شدن آن شده و هم محلات موجود را ساماندهی کرده و شاخص‌های زندگی در آن به سطح سایر محلات شهر ارتقا داده شده است.

محلات مشمول سکونتگاه غیررسمی از نظر طرح‌های جامع و تفصیلی و همچنین در محدوده شهر بودن، در چه موقعیتی قرار دارند؟

جالب است بدانید با تلاش مدیریت شهری سقز و اداره کل راه شهرسازی کردستان توانستیم مصوبه‌ای را از شورای عالی شهرسازی و معماری درباره الحاق تمام محلاتی که به عنوان سکونتگاه غیررسمی و حاشیه شهر محسوب می‌شدند به محدوده شهر سقز اخذ کنیم.

بر اساس این مصوبه منطقه ۷۵ هکتاری تازه‌آباد که بزرگترین و شناخته‌شده‌ترین سکونتگاه غیررسمی سقز است به عنوان ناحیه منفصل شهری شناخته می‌شود. به طور کلی مجموع مساحتی که به محدوده شهر سقز افزوده شد، ۲۹۷ هکتار است که از کل این مساحت، در بخش بسیار کوچکی از آن ساخت و ساز انجام شده و دست مدیریت شهری برای ساماندهی این مناطق چه از نظر اصلاح معابر و چه از نظر سایر خدمات روبنایی شامل فعالیت‌های عمرانی فرهنگی ـ اجتماعی، فضای سبز، ساماندهی حمل و نقل شهری و ... بسیار باز است. در حالی که می‌بینیم در شهرهای سنندج، مریوان و بانه محله‌ها و مناطقی که چه به عنوان ناحیه منفصل شهری و چه به عنوان ناحیه متصل در محدوده شهر قرار می‌گیرند، ساخت‌و‌سازهای گسترده، بی‌رویه و خارج از ضابطه صورت گرفته که کار ساماندهی بافت‌های حاشیه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی این شهرهای کردستان را سخت کرده است.

این مشکلات نیازمند راهکارهایی برای ساماندهی هستند. مدیریت شهری سقز برای ساماندهی بافت‌های حاشیه‌ای سقز چه اقداماتی انجام داده است؟

سکونتگاه‌های غیررسمی سقز چه زمانی که جزء محدوده شهر بودند و چه زمانی که نبودند، همواره خدمات شهری دریافت کرده‌اند. اگرچه سیاست مدیریت شهری و شورای اسلامی این شهر مقابله با گسترش حاشیه‌نشینی از طریق ممانعت دستگاه‌های خدمات‌رسان با ارایه انشعابات شهری به آنها بوده است اما برای ساماندهی این مناطق تا پیش از تصویب محدوده جدید سقز در شورای عالی شهرسازی و معماری هم انشعابات آب، برق، گاز و هم را به ساکنان بافت‌ها و حاشیه نشینان ارایه می‌دادیم ولی با تصویب محدوده جدید شهر، همه خدمات شهری در سطح سایر مناطق و محله‌های سقز در اختیار این خانوارها قرار گرفت.

مشکلات فعلی بافت‌هایی که از آن‌ها با عنوان سکونتگاه غیررسمی یاد می‌کنیم بیشتر در چه حوزه‌هایی است؟

مهمترین مشکلی که حاشیه‌نشینان با آن روبه رو هستند، عدم رعایت سرانه‌های مختلف شهری در توسعه محله است، مانند سرانه‌هایی که از سوی کارشناسان شهرسازی به عنوان شاخصه‌های یک محله توسعه‌یافته نام برده می‌شود، از قبیل سرانه فضای آموزشی، فضای فرهنگی، فضای سبز و ... در توسعه محله‌های حاشیه‌ای سقز از سوی مالکان منازل مسکونی در نظر گرفته نشده است. مالکان اراضی که عموما افرادی سودجو بوده‌اند، زمین‌های موجود در حاشیه شهر سقز را در قطعات بسیار کوچک و نامناسب قطعه‌بندی کرده و به مردم بسیار فقر و مستضعف فروخته‌اند. در حال حاضر نیز عمده ساکنان بافت‌های سکونتگاه غیررسمی سقز و حاشیه‌نشینان این شهر خانوارهای فقیر و مشمول دهک‌های یک و دو جامعه‌اند که نیازمند مساعدت‌ هستند.

غیر از شاخص فقر اقتصادی آیا شاخص‌های دیگری همچون فقر فرهنگی یا مهاجرت هم در زندگی حاشیه‌نشینان سقز دیده می‌شود؟

شاید بتوان فقر فرهنگی را در این خانوارها دید، به خصوص اگر فقر فرهنگی را در موضوع‌هایی مانند بزه‌کاری و دور افتاده ماندن از سایر اقشار شهری تعریف کنیم. اما شاخصه مهاجرت از سایر مناطق به حاشیه سقز کمتر دیده می‌شود. بر خلاف شرایطی که در سنندج وجود دارد و تقریبا از همه شهرهای استان و حتی استان‌های مجاور از قبیل آذربایجان‌غربی یا کرمانشاه هم به سنندج و حاشیه آن مهاجرت می‌کنند؛ اما در سقز بیشتر جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی، اقشار بسیار مستضعف و فقیر خود شهر هستند که به امید صاحب‌خانه شدن ولو در قطعات بسیار کوچک، به این محله‌ها و بافت‌ها هجوم آورده‌اند چراکه قیمت زمین‌های موجود در این محله‌ها و پهنه‌ها بسیار کمتر از قیمت اراضی داخل شهر است و از سویی نیز با کمترین قیمت و بدون رعایت اصول اولیه ساخت‌و‌ساز، خانه‌های خود را بر اراضی حاشیه شهر بنا می‌کنند. البته برخی مهاجرت‌ها از روستاهای اطراف هم به حاشیه شهر سقز صورت می‌گیرد ولی مهاجرت از شهرهای دیگر به سقز را شاهد نیستیم.

از دیگر مشکلات فرهنگی ـ اجتماعی مناطق حاشیه‌ای سقز، جرم‌خیز بودن این بافت‌هاست. اغلب افرادی که انواع بزه‌ها را مرتکب می‌شوند از قبل ساکن سکونتگاه‌های غیررسمی سقز بوده‌اند یا برای این که هم از دسترس دور باشند و از دید مراجع انتظامی و قضایی خارج شوند به سکونت در حاشیه شهر روی می‌آورند که همین موضوع به گسترده‌تر شدن جرایم در بافت‌های حاشیه‌ای کمک می‌کند.

گذشته از این موارد، کمبود زیرساخت‌ها به خصوص در بخش فاضلاب شهری و همچنین دزدی انشعابات برق از معضلاتی است که برطرف کردن آنها برای تصمیم‌سازان شهری به سختی صورت می‌گیرد.

آیا مشکل ساخت و ساز در اراضی ملی هم در سکونتگاه‌های این شهر دیده می‌شود؟

متأسفانه سودجویانی که اقدام به قطعه‌بندی و فروش این اراضی به مردم مستضعف شهر کرده‌اند، زمین‌های با کاربری کشاورزی را تحت عنوان کاربری مسکونی به فروش رسانده‌اند و در حال حاضر نیز پاسخگوی کمیسیون ماده پنج شهرداری نیستند. از سوی دیگر موارد متعددی داشته‌ایم که برخی افراد سند شش دانگ رسمی مورد تأیید سازمان ثبت اسناد و املاک کشور را در دست داشته‌اند که با آن اقدام به صدور پروانه ساخت از سوی شهرداری شده، اما زمانی که برای دریافت پایان کار مراجعه کرده‌اند، بر اساس استعلام‌ از سازمان‌هایی چون راه و شهرسازی و اوقاف متوجه شده‌ایم که این اراضی متعلق به دولت هستند. این مساله جزء مشکلات اصلی حاشیه‌نشینان است. باید راه حل این موضوع تدوین شده و شهر سقز نیز مشمول تفاهم‌نامه همکاری سازمان ملی زمین و مسکن و شرکت عمران و بهسازی شهری ایران شود تا به مالکان این منازل اسناد مالکیت قطعی داده شود.