شناسهٔ خبر: 33946 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران مطرح کرد؛

ساخت و سازهای غیراصولی؛ منشا آلودگی شهرهای ایران/ توسعه پایدار پاسخی به دو چالشِ مصرف‌گرایی و تغییرات اقلیم است

مجید مفیدی عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت ایران، منشا آلودگی شهرهای ایران را احداث بناها و ساخت و سازهای غیراصولی عنوان می‌کند و می‌گوید: توسعه پایدار و ضرورت ایجاد آن پاسخی به دو چالش مصرف‌گرایی و تغییرات اقلیم است.

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، سید مجید مفیدی عضو هیات‌علمی دانشگاه علم و صنعت ایران در حوزه پایداری و انرژی معتقد است که توسعه پایدار ضرورتی برای پاسخ به دو چالش مصرف‌گرایی و تغییرات اقلیم است و ایران در اجرایی‌کردن توسعه‌پایدار ناموفق بوده است. وی همچنین اجرای طرح ترافیک را برای درمان آلودگی شهر در حکم مسکن برمی‌شمارد و می‌گوید که منشا آلودگی شهرهای ایران در احداث بناها و ساخت و سازهای غیراصولی و غیراستاندارد است. گفتگوی مشروح ما را با این استاد دانشگاه می‌خوانید:

تعریف توسعه پایدار چیست؟

باید "پایداری" را ضرورتیبرای درمان دو چالش مصرف گرایی مواد و مصالح (که در راس آن انرژی فسیلی است) و تغییرات اقلیمی دانست و از آن یادکرد، که پاسخی است در برابر مشکلاتی کهامروز با آن مواجه هستیم. موضوعتوسعه ی پایدار از حدود چهل سال قبل مطرح شد؛ در زمانی که دانشمندان متوجه شدند که تغییرات و نا بسامانی در زمین در حال اتفاق است و برای حل این موضوع توسعه ی پایدار را مطرح کردند. در واقع توسعه پایدار شامل هشت مرحله است که حدود بیست سال طول کشید تا این هشت مرحله طی شد. لذا برای تعریف توسعه پایدار باید مروری کرد به این هشت مرحله به شرح زیر:

 مرحله اول:صرفه جویی - اولین مرحله و دغدغه ای آن سال ۱۹۷۳ با بحث صرفه جویی طرح شد و این موضوع مطرح گردید که انسان ها  به شدت به سوخت های فسیلی وابسته هستند و از همان سال بود که موضوع توسعه پایدار با اولین محورش که همان صرفه جویی ست، مورد بحث قرار گرفت در همین راستا استفاده از عایق برای صرفه جویی پیشنهاد شد اما عایق تنها می تواند حداکثر ۳۰ درصد از صرفه جویی را تامین کند.

مرحله ی دوم: انرژی های تجدیدپذیر- دراین مرحله از توسعه پایدار قرار بر این شد تا انرژی های تجدیدپذیر(تابش آفتاب، جریان هوا، زمین گرمایی، امواج، زیست توده و برق آبی) که دانشمندان از دهه ۱۹۷۵ به بعد در جهت کشف آنها قدم برداشتند، جایگزین انرژی های فسیلی شوند؛ به گونه ای که کشوری مانند سوئد ۹۵ درصد از انرژی مورد نیاز خود را از طریق انرژی های تجدیدپذیر به دست می آورد. ایران نیز خوشبختانه می تواند هر شش نوع انرژی تجدید پذیر را مورد استفاده قرار دهد و استفاده از این انرژی ها سبب امنیت ملی می شود و همچنین در نهایت آلودگی کمتری هم تولید می کند.

مرحله سوم: جلوگیری از تخریب محیط زیست -در دهه ۱۹۸۲ بحث سبز بودن (Green) به عنوان سومین مرحله ی پایداری ازکانادا شروع شد. موضوعی که نشان می دهد ما با استفاده از انرژی های فسیلی در حال تخریب محیط خود هستیم و این مباحث باعث شد تا واژه ی اکولوژی مطرح شود اما از آنجایی که عموم مردم شاید درک خوبی از این واژه نداشتند، واژه ی "سبز" را جایگزین آن کردند که امروز منسوخ است.

مرحله چهارم: بحث بازيافت مطرح شد - بطوركلي در اثر مصرف منابع تجديدناپذير ضايعات نيز توليد مي‌شود. در اين راستا تبديل توسعه خطي به توسعه بازخورنده يا حلقوی پيشنهاد گرديد که بازیافت مواد و مصالح از اهم اقدامات بود.

مرحله پنجم: هوای تازه– در این مرحله به این نتیجه رسیدند که اولین چیزی که می تواند انسان را بیمار کند، نرسیدن اکسیژن و هوای سالم به او است که تامین آن مورد توجه قرار گرفت

مرحله ششم: لایه ی اوزون-توجه به موضوع صدمه خوردن لایه ی اوزون که منجر به ورود تششعات مضر خورشید به زمین شده و عامل بروز مشکلات عدیده ای برای انسان ها از جمله سرطان های مختلف شده است.

مرحله هفتم: ازدیاد دمای زمین -موضوع مرحله ی ششم مربوط به ازدیاد دمای زمین است؛ و در آن مطرح شد که  افزایش دمای زمین مشکلات زیادی را از جمله ذوب شدن یخ های قطبی را به وجود می آورد.

مرحله هشتم: رعایت حق نسل های آینده -به این معنا که انسان تنها مالک زمین نیست و به قول یکی از روسای قبایل بزرگ آمریکا «زمین به همراه متعلقات آن (یعنی منابع و انرژی) وامی است از آیندگان». البته رعایت کردن هر هشت مرحله ی پایداری سهل نیست اما رعایت سه مرحله ی اول از اهمیت بیشتری برخوردار است.

منظور از توسعه پایدار در ساخت و ساز چیست؟

موضوع  پایداری  در ساخت و ساز به این معنا است که ساختمان هایی باید احداث شوند که علاوه بر اینکه از لحاظ مصرف انرژی به صفر برسد بلکه باید مواد و مصالحی که برای ساخت ساختمان ها به کار می رود چون انرژی می طلبند، که به آن انرژی نهفته می گویند، و باید در نظر داشت تا با افزایش کیفیت در  ساخت و ساز میزان مصرف انرژی در حین بهره بردری و نهفته را کاهش دهیم.

اکنون کشور ما تا چه حد در مسیر اجرائی کردن اهداف توسعه پایدار حرکت کرده است؟  

باتوجه به تعریف توسعه پایدار و طی کردن مراحل هشتگانه آن، میتوان اظهار داشت که ایران نه تنها این مراحل را بصورت سطحی طی کرده بلکه در اجرائی کردن بسیاری از موارد آن مانند؛ صرفه جویی و اجرائی کردن مبحث نوزده موفق نبوده است. ضرورت دارد که همواره آستانه تحمل زمین را نظر داشت زیرا زمین توانایی آن را ندارد که بی نهایت آب، نفت و اکسیژن و غیره تولید کند و متاسفانه از آن جایی که  رشد طبیعی منابع را درک نشده است سبب شده تا بیشتر از ظرفیت آن مصرف کنیم. اکنون ساختمان های در ایران چهار برابر استاندارد جهانی انرژی مصرف می کنند به گونه ای که مصرف انرژی در ایران به اندازه مصرف کشور چین است در حالی که چین ۲۰ برابر ایران جمعیت دارد و این یک بحران بزرگ محسوب می شود؛ همچنین اروپا با چهارصد میلیون نفری که در آن زندگی میکنند اکنون به اندازه ی ما انرژی مصرف کرده و به همین خاطر ایران نهمین کشور از نظر انتشار گاز های گلخانه ای محسوب میشود.

این برداشت بی اندازه از طبیعت، چه مسائل و مشکلات زیست محیطی را ایجاد کرده است؟  

می توان به یخ های قطبی اشاره کرد که میلیون ها سال انباشه شدند و در سی سال گذشته تقریبا ۳۰ درصد آن ها از بین رفته و پیش بینی می شود (به صورت خوش بینانه) تا بیست سال آینده ذره ای از آنها هم باقی نخواهند ماند؛ برخی از افراد پنداشتند که علت این امر نوسان طبیعی زمین است اما تغییر دمای زمین۵۰ برابر از حد معمول است. مثلا  اگر در گذشته هر ۲۰ هزار سال  ۵ درجه هوا بالا می رفته است درحال حاضر در هر۱۰۰ سال یک درجه افزایش دما خواهیم داشت  و این موضوع نشان می دهد که نوسان تغییرات کنونی مسیر غیر طبیعی را طی میکند و این تغییراقلیم مهم ترین موضوعی است که ما با آن مواجه هستیم.

یا در چند سال گذشته در کشور ما بارش برف به دلیل تغییرات اقلیمی به اندازه ای بود که سبب شدتا بسیاری از سازه ها و ساختمان ها از بین بروند و این نشان می دهد که نُرم طبیعی هوا به طور کلی نظم خود را از دست داده است.

آیا مشکل آلودگی کنونی هوای شهرها با طرح های ترافیکی قابل حل است؟

خیر، طرح هایی همچون طرح ترافیک که در جهت کاهش آلودگی در شهر صورت می گیرد تنها حکم مُسکن دارد و بیماری آلودگی را به صورت ریشه ای درمان نمی کند.

منشا آلودگی هوا در شهرها را ناشی از چه عاملی می دانید؟

آلودگی در شهر ما براثر خودرو فقط ایجاد نمی شود بلکه فقط۳۰درصد آلودگی ها به دلیل وجود خودرو ها در شهر است و بقیه به دلیل احداث بنا های پرمصرف انرژی و ساخت وساز های غیراصولی و غیر استانداردی است که صورت می گیرد؛ مثلا مصرف گاز که برای گرم کردن در سطح شهر به کار برده می شود و به دلیل تولید دی اکسیدکربن، آلودگی تولید می کند. بنا براین از طرفی مواجه شدن با تغییرات اقلیمی و از سویی رواج مصرف گرایی باعث شده تا چنین مشکلاتی به وجود بیاید و این دو مساله ی مهمی که هر دو آن می تواند در آینده سبب انقراض نسل بشر شود! باید به این نکته تاکید بیشتری کنم که یکی از شاخص های تغییر اقلیم، انقراض موجودات است به گونه ای که در حال حاضر هر بیست دقیقه یک موجود منقرض می شود. بنابر این دانشمندان تخمین زده اند که اگر موجودات روی کره زمین  به طور میانگین به سه میلیون برسد و هر بیست دقیقه یک موجود منقرض شود، پیش بینی می شود که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰سال آینده نوبت انقراض انسان ها فرا خواهد رسید. در واقع تمام مواردی که زندگی انسان را تهدید می کند در گرو واژه ای به نام تغییر اقلیم است که از طریق سازمان ملل و سازمان IPCC بر روی این موضوع کار شده است. لذا زمین از حدود ۲۰۰هزار سال قبل، که انسان در آن زندگی میکرد چنین سرعت تغییر اقلیمی را به خود ندیده است.

باید در نظر داشت که نباید به هیچ وجه نفت و گاز را به عنوان سوخت استفاده کرد زیرا این مواد جز مواد تجدیدناپذیر هستند. سوزاندن مواد فسیلی در واقع حکمِ سوزاندن اسکناس ها و پشتوانه است و محیط طبیعی را نیز آلوده می کند و متاسفانه توسعه در گذشته به صورت ناپایدار بوده و افراد به عنوان مصرف گرا شناخته می شدند.

راه حل مشکلات زیست محیطی  چیست؟

عدم تعادل در سامانه های زیستی باعث به وجود آمدن تغییرات اقلیمی شده که پاسخ به این چالش را باید توسعه ی پایدار دانست. البته انرژی و تنش های اجتماعی و محیطی به تنهایی توسعه پایدار محسوب نمی شوند و باید برای تحقق توسعه پایدار محیط را به صورت شبکه و سیستمی جامع در نظر گرفت و به میزانی از زمین بر داشت که بتواند خود را بازسازی کند.

آیا در ایران این مراحل هشتگانه توسعه پایدار پیگیری و اجراء می شود؟

من اعتقاد دارم که هیچ کدام از مراحل توسعه پایدار به طور مرتب پیگیری نمی شود و حتی مبحث ۱۹ هم به صورت کامل رعایت نشده مثلا  باید خصوصیات اقلیمی یک منطقه برای بکار بردن نوع مناسب عایق مورد نظر و بررسی قراربگیرد درحالیکه اکنون چنین بررسی هایی را مشاهده نمی کنیم یا  در حال حاضر در کشور ما حدود ۶۰ درصد انرژی صرف ساخت ساختمان ها می شود و این نشان می دهد که آلودگی تنها مربوط به خودرو ها نیست و خوردو ها تنها ۲۰ الی ۳۰ درصد آلودگی را تشکیل می دهند. و با توجه به اینکه متولی ساختمان ها شهرداری و وزارت راه و شهر سازی است لذا که باید نگران این قضایا باشند.

چه اندازه جامعه مهندسی آشنا با مراحل هشت گانه توسعه پایدار بوده، رعایت یا دنبال می کنند؟

متاسفانه دانشجو هایی که در رشته های مهندسی و بخصوص معماری فارغ التحصیل می شوند اطلاعات و آگاهی های لازم را در زمینه توسعه پایدار ندارند و جایگاه معماری هم اکنون جایگاه مناسبی ندارد و بصورت روبنایی به مقوله پایداری توجه شده است. از سوی دیگر اکثر سرمایه گذاران در کار ساخت و ساز دخالت می کند که تقریبا هیچگونه دانش سطحی در این زمینه ندارند، و اینگونه ساختمانها به جز ایجاد آلودگی هیچ فایده و سودی برای اقتصاد جامعه نخواهند داشت.

در این راستا صنعت ساختمان سازی چگونه در جایگاه واقعی خود می تواند قرار گیرد؟

برای آن که حرفه ی ساختمان سازی جایگاه خود را پیدا کند باید مبحث پایداری در آن گنجانده شود و برای رسیدن به این نقطه تاکید می کنم بر یکپارچه فکر کردن و تفکر و نگاه سیستمی داشتن؛ نه در ساخت و سازی با تفکری یک سویه، ا نرژی را هدر دهیم. یکی از مباحث مهمی که در پایداری مطرح است موضوع هویت است زیرا هویت ملی کشورها در هنر، فرهنگ و در روابط اجتماعی آنهاست اما متاسفانه صورت مساله معماری در کشور ما آنقدر ساده شده که هویت ملی کنار گذاشته شده. برای صرفه جویی در انرژی باید از مواد و مصالح مناسب استفاده شود و حتی الامکان از مواد پلیمر و پلاستیکی در ساخت و ساز ها استفاده نشود؛ چراکه این مواد در صورت برخورد با تششعات خورشید مواد مضری را برای انسان و طبیعت تولید می کنند.

آیا با بلندمرتبه سازی در کنار توسعه پایدار موافق هستید؟

هر طبقه ای که به یک ساختمان اضافه می شود انرژی برای ساخت و ساز آن نیز بصورت تصاعدی بالا می رود در ضمن آنکه انرژی مصرفی و نهفته آن هم ازدیاد می یابد، بنابراین توسعه پایدار در کنار بلند مرتبه سازی همخوانی ندارد.

در پایان پیشنهاد شما برای حرکت در مسیر توسعه پایدار در بخش ساخت و سازکشور چیست؟

ما باید روند طبیعی مصرف انرژی در جهان را الگو قرار دهیم، در حال حاضر ما فقط ۲۰ درصد قیمت انرژی را پرداخت میکنیم و هیچ کشوری در دنیا نیست که از مردم برای مصرف انرژی این مقدار هزینه کم دریافت کند. باید سوبسید های انرژی برای شهرها برداشته شده و تنها برای روستا ها این موضع مطرح باشد که حتی بتوان با این امر از مهاجرت روستا به شهر هم جلوگیری کرد. همچنین دولت می تواند مردم را به استفاده نکردن از سوخت های فسیلی تشویق کند و سوبسید هایی را در اختیار مردم قرار دهد که بناهای ساختمانی را با کمترین استفاده از انرژی های فسیلی بسازند. متاسفانه مساله ای که امروز در ساخت و سازها وجود دارد این است که هیچ فناوری نوینی در ساخت و ساز ها به کار نمی رود و مصالح ساختمانی کنونی همان مصالح سنتی گذشته است و تنها مصالح و لوازمی مثل بتن و میلگرد به آن اضافه شده است. از سوی دیگر دولت می تواند به مردم سوبسید پرداخت کند تا مردم از انرژی های تجدید پذیر استفاده و از خریداری تجهیزات آن برای ساختمان هایشان استقبال کنند و با این راهکار در واقع محیطی سالمتر، اقتصادی پویا تر و جامعه ای پایدارتر خواهیم داشت./

مصاحبه کننده: دنیا عباسی کسبی

نظر شما