سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی امروزه به سندی جامع تبدیل شده و تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا متن آن دربرگیرنده کلیه محدوده‌ها و محلات هدف بهسازی و نوسازی شهری باشد. در حال حاضر ستاد توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی در تمام استان‌های کشور بجز چهارمحال و بختیاری فعال است و تهیه برنامه ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر رسمی در ۹۱ شهر نیز انجام شده یا در حال انجام است و به تصویب ستادهای شهرستانی و استانی توانمندسازی رسیده است.

خانه‌های واقع در این مناطق اغلب سند ندارند و به خانه‌های بدون سند نیز وام ودیعه مسکن داده نمی‌شود و این موضوع یکی از مشکلات بهسازی سکونتگاه‌های غیر رسمی در گذشته بود. به تازگی با ابتکارات بومی، منطقه‌ای و محلی برای حل مشکل تسهیلات و وام ودیعه مسکن ساکنان این مناطق فعالیت‌های مختلفی انجام شد و موارد بسیاری بوده که از طریق راهکارهای محلی موضوع و مشکل حل شده است. با توجه به اینکه درصد بالایی از این سکونتگاه‌ها در داخل محدوه قانونی شهرها قرار دارند (بالای ۸۸ درصد در ۹۱ شهر تهیه طرح شده) و کلیه دستگاه‌ها طبق قانون ملزم به خدمات رسانی در داخل محدوه قانونی شهرها هستند دولت باید با به رسمیت شناختن ساکنان این مناطق و تضمین حق سکونت آن‌ها با قبول اسناد موجود از قبیل قولنامه‌های موجود، برنامه‌ریزی کوتاه مدت و میان مدت را در دستور کار قرار دهد و اعطای سند رسمی به این افراد را در بلندمدت در دستور کار قرار دهد.

در قانون «حمایت از عرضه و تولید مسکن» بخشی با موضوع تسهیلات مسکن آمده و در آن به سکونتگاه‌های غیر رسمی و بافت فرسوده نیز اشاره شده است. عده‌ای این قانون را اعمال کرده‌اند مثلا در اراک تسهیلاتی به ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی و بافت فرسوده داده شده است. با تصویب سند ملی بازآفرینی پایدار محدوده‌ها و محلات هدف بهسازی و نوسازی شهری از جمله سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت‌های فرسوده و تاریخی، مشکل اعطای تسهیلات به کلیه محدوده‌های هدف بهسازی و نوسازی شهری رفع خواهد شد.

از سال ۱۳۸۲ که سند ملی توانمند‌سازی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی تصویب شد فعالیت‌های قابل توجهی در زمینه راه اندازی ساختارهای نهادی صورت گرفت و در ۱۸ جلسه‌ ستاد ملی توانمندسازی که در این‌باره تشکیل شده مصوبات خوبی هم درباره بودجه، اعتبارات و خدماتی که می‌شود ارائه داد به دست آمد. در سطح استان‌ها نیز ستاد استانی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیر رسمی به ریاست استانداران با عضویت ۲۰ دستگاه اجرایی و به دبیری مدیران کل راه و شهرسازی (مسکن و شهرسازی سابق) شکل گرفت. در سطح شهرستان‌ها نیز چنین ستادهایی به ریاست فرمانداران و دبیری شهرداران و عضویت ۲۰ دستگاه‌ اجرایی زیرمجموعه شهرستان تشکیل شد. در این سال‌ها به غیر از چهارمحال و بختیاری، تمامی استان‌ها دارای ستاد فعال بوده‌اند و در ۹۱ شهر نیز تهیه طرح‌ انجام شده است.

در مجموع در ۹۱ شهر ۹۶۴ محله غیررسمی به مساحت ۵۹ هزار و ۸۶۱ هکتار و جمعیت ۶ میلیون و ۳۳۸ هزار نفر شناسایی شده است. از این میزان ۴۳۳ محله با مساحت ۲۸ هزار و ۹۶۰ هکتار و جمعیتی بالغ بر سه میلیون و ۳۳۳ هزار نفر جهت انجام اقدامات کالبدی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به عنوان محلات در اولویت اول جهت مداخله و ساماندهی در طی برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انتخاب شده‌اند. البته با توجه به این‌که این آمار مربوط به همین ۹۱ شهر است برآورد می‌شود آمار ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی در کشور بالای ۱۱میلیون نفر باشد.

نباید فراموش کرد که ساماندهی بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی فعالیتی فرابخشی است و به برنامه جامع همه دستگاه‌ها با تدوین سندهای محلی نیاز دارد. در واقع هر دستگاهی باید فعالیت مربوط به حوزه‌اش را انجام دهد و شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به عنوان دبیرخانه ستاد ملی نقش سیاستگذار، هماهنگ کننده امور، تسهیل‌گر، حامی و نظارت عالیه را دارند و سایر دستگاه‌ها نیز بایستی به نقش‌های خود در این زمینه عمل کنند.

بیش از یک دهه از تجربه تهیه و تدوین و اجرای سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی (مصوب بهمن ماه ۱۳۸۲) و راه اندازی ستادهای ملی، استانی و شهرستانی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور می‌گذرد. در همین راستا سند ملی بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری نیز با محوریت وزارت راه و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری ایران) برای  بازآفرینی پایدار محدوده و محلات هدف با فراگیری سیاستگذاری، راهبری و مدیریت مسائل مربوط به کلیه محدوده‌های هدف نیازمند بهسازی شهری تهیه شد و پس از رفت و برگشت‌های متعدد کارشناسی کمیسیون امور زیربنایی دولت در جلسه  هیئت دولت در مشهد مقدس در مورخ ۱۳۹۳/۶/۱۶ به تصویب رسید و توسط معاون اول محترم ریاست جمهوری در مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۰۲ به کلیه دستگاه‌ها ابلاغ شد.

همچنین متعاقباَ جهت عملیاتی شدن و اجرای مفاد آن، این موضوع در سطوح منطقه‌ای و محلی در تاریخ ۱۳۹۳/۰۸/۰۷ به استانداران سراسر کشور توسط دکتر آخوندی وزیر راه و شهرسازی و دبیر ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده و محلات هدف بهسازی و نوسازی شهری ابلاغ شد که طبق این سند ساختار ستادهای ملی، استانی و شهرستانی بازآفرینی پایدار محلات و محدوده‌های هدف نوسازی شهری جایگزین ترتیبات نهادی  قبلی ستادهای ملی، استانی و شهرستانی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور می‌شوند. به طوریکه در سطح ملی ستاد ملی به ریاست رئیس جمهور و به دبیری وزیر راه و شهرسازی و در سطوح منطقه‌ای و محلی (استان‌ها و شهرستان‌ها) به ریاست استانداران و فرمانداران به دبیری مدیران کل راه و شهرسازی  و شهرداری ها تشکیل می‌شود و اغلب موضوعات محلات هدف از طریق این ستادها حل و فصل خواهد شد.

از سوی دیگر درخواست تشکیل ستاد ملی بازآفرینی پایدار محلات و محدوده‌های هدف نوسازی شهری به ریاست رئیس جمهور محترم جناب آقای دکتر حجت الاسلام و المسلمین روحانی به دفتر ایشان ارسال شد و منتظر مشخص شدن زمانی معین برای ارسال دعوت نامه‌ها با دستور کارهای مشخص از قبیل بررسی و تصویب آئین نامه نحوه فعالیت ستادهای ملی و استانی توسط دکتر آخوندی وزیر راه و شهرسازی و دبیر ستاد ملی بازآفرینی پایدار محدوده و محلات هدف بهسازی و نوسازی شهری و تشکیل و برگزاری اولین جلسه هستیم.

* کار‌شناس مسائل شهری و مدیرکل دفتر ستادملی بازآفرینی پایدار شهری شرکت عمران و بهسازی شهری وزارت راه و شهرسازی