شناسهٔ خبر: 35359 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

آخرین وضعیت از بافت پیرامون حرم اما رضا (ع)

ساخت و سازهای اطراف حرم امام‌رضا، تهاجم به فرهنگ‌رضوی است/ هشدار درباره تخریب اماکن‌ تاریخی پیرامون حرم‌رضوی

حرم امام رضا (ع) آسیب به بافت پیرامون حرم رضوی چندی است محل بحث بسیاری از صاحبنظران شده است. عرفانیان‌جم می‌گوید: اتفاقی که در مشهد و تحت عنوان توسعه، رخ داده متاسفانه در سایر شهرهای کشور نیز همچون قم و شیراز تسری یافته است درصورتیکه اجرای چنین طرح‌هایی بدون در نظرگفتن تاریخ و حفظ یادمان‌های تاریخی کشور، پاک‌کردن صورت مساله و نه توسعه به معنای واقعی است.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، بافت پیرامون حرم رضوی چندی است محل بحث بسیاری از صاحبنظران شده است. گفته می‌شود، صفای زیارتِ چندین دهه گذشته در این روزهای حرم امام رضا وجود ندارد و آنقدر ساختمان‌های بلند دور حرم را احاطه کرده‌اند که مظلومیت امام هشتم در این روزها بیش از گذشته خودنمایی می‌کند. چندی پیش نیز تعدادی از آیات عظام، دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و فرهیختگان کشور در نامه‌ای به روسای سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه خواستار رسیدگی به وضعیت بافت پیرامون حرم حضرت رضا(ع) شدند.

حمید عرفانیان‌جم مشاور فناوری و تشکل‌های‌حرفه‌ای معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی درباره بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی و نامه‌ای که به امضای ۳۰۰ نفر از حضرات عظام، دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و فرهیختگان کشور رسید و در آن بر توقف هرچه سریعترتخریب بافت پیرامونی حرم و جلوگیری از ساخت و سازهای بی‌هویت، بی‌مقیاس و بدون جایگاه اجتماعی تاکید شده، توضیحاتی را ارایه کرد.

وی گفت: بیش از یک و نیم دهه است که مشهد تحت‌عنوان توسعه، درگیر مسائلی است که اعتراض‌های بیشماری را در پی داشته است.

مشاور فناوری و تشکل‌های‌حرفه‌ای معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: تفکر حاکم بر طرح توسعه بافت پیرامون حرم امام‌رضا (ع) که متاسفانه هم‌اکنون به شهرهایی دیگری همچون قم، شیراز و تبریز، تسری پیدا کرده، نه تنها مورد قبول صاحبنظران نیست، که اساسا تجربه‌ای شکست‌خورده در دنیا و حتی ایران محسوب می‌شود.

عرفانیان جم ادامه داد: از مهمترین تجربه شکست‌خورده دخالت در بافت‌های شهری در مقیاس وسیع  را می‌توان به تجربه نظام‌های مارکسیستی همچون شوروی سابق یا چین و یا به یک دوره ۱۰ ساله از حکومت آلمان نازی پیش از جنگ دوم جهانی اشاره کرد. تغییرات گسترده کالبدی در شهر که با هدف به رخ کشیدن یک تفکر ایدئولوژیکی و حاکمیتی بوده است. لیکن اتفاقات مشابه در ایران نه با این رویکرد که به دلایل اقتصادی و تجاری شکل گرفته است، که نتیجه هردو یکی و شامل تغییر ساختار هویتی و شخصیتی شهر بدون در نظر گرفتن مشخصات اجتماعی، فرهنگی و هویتی زندگی شهر می‌شود.

عرفانیان‌جم با طرح این پرسش که چرا ارتفاع ساختمان‌های کنونی پیرامون حرم‌رضوی، از حرم مطهر امام رضا(ع) بلندتر شده و دید و منظر این مکان مطهر مورد تهاجم قرار گرفته است؟ گفت: نظام کالبدی و شکل هر شهر ما به ازای روابط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و اساسا بهانه‌های ذاتی وجودی هر شهر است، از این منظر است که شهرهای فرهنگی، تاریخی، مذهبی، آموزشی و حتی مدبریتی شهرها افقی بوده و از زمانی که بحث تجارت و اقتصاد پا به عرصه می‌گذارد شهرها به شکلی عمودی خود نمایی می‌کنند. این امر موضوعی تجربه شده در تمام دنیا است.

این معمار گفت: شهرمشهد هم به همین دلیل و به درستی شهری افقی بود که در دو دهه اخیر به علت تغییر شکل موضوع زیارت از امری روحانی به بهانه‌ای تجاری، فرآیند توسعه شهری شکلی عمودی به خود گرفت و تب کسب بیشترین منافع مادی از اقتصاد زیارت دیگر جایی برای حفظ ارزش‌های هویتی، فرهنگی و مذهبی باقی نگذاشت. حرمت‌ها شکسته شد و قد ساختمان‌های ما بلندتر از بالای بارگاه متبرک امام هشتم (ع) شد. بارگاهی که خود تنها دلیل بودن اقتصاد این شهر بوده است.

وی ادامه داد: نگرش بهره بردارانه اقتصادی از موضوع زیارت در عصر حاضر را تنها می‌توان در عملکرد حاکمان عربستان سعودی در بهره‌برداری اقتصادی از مسجدالحرام (خانه خدا) با تخریب بسیار گسترده بافت پیرامونی آن حرم و جایگزینی آن با برج ها و هتل‌های سر به فلک کشیده مشاهده کرد.

وی با اشاره به اینکه بافت پیرامون حرم‌مطهر رضوی در بافت ناکارآمد شهری قرار گرفته است، تصریح کرد: گفته می‌شود بافت تاریخی پیرامون حرم حضرت رضا(ع) بافتی ناکارآمد و فرسوده در پاسخگویی به نیازهای امروز شهری است، که البته این حرف درستی است و حقیقتی است که تمامی بافت‌های تاریخی ما دچار این ضعف کالبدی هستند، اما اعتراض‌ و محل اشکال به نحوه برخورد و رویکرد درمان این بافت‌ها است. مگر در حال حاضر تمامی بافت‌های شهری نوساز که زیر نظر شهرداری‌ها و سازمان های نظام مهندسی در حال اجرا است کارآمد و بهینه است؟ در بهترین نقاط شهری شهر مشهد و در پای کوهای جنوبی شهر در کنار بلوار فکوری یکی از بزرگترین بافت های نوساز ولی فرسوده در حال تولید است که به نظر هیچ متولی نیست که بخواهد به آن اعتراض کند و یا تصمیم به تخریب کلی آن بافت بگیرد.

عرفانیان جم افزود: رویکرد دخالتی به وسعت ۳۶۰ هکتار بافت مرکز تاریخی دومین شهر بزرگ ایران و مهمترین شهر مذهبی مسلمانان در جهان شیعه نه تنها بهسازی بافت فرسوده نبوده، که حذف کامل صورت مسئله، حذف هویت های تاریخ، اجتماعی، فرهنگی و اساسا ارزش هایی است که مشهد به بهانه آن شکل گرفته و طی قرون متمادی حرم حضرت رضا(ع) را در آغوش خود حرمت نگاه داشته است.

وی گفت: قطعا تمامی پروژه‌های توانمندسازی بافت‌های‌شهری فرآیندی گام به گام و در مقیاس‌های بسیار کوچک و بامشارکت مردمی و اجتماعی شکل می‌گیرد و نه با برخورد بولدوزری. این موضوع را می‌توان با مثال درمان یک بیماری پوستی مقایسه کرد. برای درمان یک عارضه پوستی قطعا روش مداوا درمان موضوعی پوست است و نه کندن کل پوست و جایگزین کردن آن با پوست جدیدی که قواره آن بدن نیست. اتفاقی که در مشهد رخ داده همانند کندن پوست شهر به بهانه یک عارضه موضعی است و جایگزینی پوستی دیگر است که اصلا قواره شهر مشهد نیست.

این معمار ادامه داد: پیش‌تر نیز اعتراض‌هایی نسبت به این موضوع مطرح می‌شد اما به دلیل تک‌ صدایی بودن راه به جایی نمی‌برد. در۳ سال اخیر با اجماعی عمومی از طیف وسیعی از متخصصین حوزه‌های مختلف جریانی تازه در نقد و اعتراض به مداخله عظیم در شهر مشهد شکل گرفت. برگزاری میزگردهای منسجم و جلسه‌های نقد و مناظره طرح توسعه بافت‌پیرامونی حرم، ساخت فیلم مستند نسیان و تنظیم نامه اعتراضی با امضای ۳۰۰ نفر از اهالی حوزه، دانشگاه و مجلس را از مهمترین دستاوردهای این اجماع است که هدفش حفاظت از ارزش‌های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی کشور در حرمت گزاری به حریم بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) شکل گرفته است.

مسئولان به  ابعاد فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و تاریخی بافت پیرامون حرم امام رضا، توجه کنند

عرفانیان‌جم تصریح کرد: هدف اصلی امضاکنندگان نامه اعتراضی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی بیان نقد و طرح سوالی جدی از تصمیم گیران است که خود را مجاز به دخالتی با این وسعت در حوزه اجتماعی، فرهنگی و کالبدی شهر مقدس مشهد دانسته و  بدون در نظر گرفتن ظرفیت های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و تاریخی که هویت شهر را شکل داده دست به این چنین تغییرات کالبدی گسترده شهری زده‌اند. توسعه‌ای که به نظر هیچ مدل اجتماعی، فرهنگی و کالبدی را برای آینده و شهر مشهد تا دو ۳ دهه آینده ترسیم نکرده. این نامه همچنین شکواییه و اعتراض جدی به تفکر حاکم بر این نوع توسعه است که به صورت فراگیری شهرهای دیگر ایران هم چون شیراز، قم و تبریز در حال تسری و گسترش است.

عرفانیان‌جم همچنین در بیان این مطلب که چرا طیف وسیعی از افراد در مورد بافت پیرامون حرم مطهر اظهار نگرانی کرده‌اند، گفت: بحث بافت پیرامونی حرم امام‌رضا، موضوعی تک بعدی نیست که توسط یک گروه خاص طراحی، تصمیم‌گیری و اجرا شود. این طرح نه تنها ملی که حتی بین‌المللی است. موضوعی است که هیچ مشابه جهانی ندارد. اساسا اینکه در هیچ کجای دنیا همچین اقدامی و با این وسعت صورت نگرفته  و نمی‌گیرد؛ نشان از تبعات و پیامدهایی است که در حوزه های اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، امنیتی جامعه خواهد داشت. بر این اساس عملا هیچ سیستمی نه تنها جرات که حتی به خود اجازه ورود به عرصه این گونه تصمیم‌گیری‌هایی را با این حجم از مسئولیت‌ها نمی‌دهد.

عرفانیان‌جم افزود: هدف از جمع آوری و امضای این نامه توسط ابن طیف از فرهیختگان سیاسی، علمای حوزه، دانشگاهیان و متفکران مختلف حوزه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی، معماری، شهرسازی، تاریخی و قانون گزاری در نشان دادن اهمیت موضوع در ابعاد مختلف انجام این طرح است که متاسفانه تاکنون نادبده گرفته شده است.

همکاری سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه در حل بافت پیرامون حرم رضوی

وی تصریح کرد:یکی از هدف تیمی که تلاش کردند تا این نامه تهیه شود این بود که هریک از قوای سه‌گانه درگیر موضوع شوند. این امر به نظر الزام و مسئولیتی است که پیرو رهنمودهای مقام معظم رهبری به استاندار وقت خراسان در سال ۸۶ در چگونگی تحقق این پروژه وظیفه کلیه دستگاه‌های ذیربط در هر سه قوه است. در حال حاضر بیشترین تلاش بر این است که تا وقت باقی است از تخریب سرسام آور نیمه باقیمانده بافت جلوگیری و با بازنگری جدی مبانی نظری طرح فعلی آن را در مسیر عقلانیت هدایت نمود.

این معمارگفت: اتفاقی که در بافت پیرامون حرم رخ داده است بیش از تخریب منظر است. تبدیل یک بافت ریزدانه مسکونی شهری به یک بافت درشت دانه تجاری با سطح اشغالی بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد و با تعداد طبقات بالای ۸ طبقه اتفاقی است که در مشهد رخ داده است.

عرفانیام جم گفت: قبلا، ۴ دسترسی مستقیم به حرم وجود داشت و هم اکنون ۴ دسترسی شعاعی با عرض ۶۰ تا ۱۴۰ متر و به طول ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر تحت‌عنوان "ره‌باغ" شاهد هستیم که در هیچ کجای علم شهرسازی تعریف و توجیهی ندارد.

تغییر اکوسیستم زیارت

وی یکی از مشکلات ایجاد شده را تغییر اکوسیستم زیارت عنوان کرد و گفت: زائرانی که قبلا برای زیارت می‌آمدند و با مبالغ اندک در مسافرخانه‌ها، هتل های متوسط و یا در منازل ساکنین بافت پیرامونی اسکان داده می‌شدند. با حذف این سکونت‌گاه‌های دائمی و کوچ ساکنین این مناطق به حواشی شهر و جایگزینی آن با ساختمان های تجاری و هتل های گران قیمت که هر اتاق شبی بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزارتومان هزینه دارد، قسمت اعظم زائران که جزو  دهک‌های متوسط پایینی جامعه بودند دیگر امکان مجاور بودن و اقامت در بافت پیرامونی را نداشته و بصورت پراکنده در چادرها و یا کمپ‌های مختلف اسکان می‌یابند.

عرفانیان جم ادامه داد: جمعیتی که تمکن این نوع مسافرت را دارد جمعیتی است که صرفا برای زیارت نیامده است و ماهیت یک سفر زیارتی را تبدیل به یک سفر سیاحتی کرده که قطعا تبعات و پیامدها این تغببر رویکرد اکوسیستم زیارت بر موضوعات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی بر آینده کیفیت زندگی در شهر مشهد تاثیر جدی خواهد گذاشت. واقعا معلوم نیست که آیا این موضوع یکی از اهداف دستاندرکاران طرح بوده!؟ و چرا!؟  

وی گفت: متاسفانه تغییر بافت پیرامون حرم امام رضا تکرار همان اشتباهاتی است که در طی بیش از سه دهه گذشته بارها تکرار شده. تکرار اشتباهی بزرگی مثل احداث پروژه های مسکونی بدنه بزرگراه نواب که منجر به ایجاد یک دیواره بلند شهری در تهران شد و نه تنها باعث گسست اجتماعی بافت منطقه و ایجاد یکی از کانون‌های اصلی بزهکاری‌های شهری تبدیل شده است. این تغییر هویتی شهر مشهد از یک شهر زیارتی به یک شهر تجارتی بر مبنای اقتصاد زیارت مهمترین مشخصه هویت شهر مشهد در این دوره از تاریخ خواهد بود که آبندگان مارا با آن خواهند شناخت و قضاوت خواهند می‌کنند. /

متن رهنمودهای مقام معظم رهبری که در نامه‌ای توسط استاندار خراسان رضوی در سال ۸۶ به شهرداری مشهد برای اجرای فرمان، ابلاغ شد؛

نظر شما