به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، توسعه، ترویج و به کار گیری از فناوری‌های جدید برای کنترل و ناوبری ناوگان حمل‌ونقل عمومی همواره از سوی وزیر راه و شهرسازی مورد تاکید قرار داشته است و سازمان‌های تابعه این وزارتخانه همواره آن را سرلوحه اقدامات خود قرار داده اند یکی از سازمان‌های پرچمدار نصب و راه اندازی سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند از دیرباز سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای بوده است. به طوریکه یکی از اولین اقدامات این سازمان از زمان آغاز فعالیت دولت یازدهم رفع مشکلات و یکپارچه کردن مدیریت سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل جاده‌ای بوده است. 

تجهیز راه‌های کشور به ۱۸۷۹ دوربین ثبت تخلفات

در گذشته سامانه­‌های ثبت تخلفات عبور و مرور كه از آن به‌عنوان دوربین‌­های كنترل سرعت نام‌برده می‌شد صرفاً برای ثبت تخلف سرعت لحظه­‌ای در محل نصب دوربین استفاده می‌­شده و به‌طور عام ماهیت كاهش تخلفات سرعت نقطه­‌ای را برای رانندگان در پی داشت و اثربخشی كاملی در كاهش رفتار پرمخــاطره رانندگان ایفاء می­‌کرد.

احصاء تردد از سطح راه­‌های اصلی شریانی كل كشور (داده‌های شناسنامه‌دار از طریق پلاک خوانی)، احصاء تخلفات سرعت لحظه­ای خودروها، احصاء تخلفات سرعت متوسط خودروها، احصاء تخلفات عبور وسایل نقلیه سنگین از خط غیرمجاز، ارسال جریمه رانندگان متخلف به‌صورت برخط از طریق (پیامك و پاكات جرائم رانندگی) جزو قابلیت­ دوربین­‌های پلاک خوان به شمار می‌رود. اما با توجه به قابلیت به روز رسانی این سامانه‌ها، قابلیت احصاء تخلفات سبقت غیرمجاز، قابلیت احصاء تخلفات فاصله طولی، قابلیت احصاء تخلفات رانندگی بین خطوط در آینده نیز امکان پذیر خواهد بود.

همچنین با توجه به سیاست‌گذاری سازمان در خصوص مدیریت و ساماندهی یكپارچه و اثربخشی مناسب‌تر سامانه­‌ها در كاهش تلفات و تصادفات جاده ­ای، قـرارداد تحت پوشش قرار گرفتن تمامی شبکه راه‌­های شریانی کشور به سامانه­‌های ثبت تخلفات عبور و مرور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ITS در تاریخ ۱۳۹۴/۱۰/۳ منعقد گردید كه از موارد ­مهم آن عملیـات نصـب و­ راه‌اندازی ۱۸۷۹ سامانه ثبت تخلفـات در طی سه سال، نصـب و بهره‌برداری و نگهداری حدود ۲۲۸۰ سامانه ثبت تخلفات در طول ۸ سال است.

سامانه‌های توزین در حین حرکت

یكی از مشكلات موجود در امر بهره‌­برداری راه­‌ها تردد ناوگان با بار محوری بیش‌ازحد مجاز است كه سهم بسزایی در خرابی راه­ها و ابنیه و نیز احتمالاً بروز تصادفات جاده­ای دارد.  در سال­‌های اخیر تعداد ۳۴ دستگاه سامانه توزین در حال حركت در سطح راه‌­های كشور نصب گردیده كه ۱۹ دستگاه مربوط به دولت یازدهم است و كنترل بارهای غیرمجاز در برخی محورهای كشور با استفاده از این سامانه انجام می­شود.

به‌منظور پوشش همه راه‌­های كشور در نظر است ۶۵ سامانه توزین در حال حركت با فنّاوری جدید درراه‌های كشور نصب و عملیاتی شود و نظام نوینی برای كنترل اضافه تناژ مستقر گردد.

سامانه دوربین نظارت تصویری راه‌های کشور

سامانه دوربین نظارتی راه­‌های کشور با هدف پایش تصویری و آگاهی از آخرین وضعیت جوی و ترافیکی راه­ها توسط سازمان راهداری و حمل­و­نقل جاده­ای از سال ۱۳۸۷ آغاز و عملاً از سال ۱۳۸۹ به بهره‌برداری رسید و طی سال­‌های گذشته تاکنون تکمیل و توسعه یافت.  این سامانه در حال حاضر باهدف پوشش گردنه­‌ها و نقاط صعب‌العبور، محورهای پرتردد، کریدورهای فصلی مانند اربعین و برخی تونل­‌های مهم شبكه راه‌های كشور در پایان سه‌ماهه ۹۶، به ۷۱۰ دوربین افزایش یافته است.

تصاویر تمامی دوربین­‌ها در سطح راه‌­ها و گردنه­‌ها به‌صورت زنده بوده و در حد ظرفیت­‌های موجود ذخیره می­گردند. همچنین در برخی نقاط در کنار دوربین‌­های نظارتی دوربین­های هوشمند با قابلیت شناسگری وجود دارد که به‌طور مستقل رخدادهای از پیش تعریف‌شده را تشخیص و اطلاع‌رسانی به عوامل ذی‌ربط را به عهده‌دارند.

سامانه برداشت هوشمند وضعیت ترافیک جاده‌ای یا تردد شماری برخط

سامانه برداشت هوشمند وضعیت ترافیك جاده­ای یا ترددشماری برخط، بر اساس استفاده از دو فنّاوری حلقه القایی (لوپ) مغناطیسی و دوربین­‌های شناسگری پردازش تصویر نسبت به شمارش حجم و سرعت تردد به تفكیك انواع وسایل نقلیه بر اساس طول آن­ها اقدام می­نماید. از اطلاعات ترددشماری به‌صورت آنلاین برای تحلیل وضعیت ترافیك و اطلاع‌رسانی از طریق سامانه ۱۴۱ استفاده می­شود.

همچنین به‌منظور تحلیل وضعیت تردد در دوره­های زمانی علاوه بر خود سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده­ای و وزارتخانه متبوع، پژوهشگران، مشاوران و همكاران پلیس‌راه از اطلاعات آفلاین ترددشماری بهره می­برند. این سامانه به‌صورت آنلاین سال ۸۹ با راه‌اندازی ۴۴۰ تردد شمار آنلاین كار خود را آغاز نمود. در پایان سال ۹۱، تعداد ۹۵۲ تردد شمار موجود بود و با رشد متناسب با هدف پوشش شبكه شریانی كشور (هر محور دست‌کم یك تردد شمار)، در پایان سه‌ماهه ۹۶، به ۲۰۴۱ تردد شمار فعال افزایش یافته است.

 می توان یادآور شد، دو اقدام قابل توجه برای توسعه و تقویت سیستم‌های ناوبری جاد‌ه‌ای برخط سازی صدور CMR و تجهیز وسایل نقلیه فعال در خطوط برون‌مرزی تحت صحابت كارنه تیر به دستگاه ردیاب GPS نیز انجام شده است.

طرح شبکه سیر همنام و تاثیر آن در ایمنی حمل‌ونقل

درخصـوص راهبرد ارتقـاء سطح سرویس شبكه جاده­ای مسافر، سازمان راهداری وحمل­ونقل جاده­ای در سال گذشته، ضوابط نحوه فعالیت شركت­های مسافربری را بازنگری نموده و با رویكرد تشكیل كریدورها تشكیل شبكه­های مسافربری را الزامی نمود. براین اساس شركت­های مسافربری مكلف هستند در قالب فعالیت شبكه­ای ادامه فعالیت دهند كه محصول آن ارتقاء ایمنی و همچنین ارتقاء سطح خدمات ارائه شده به مسافران خواهد بود و ضمن فراهم شدن امكان انتخاب آسان برای بهره ­برداران، امكان نظارت موثرتر بر نحوة فعالیت شركت­ های مسافربری نیز  برای سازمان­ ها و دستگاه­ های ناظر فراهم خواهد شد.

ضوابط نحوه اجرای طرح شبكه سیر در حمل­‌ونقل جاده‌­ای مسافر در سال ۹۵ ابلاغ گردید و این طرح از اوایل سال جاری درحال اجرا می­ باشد. با اجرای این طرح، امید می­رود برندسازی درحمل­ ونقل مسافر جاده‌ای شكل گیرد و با شكل‌گیری شبكه­ های توانمند مسافربری وضعیت این بخش از لحاظ ایمنی،سطح خدمات و رضایتمندی مسافران بهبود یابد.

ایمنی راه، یك مشكل اجتماعی چندوجهی است كه بسیاری از نهادهای دولتی در آن درگیر هستند. در این میان دولت باید نقش رهبری خود را در به‌کارگیری، سازمان‌دهی و هماهنگی برای مقابله با این مشكل ایفا نماید. در این بخش ایمنی زیرساخت (شبكه راه‌های درون‌شهری و برون‌شهری)، رفتار كاربران و عامل انسانی، ایمنی خودرو، اعمال قوانین و مقررات و امداد و نجات و فوریت‌های پزشكی در یك سیستم هماهنگ و واحد قرار گیرند.  همچنین نهادهای مؤثر در این امر را می‌توان به دو دسته بخشی و میان بخشی (فرا بخشی) دسته‌بندی كرد. نهادهای بخشی آن دسته از نهادها هستند كه به‌صورت مستقیم بخشی از وظایفشان به امر ایمن‌سازی مربوط می‌شود. نهادهای فرا بخشی به‌منظور سیاست‌گذاری، نظارت و هماهنگی در دستیابی به هدف مشترك حمل‌ونقل و ایمنی تأسیس شده‌اند.

 در میان نهادهای بخشی ۲۴ سازمان، وزارتخانه و نهاد به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم وظایف و اقداماتشان در امر حمل‌ونقل و درنتیجه ایمن‌سازی حمل‌ونقل مؤثر است. بر اساس قوانین تأسیس این نهادها، وزارت راه و شهرسازی بیشترین وظایف را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه به عهده دارد و درمجموع این نهادها در زمینه‌های زیرساخت و امور زیربنایی، قوانین و سیاست‌گذاری، امور مالی، اجرای قوانین، نظارت، امور پیشگیرانه و امداد، فرهنگ‌سازی و غیره وظایفی را به عهده‌دارند كه بر ایمن‌سازی حمل‌ونقل اثر گذارند.

 در مرحله نخست با مشارکت دفتر هیئت دولت و مرکز توسعه و سیاست‌های راهبردی درفت مسئله ایمنی حمل‌ونقل ترسیم و مشکل اصلی در آمار بالای تصادفات جاده‌ای شناسایی شد و در مرحله‌ی بعد با ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان ایمنی حمل‌ونقل ازجمله سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و پلیس راهور ناجا جلساتی برگزار گردید و مقرر شد قوانین مربوط به اخذ گواهینامه بازبینی گردد.

 راهبرد اول ارتقای ایمنی حمل‌ونقل در اصل ایمنی حمل‌ونقل جاده‌ای بوده که موارد انجام شده را می توان به شرح زیر تعریف کرد:

• تهیه برنامه عملیاتی ایمنی راه‌های ایران
• راهنمای شناسایی نقاط حادثه‌خیز برون‌شهری در ایران
• ارائه روشی جهت شناسایی و رتبه‌بندی موقعیت‌های مستعد خطر تصادفات عابر پیاده
• مدیریت عالی ایمنی با راهبری کمیسیون ایمنی­ راه‌های ­كشور و پیگیری اهداف و برنامه‌های مدیریت و مهندسی ایمنی:
• شناسایی، اولویت‌بندی و اصلاح و حذف نقاط پر تصادف در شبكه راه‌های برون‌شهری و اقدام به اصلاح بیش از ۱۵۵۰ نقطه پر تصادف شبكه راه‌ها:
• راه‌اندازی سامانه جامع ثبت سوانح حمل‌ونقل كشور:
• توسعه سیستم‌های هوشمند و سامانه كنترل عبور و مرور از طریق گسترش دوربین‌های كنترل سرعت با هدف ارتقای ایمنی:
• توسعه برنامه‌های بازدید ایمنی شبكه راه‌ها با هدف شناسایی، اصلاح و حذف نواقص و ضعف‌های تهدیدکننده ایمنی رانندگی با اجرای سالانه برنامه در سطح شبكه

تصویب تهیه دستورالعمل مرتبط با معماری جاده

پس از مرور اقدامات انجام شده از سوی وزارت راه و شهرسازی در حوزه ایمنی راه‌ها حد فاصل سال ۹۲-۹۶ با عنایت به دستور و تأكید مقام عالی وزارت و لزوم توجه به موضوع معماری و منظر راه‌ها در مراحل طراحی و اجرای پروژه‌ها و نظر به اینكه تاكنون دستورالعمل مدونی در خصوص طراحی معماری و منظر راه­‌ها تدوین نشده است (تنها در نشریه شماره ۴۱۵ طرح هندسی راه­ ها به این موضوع اشاره و توصیه‌های كلی ارائه‌شده)، انجام پروژه پژوهشی طرح جامع منظر راه‌های ایران به‌منظور تهیه ضوابط‌ موردنیاز در دستور كار معاونت برنامه‌ریزی شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل كشور قرار گرفت. اما تا این لحظه دریافت و بررسی پروپوزال ارسالی توسط دانشگاه شهید بهشتی در جلسات كمیته تخصصی‌-‌ پژوهشی ابنیه فنی و معماری شركت با حضور اساتید دانشگاه و نمایندگان معاونت‌های اجرایی شركت و ارائه پیشنهادات و اصلاحیه‌های لازم، اهم فعالیت‌های لازم در این زمینه محسوب می‌شود.

طبق بررسی گزارش تفصیلی مرحله اول پروژه و تأیید گروه نظارت كه شامل کلیات طرح و انجام مطالعات تطبیقی است؛ در این مرحله، نخست كشورهایی با بیشترین تشابهات اقتصادی، اقلیمی،‌ فرهنگی و ‌اجتماعی با كشورمان انتخاب گردیده و سپس طرح‏ ها و ضوابط آن‌ها بررسی می‏ شود تا چارچوبی برای تدوین پیش‏ نویس نخست طرح فراهم آید. در گزارش تفصیلی مرحله دوم پروژه پژوهشی شركت و بررسی گروه نظارت مشترك معماری راه كه در این بخش با توجه به وضعیت فعلی راه‌های کشور و با لحاظ قوانین و مقررات فعلی و نیازهای تعیین‌شده (با استفاده از تجربیات كشورهای منتخب) به‌منظور پیاده‌‌سازی معماری جاده در کشور، ضوابط و مقررات لازم تدوین گردید كه در مرحله ویرایش نهایی است.و سر انجام گزارش فاز سوم پروژه كه شامل راهنمای توصیه‌ای برای ضوابط تدوین‌شده (پوشش گیاهی، سازه و ابنیه، نورپردازی، شرح خدمات تیپ برای پروژه‌های منظر و اماكن بین‌راهی) است، در دست تهیه است.

در پایان باید در نظر داشت همانطور که عامل انسانی ۷۰ درصد در حوادث ناشی از تصادفات رانندگی سهم دارد، در واقع همین عامل نیز می تواند بیشترین سهم را در کاهش تلفات و حوادث رانندگی داشته باشد و مادامی که مردم کشور الگوی رانندگی خود را اصلاح نکنند، طبق تجربه جهانی اجرا و نصب تمام اقدامات سخت افزاری برای ارتقا ایمنی راه‌ها نمی تواند در بهترین شرایط بیش از ۱۰ درصد در کاهش تلفات نقش ایفا کند.