به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، نگاهی به نقطه نظرات مسئولین و کارشناسان ایرانی و خارجی به مقام علمی زنده یاد " علی‌اکبر معین‌فر".

مانوئل بِربِريان، عضو آکادمي علوم نيويورک

" معین‌فر"، سرمايه اي ارزشمند براي لرزه شناسي زمين لرزه هاي كشور و الگوي انساني پاك

روز سه شنبه ١٢ دي ماه ١٣٩٦ دوستي خبر ناگوار درگذشت مهندس معين فر را به من رساند و مرا بسيار اندوهگين كرد. در اين يادنامه تنها به يادآوري همکاري هاي شخصي و روحيه مثبت و کاري ايشان مي پردازم، زيرا دستاوردهاي دانشي-فني ايشان را دگر همکاران و رسانه هاي گروهي به خوبي پوشانده و مي پوشانند.

آشنايي و دوستي من با ايشان از سال ١٣٥١ آغاز شد. در دومين سال کار در سازمان زمين شناسي کشور به علت دردسترس نبودن گزارش هاي لرزه خيزي ايران زمين در کتابخانه سازمان زمين شناسي، به اين انديشه افتادم که تمامي گزارش ها را براي کتابخانه گردآوري کرده و کتاب نامه اي همراه با چکيده گزارش ها را براي دسترسي همگان به چاب برسانم که در سال ١٣٥٥ به چاپ رسيد. از اين رهگذر، روزي در تابستان ١٣٥١ پس از پايان وقت اداري با اتوبوس به دفتر کار ايشان در ميدان بهارستان رفتم. با اينکه جوان تازه کار و بي تجربه و ناشناسي بودم و ايشان، رئيس دفتر تحقيقات و استانداردهاي فني سازمان برنامه و بودجه کشور، با رويي گشاده مرا پذيرفته و قول دادند که نسخه اي از گزارش هاي خود را فراهم مي کنند. البته به علت کار و مسئوليت زياد، اين کار به درازا کشيد و من هر هفته سفري با اتوبوس يا تاکسي از باخترين نقطه شهر به خاورين نقطه آن داشتم.

با اينکه زمين لرزه در ايران هميشه با ويراني و کشتار همراه بوده و شوربختانه هنوز هم هست، ولي دو زمين لرزه بزرگ، کار مهندس معين فر را گسترش داده و اثر مثبتي در کشور به جاي گذاشته است. زمين لرزه سه شنبه ١١ تيرماه ١٣٣٦ بندپي مازندران (با بزرگاي ٧،١) فرصتي فراهم آورد تا ايشان با پروفسور «تاچو نايتو» (١٨٨٦-١٩٧٠) که براي بررسي اين زمين لرزه از ژاپن به ايران آمده بودند، آشنا شده و براي ديدن دوره مهندسي زمين لرزه به ژاپن بروند. پس از آن، زمين لرزه شنبه ١٠ شهريور ١٣٤١ بوئين زهرا (با بزرگاي ٧.٠) سبب آشنايي مهندس معين فر با پروفسور نيکلاس امبرسيز (کالج سلطنتي لندن- ١٩٢٩-٢٠١٢) و دکتر مايکل فرونيير دو آلب (يونسکو) در گروه آموزشي و کار يونسکو در تهران شد. در اين نشست هاي پسا-زمين لرزه بوئين زهرا مهندس معين فر با همکاري مهندس آرک مگرديچيان (١٣٠٦-١٣٩٣)، پروفسور سدراک آبداليان (١٨٩٤-١٣٦٣)، مهندس کورس آموزگار، جواد صالحي و ديگران کار روي آيين نامه طرح ساختمان ها در برابر رويداد زمين لرزه را پي ريختند که نتيجه اين کار گروهي در سال ١٣٤٧ با کد شماره ٥١٩ از سوي موسسه استاندارد منتشر شد.

ديدار و گفت وگو و همکاري با مهندس معين فر در نشست هاي گوناگون گروه کاري دانشي-فني بررسي لرزه خيزي طرح هاي سدهاي کشور در مهاب، مرکز تحقيقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازي، ديگر طرح هاي عمراني کشور و کنفرانس هاي کشوري و جهاني تا زماني که در ايران بودم برايم بسيار جالب بود. پس از پايان کار با ايشان درباره مسائل اجتماعي-سياسي به گفت وگو مي پرداختيم. تفسيرها و آگاهي و تجربه و خرده گيري هاي ايشان به ويژه زماني که وزير نفت و نماينده مجلس بودند، برايم آموزنده بود.

در ششمين کنفرانس جهاني مهندسي زمين لرزه در دهلي نو هندوستان (١٠ -١٤ ژانويه ١٩٧٧/١٣٥٦) مهندس معين فر سرپرست گروه ايراني بودند. بودن در گروه مهندسان و دانشمندان زمين لرزه، شرکت در کنفرانس ها و گفت وگو درباره رشته اي که به آن مهر مي ورزيد، معين فر را شاد و سرفراز مي كرد. اين شادي تنها براي گرفتن يکي، دو نگاره نبود، وي تمامي روز شاداب و خندان بود و همه ما را در همه گردهمايي ها سرشاد مي كرد.

براي بهسازي آيين نامه ٥١٩ در سال ١٣٦٦ در نشست هاي گروه کاري تهيه نقشه و گزارش پهنه بندي مقدماتي خطر نسبي زمين لرزه در ايران به منظور کاربرد در طرح آيين نامه ساختمان ها در برابر زمين لرزه، تصميم گرفتيم براي نخستين بار نقشه پهنه هاي لرزه خيزي کشور (با کاربرد تاريخچه لرزه خيزي و نقشه گسله هاي لرزه زا و بررسي هاي نوزمين ساختي) را آماده ساخته و در آيين نامه بگنجانيم.

کار تهيه نقشه پهنه بندي و گزارش به دوش من افتاد. براي احترام ويژه اي که به ايشان داشتم و به پاس ارج نهادن به کار و شخصيت مهندس معين فر، نام ايشان را به عنوان نويسنده نخست نگاشتم. در نشست پاياني گروه کار، معين فر نمي پذيرفتند که نويسنده نخست باشند. در فرجام از ايشان خواستم که به پاس ارج گذاري خدمات ايشان در آيين نامه و ارشدي ايشان (١٧ سال از من بزرگ تر بودند) ترتيب نام نويسندگان را جابه جا نکنند. خوشبختانه ايشان با دشواري پذيرفتند (ولي وي را خشنود نيافتم) و کار را به پايان رسانديم. اين نقشه و گزارش آن در اسفند ١٣٦٥ آماده شد که در آن کشور به سه پهنه با خطر نسبي بالا و ميانه و پايين تقسيم شده بود و نتيجه اين پژوهش براي گنجاندن در طرح آيين نامه فرستاده شد.

مهندس معين فر تمامي تسهيلات کار روي زمين پروفسور نيکلاس امبرسيز را در بررسي هاي لرزه خيزي کشور (در درازناي بيش از دو سده) فراهم کردند و خود نيز در بيشتر پژوهش هاي زميني همراه ايشان بودند. شوربختانه در کتاب «تاريخچه زمين لرزه هاي ايران» که در سال ١٩٨٢ (١٣٦١) در انگلستان به چاپ رسيد، از معين فر تنها در بخش سپاسگزاري نامي برده شد، درحالي که من انتظار داشتم نام ايشان در رده نويسنده سوم افزوده مي شد. معين فر هرگز نسبت به اين موضوع دلگيري نشان ندادند و چيزي از اينکه پروفسور نيکلاس امبرسيز کم لطفي کردند، به من نگفتند. خوشحالم که در زمان حيات ايشان توانستم نام مهندس معين فر را در گروه نام اندک بزرگاني که در بررسي هاي لرزه شناسي کشور کار کردند، نوشته و کتاب خود را که در سال ٢٠١٤ (١٣٩٣) در اروپا به چاپ رسيد، پيشکش آنان کنم.

من معين فر را در تمامي نشست ها و گردهمايي ها بسيار فروتن و خاکي ديدم. شکوفايي، شادي و زندگي وي را در نشست هاي دانشي- فني لرزه شناسي زمين لرزه ها بيشتر و کارسازتر ديدم تا در ميدان ناملايمات زمين لرزه سياست که با شکست همراه بود. مهر، راستي و درستي، پشتکاري و پويايي، شور و اميد، سلامت اخلاقي و نيکنامي تا پايان زندگي همراه ايشان بودند. در ٤٥ سال گذشته آشنايي با معين فر؛ از زمان رياست دفتر تحقيقات و استانداردهاي فني سازمان برنامه وبودجه کشور تا وزارت نفت و نمايندگي مجلس، معين فر را از فساد اخلاقي و مالي به دور ديدم و شخصيت ايشان نيز در اين جايگاه ها هرگز دگرگون نشد. معين فر از سرمايه هاي ارزشمند لرزه شناسي زمين لرزه هاي کشور بود و گام هاي ارزنده و تاريخي ايشان براي جوانان کشور درس بزرگي است. خانواده کوچک مهندسين زمين لرزه و لرزه شناسان زمين لرزه هاي ايران زمين عضو مفيد و بزرگي را از دست دادند.

خنک، پرتوان و بلند جاي همه ايران شهريان کوشا و پارسا که با جان و دل و روح و روان در دوره زندگي خود به مردم و کشور خود خدمت کرده و گام کوچکي در راه کاهش ويراني و کشتار انساني زمين لرزه هاي کشور برداشتند. معين فر از خود پيشينه نيکي به يادگار گذارد و سپس خود به نور پيوست. يادش گرامي و زنده بماند و اميدوارم نسل جوان کشور راه ايشان را پيگيري کرده و مانند چراغي فراراه کار و زندگي خويش بگمارند. از اينکه نتوانستم به علت بيماري قلبي در مراسم ايشان شرکت کرده و بدرودي از نزديک بگويم افسرده هستم.

يوسف بزرگ نيا، استاد مهندسي زلزله دانشگاه کاليفرنيا در برکلي و لس آنجلس

" معین‌فر"، پدر مهندسي زلزله ايران

زنده ياد مهندس علي اکبر معين فر را بايد «پدر مهندسي زلزله ايران» ناميد. مهندس معين فر اولين مهندس زلزله ايران و پايه گذار شبکه شتاب نگارهاي ايران، از شناخته شده ترين افراد زلزله شناس در جامعه بين المللي بود. از مشخصات بارز مهندس معين فر، مي توان به علاقه وافر ايشان به به روزنگه داشتن معلومات خود اشاره کرد.

هميشه در کنفرانس هاي بين المللي مهندسي زلزله، حتي بعد از بازنشستگي شرکت مي کرد. ايشان اولين ايراني اي بود که ايران را در محافل بين المللي مهندسي زلزله مطرح کرد. از دهه هاي گذشته عضو فعال کنفرانس هاي بين المللي زلزله بود.

همکاري هاي پيوسته ايشان با پروفسور نيک امبرسيز از امپريال کالج لندن باعث شناخته شدن مهندسي زلزله ايران در جامعه علمي بين المللي شد.

شتاب نگاشت هاي زلزله از مهم ترين داده هاي مهندسي و علوم لرزه شناسي هستند و بدون چنين داده هايي نمي توان هيچ سازه اي را براي زلزله طراحي کرد. روحش شاد که چنين شبکه بزرگ شتاب نگاشتي را در ايران پايه گذاري کرد.

محسن غفوري آشتياني، رئيس انجمن مهندسي زلزله ايران- استاد پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله

" معین‌فر"، آغازگر تحولي جديد در رشد مهندسي زلزله در كشور

مهندسي زلزله در ۵۰ سال اخير به بلوغ و رشدي رسيده که مي توان سازه هايي ايمن در برابر زلزله ساخت و جان انسان ها را حفظ کرد و اين پيشرفت مديون مردان بزرگي است که استاد مهندس علي اکبر معين فر يکي از آنان بود که از ابتداي اين حرکت، همگام با دنياي پيشرفته، مهندسي زلزله را تنها و فقط با حس مسئوليت ميهني و حرفه اي در ايران با تربيت مهندسان، ترويج مهندسي، تدوين اولين آيين نامه ساختماني و راه اندازي شبکه شتاب نگاري در ابتداي دهه ۱۳۵۰ با هدف ايمني کشور در برابر زلزله آغاز کرد. ايشان توانست پلي بين جامعه مهندسي و علمي و سياست گذاري و همچنين پلي بين جامعه مهندسي زلزله ايران با انجمن بين المللي مهندسي زلزله برقرار کند تا جايي که مقرر شد هفتمين کنفرانس جهاني مهندسي زلزله در سال ۱۳۵۷ در ايران برگزار شود. (انجمن بين المللي به علت هم زماني کنفرانس با انقلاب اسلامي، کنفرانس را در ۱۳۵۸ در ترکيه برگزار کرد).

افتخار آشنايي اينجانب با استاد به سال ۱۳۶٣ در هشتمين کنفرانس جهاني در سانفرانسيسکو برمي گردد که فقط دو مقاله از ايران در اين مجمع جهاني ارائه شد. اين آشنايي باعث شد که اينجانب در سال ۶٤ از اين استاد بزرگ در اولين کلاس مهندسي زلزله بعد از انقلاب در دانشگاه صنعتي شريف دعوت کنم تا دانشجويان را با شرايط لرزه خيزي و مهندسي کشور و اقدامات انجام شده آشنا کنند که براي خود من هم کلاس درس بود و بسيار آموزنده.

استاد معين فر در فرايند تاسيس و تدوين اساسنامه پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله و همچنين ايجاد انجمن مهندسي زلزله ايران نقش بسيار مهمي را داشتند که آغازگر تحول جديدي در گسترش و رشد مهندسي زلزله در کشور شد. اين تحول، تعداد مقالات ايراني را در اين مجمع جهاني از دو به حدود ۵۰۰ مقاله رساند. انجمن مهندسي زلزله ايران هم زمان با نهمين سالگرد زلزله بم در پنجم دي ماه ۱۳۹۱ با هدف قدرشناسي و سپاسگزاري از خدمات ارزنده ايشان، استاد را به عنوان مرد سال مهندسي زلزله برگزيد. ايشان علاوه بر ويژگي هاي مهندسي و حرفه اي، انسان والامقامي بودند که با مهرباني، رفتاري پدرانه، صبر، تلاش و همت بلند خود اخلاق را با تخصص و وجدان تلفيق کردند تا نقش ماندگارتري را در عرصه هاي توسعه و به ويژه مهندسي اين مرزوبوم به يادگار بگذارند.

امروز جامعه مهندسي زلزله خود را مديون خدمات ايشان مي داند و بي ترديد تلاش هاي مجدانه ايشان در طول چند دهه گذشته هرگز از يادها نخواهد رفت.

علي درويش زاده، استاد زمين شناسي دانشگاه تهران

تلاش براي كاهش ريسك زلزله هاي ايران

آشنايي من با مهندس علي اکبر معين فر به دهه ٤٠ و اوايل دهه ٥٠ شمسي برمي گردد.

ايشان سرپرست دفتر فني سازمان برنامه و بودجه بود. اولين ايراني اي بود که در زمينه زمين لرزه در اواخر دهه ٣٠ شمسي به کشور ژاپن رفته و در زمينه مهندسي زلزله تخصص گرفته بود. هشت سالي از من بزرگ تر و فارغ التحصيل دانشکده فني بود. من به سبب تدريسي که در دانشکده فني داشتم با ذهنيت دانشجويان فني آشنايي داشتم.

معين فر به علت نوع تخصصش در زمينه زلزله با زمين شناسان زيادي مرتبط بود و براساس تحصيلات و همچنين مشاهدات و مطالعات ميداني گسترده، به ويژه بعد از زلزله هاي ١٣٤١ بوئين زهرا و ١٣٤٧ دشت بياض، ١٣٤٩ قرناوه ترکمن صحرا و ١٣٥١ قير و کارزين در فارس و ١٣٥٧ طبس با عوارض زمين شناختي مانند گسلش و زمين لغزش با دقت و کيفيت بالا آشنا بود و در گزارش هاي فني خود اين مشاهدات زمين شناختي را با کيفيت بالا ارائه مي کرد.

او پيش نويس اوليه آئين نامه زلزله ايران را در دهه٤٠ نوشته بود. براي من که در دانشکده علوم دانشگاه تهران با تخصص آتشفشان شناسي در سال هاي دهه ٤٠ مشغول به تدريس و تحقيق، به ويژه در زمينه مخاطرات زمين بودم، وجود مهندسي مانند معين فر که هم در سازمان برنامه سمت داشت و هم انسان بسيار دقيقي بود و با پشتکار فراوان به دنبال راه اندازي شبکه لرزه نگاري شتاب نگارهاي ايران بود (که در سال ١٣٥٣ شمسي بالاخره موفق به انجام آن شد) بسيار دلگرم کننده بود.

کار مهم ديگر که مهندس معين فر دنبال مي کرد، مطالعه زلزله هاي تاريخي ايران بود. من در کتاب «ناآرامي هاي زمين» که در سال ١٣٦٦ ترجمه کردم، به مواردي از زلزله هاي تاريخي ايران، به ويژه در منطقه سيراف در خليج فارس و در شهر ري پرداختم و به اهميت اين نوع بررسي ها در مطالعه خطر زلزله در هر کشوري به تفصيل اشاره کردم.

تلاش هاي معين فر با همکاري دکتر نيکلاس آمبرسيز انجام مي شد که نتيجه اين پژوهش ها به انتشار کتاب «تاريخ زمين لرزه هاي ايران» منجر شد. از ويژگي هاي مهم مهندس معين فر صراحت و شجاعت در بيان مسائل فني و علمي و اولويت هايي بود که در مسائل ملي احساس مي کرد، ولي البته همواره انصاف و تعادل در ابراز و بيان نظر و تاييد حرف حق، حتي اگر از رقيب و مخالف هم بود، مورد تحسين من بود.

معين فر مهندس فارغ التحصيل دانشکده فني بود که نزديک ترين رابطه را با ما زمين شناسان فارغ التحصيل دانشکده علوم داشت و اين موضوع هم به دليل شاخه تخصصي در زمينه مهندسي زلزله بود و هم با شخصيت ايشان که بسيار متنوع بود و با زمينه ها و تخصص ها و هم با افراد و زمينه هاي با علاقه و تخصص متنوع مرتبط بود.

اتفاقا اين نگاه معين فر همان نقطه ضعفي است که ما در کشورمان کم داريم و اگر در اين شش دهه فعاليت و نحوه نگاه ايشان تقويت و ترويج شده بود، حوزه تخصصي موردنظر امروزه توسعه بيشتري همراه با ايمني بيشتر و پايدارتري يافته بود.

خوشحالم که بعضي از بهترين شاگردان سابق من در دانشکده علوم در سال هاي بعد از فارغ التحصيلي از نزديک ترين همکاران مهندس معين فر در زمينه مطالعه زلزله هاي ايران شدند و اين ارتباط علمي را که براي کاهش ريسک لازم است، توانستند از نزديک با ايشان دنبال کنند و از نحوه نگاه او به مسئله زمين لرزه بياموزند. براي روح زنده ياد مهندس معين فر آرزوي آمرزش و براي نسل هاي جوان بعدي آرزوي امکان تداوم راه بزرگاني چون مهندس علي اکبر معين فر را دارم.

زمين شناسان ايران که از ساختار پيچيده زمين کشور خود آگاهند کارهاي به يادماندني و ماندگار شادروان مهندس معين فر را در زمينه مهندسي زلزله و ايجاد شبکه شتاب نگاري کشور و به ويژه طراحي و تهيه آئين نامه مقاوم سازي در برابر زلزله را گرامي مي دارند. روحش شاد و نامش ماندگار باد.

حميدرضا حدادي، مدير داده پردازي مهندسي زلزله سازمان زمين شناسي کاليفرنيا- عضو هيئت مديره مرکز داده هاي شتاب نگاشتي آمريکا

" معین‌فر"، ايجاد پل ارتباطي بين زلزله شناسان و مهندسان زلزله

بسياري از هم ميهنان عزيز زنده ياد مهندس علي اکبر معين فر را به عنوان سياست مدار، وزير نفت کابينه موقت مهندس بازرگان و نماينده مجلس شوراي اسلامي مي شناسند. آنچه کمتر درباره مهندس معين فر در رسانه هاي عمومي ذکر شده، خدمات ارزنده ايشان در زمينه مهندسي زلزله است. زنده ياد مهندس معين فر فارغ التحصيل دانشکده فني دانشگاه تهران در رشته مهندسي ساختمان بود و تحصيلات تکميلي خود را در دانشگاه واسدا ژاپن انجام داد.

ايشان نقش بسزايي در توسعه و پيشرفت دانش مهندسي زلزله در ايران دارد. از خدمات ارزنده ايشان مي توان به همکاري با پروفسور امبرسيز از کالج سلطنتي انگليس در مطالعات زمين لرزه هاي تاريخي ايران، نقش ايشان در پهنه بندي لرزه اي ايران و پايه گذاري شبکه شتاب نگاري ايران اشاره کرد.

به باور نگارنده، پايه گذاري شبکه شتاب نگاري ايران يکي از بزرگ ترين خدمات علمي ايشان به کشور ايران است. در اين نوشتار اشاره اي کوتاه به اين اقدام بزرگ ملي مي شود. در روز نهم فوريه سال ١٩٧١ ميلادي (١٣٥٠ هجري شمسي) زمين لرزه اي با بزرگاي ٦،٦ منطقه سان فرناندو در جنوب کاليفرنياي آمريکا را به شدت لرزاند. مرکز اين زمين لرزه در فاصله حدود هفت کيلومتري از سد پاکويما قرار داشت و بيشينه شتاب جنبش زمين در محل سد برابر ٢٥.١ شتاب جاذبه از طريق يک دستگاه شتاب نگاري سازمان زمين شناسي آمريکا ثبت شد.

تا آن زمان زلزله شناسان بر اين باور بودند که بيشينه شتاب جنبش زمين در اثر زلزله از حد يک دوم شتاب جاذبه نمي تواند تجاوز کند. زمين لرزه سان فرناندو اين باور را به کلي دگرگون کرد. به فاصله کمي بعد از زمين لرزه سال ١٩٧١، متخصصان و پژوهشگران مهندسي زلزله به اين موضوع پي بردند که براي طراحي سازه هاي مقاوم در برابر زلزله داشتن داده هاي شتاب نگاري از ملزومات اوليه است. به همين دليل در سال ١٩٧٢ ميلادي (١٣٥١ هجري شمسي) شبکه شتاب نگاري ايالت کاليفرنيا تاسيس شد.

مهندس معين فر که با ژرف بيني به اهميت داده هاي شتاب نگاري در برآورد خطر زمين لرزه و طراحي سازه هاي مقاوم در برابر زمين لرزه پي برده بود، در سال ١٣٥٢ اقدام به پايه گذاري شبکه شتاب نگاري ايران کرد. شايد در آن زمان کمتر پژوهشگري به اهميت چنين اقدام ملي واقف بود. چنان که کشور همسايه، پاکستان، بيش از ٣٠ سال بعد با مساعدت علمي شبکه شتاب نگاري کاليفرنيا اقدام به تاسيس چنين شبکه شتاب نگاري اي کرد.

شبکه شتاب نگاري ايران که به همت زنده ياد مهندس معين فر پايه گذاري شد، داده هاي شتاب نگاشتي بسيار باارزشي را تاکنون ثبت کرده است؛ ازجمله شتاب نگاشت ها مي توان به شتاب نگاشت زمين لرزه ١٣٥٧ طبس اشاره کرد که حتي بعد از حدود ٤٠ سال همچنان در طراحي سازه هاي مقاوم در برابر زمين لرزه در سرتاسر دنيا مورد استفاده قرار مي گيرد. از ويژگي هاي بارز مهندس معين فر ژرف بيني ايشان بود.

در اواخر دهه ٦٠ و دهه ٧٠ با اوج گيري مطالعات لرزه خيزي و برآورد خطر زمين لرزه در ساختگاه سازه هاي حياتي همچون سدها در ايران، کمبود داده هاي شتاب نگاري مناسب وجود داشت. به همين دليل لزوم استفاده از داده هاي شتاب نگاري ثبت شده در مناطق لرزه خير ديگر جهان احساس شد.

مهندس معين فر از مشوقان نگارنده در جمع آروي و پردازش شتاب نگاشت هاي سازمان زمين شناسي آمريکا جهت تاسيس يک بانک شتاب نگاشتي براي استفاده در مطالعات برآورد خطر زمين لرزه در پروژه هاي سدسازي در ايران بودند. درحال حاضر سه مرکز اصلي در آمريکا، اروپا و ژاپن چنين داده هايي را از زمين لرزه هاي کشورهاي مختلف جمع آوري مي کنند و به رايگان در اختيار عموم مي گذارند. مهندس معين فر به اهميت تاسيس چنين بانکي از داده هاي شتاب نگاشتي به درستي پي برده بود.

به نظر نگارنده بزرگ ترين خدمت علمي مهندس معين فر ايجاد پل ارتباطي بين زلزله شناسان و مهندسان زلزله در ايران بود. شايد تا اواخر دهه ٦٠ هجري شمسي لزوم تبادل نظر و همکاري علمي بين زلزله شناسان و مهندسان زلزله در ايران به خوبي احساس نمي شد و مهندس معين فر در تسهيل اين ارتباط نقش بسزايي داشت. اين وظيفه خطير را در ايالات متحده آمريکا پروفسور بروس بولت، استاد دانشگاه کاليفرنيا در برکلي به عهده گرفت.

هر ساله به ياد و نام ايشان لوح تقديري به نام مدال بروس بولت به پژوهشگر يا متخصصي که در اين زمينه فعاليت بارزي داشته، اهدا مي شود. جا دارد که به سپاس و قدرداني از زنده ياد مهندس معين فر اقدام مشابهي در ايران صورت گيرد.

اسماعيل فرزانگان، رئيس شبکه ملي شتاب نگاري زلزله

پيرمرد چشم ما بود...

براي ما که سال هاست در شبکه شتاب نگاري زلزله کشور کار مي کنيم، حضور دور و نزديک مهندس معين فر فراتر از موسس شبکه شتاب نگاري بود.

او به نوعي تکيه گاه و راهنماي ما در مسير سخت و ناهمواري بود که از دهه ها قبل آغاز کرده بوديم و اين روزها با همه سختي ها و مشکلات پيش رو به آينده آن اميدواريم. دلگرم بوديم به حضور گاه و بي گاه مهندس در جلسات و خوشحال بوديم از پيگيري ايشان درباره رکوردهاي ثبت شده از زمين لرزه هاي بزرگ و کوچک در کشور.

اين سال هاي آخر که بيماري کمتر مجالي به ايشان براي سرزدن به شبکه شتاب نگاري مي گذاشت، گاهي به همراه ساير دوستان به منزلشان مي رفتيم و ضمن گپ وگفت، گزارشي از آخرين وضعيت شبکه ارائه مي کرديم. ذوق و دقت بي مثال ايشان و حساسيت شان در ثبت رکورد مانند کسي بود که ابتداي کار و فعاليتش در شبکه است! راهنمايي هاي مهندس، دقت و نکته سنجي ايشان نسبت به رکوردها براي ما پس از اين همه سال تعجب و شگفتي به همراه داشت.

عمق دانش ايشان در همه زمينه ها باعث مي شد که در جلسات تخصصي شبکه شتاب نگاري ساعاتي را به سخنان ايشان درباره سياست و فرهنگ و مصائب روز جامعه گوش فرادهيم و از تيزبيني ايشان حيرت کنيم. دغدغه بي مثال ايشان در به روزکردن دستگاه هاي شتاب نگار و استفاده از دستگاه هاي مدرن و جديد همواره در سخنان ايشان به کرات بيان مي شد. ما در سال هاي اخير با مشکلات زيادي در ثبت برخي زمين لرزه ها در کشور روبه رو بوديم، اغراق نکرده باشم دغدغه ايشان در اين زمينه کمتر از ما نبود. در همين راستا در سال ٩٣ ايشان شخصا نامه اي به دکتر روحاني، رياست محترم جمهور نگاشتند و در آن از دغدغه هاي خويش درباره شبکه شتاب نگاري گفتند.

ايشان در بخشي از اين نامه که عينا آورده مي شود، چنين نوشتند: «...گذشت زمان و کاستي و فتور ناشي از پيري مرا در پيگيري سرنوشت پروژه هاي حياتي و ملي که در ايام سلف دستي و نقشي در آن داشته ام، باز نداشته است يکي از آنها شبکه ملي شتاب نگاري زلزله است که همواره دغدغه حسن جريان آن را، چه با مسئوليت مستقيم در قبل از انقلاب و چه غيرمستقيم به صورت مشاوره افتخاري و همکاري با نهادهاي متولي اين شبکه داشته ام».

آخرين بار درپي رويداد زمين لرزه ٢١ آبان ٩٦ سرپل ذهاب و ثبت رکورد شتاب نگاشت سرپل ذهاب، متوجه شديم کسالت مهندس معين فر تشديد شده است و حتي قادر به حضور در سمينار مرکز به مناسبت اين رويداد نيستند. بااين حال و باوجود اوضاع بد جسماني سخناني را در قالب فيلم کوتاهي بيان کردند که باز در آن به دغدغه هميشگي خود، يعني شتاب نگاري پرداختند. حال که قدم هاي آغازين را براي بازسازي شبکه شتاب نگاري کشور برداشته ايم، واقعا جاي خالي ايشان را به شدت احساس مي کنيم.

مطمئن هستيم نقش بي بديل مهندس معين فر در تاريخ مهندسي زلزله کشور و شبکه شتاب نگاري زلزله ايران جاودانه خواهد شد؛ مردي که شريف زيست و شريف رفت.

محمد پور محمدشاهوار، عضو هيئت علمي مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي

" معین‌فر"، بنيان گذار شبكه ملي شتاب نگاري زلزله ايران

هميشه اولين نفرها نقشي تعيين کننده در سرنوشت يک بحث يا موضوعي تازه و نو دارند. اينکه يک نفر در زمان خودش بتواند پيشرو در يک علم باشد و بتواند ايده خود را به صورت سيستمي ملي پايه گذاري کند، بسيار ارزشمند است که ايشان اين مهم را به سرانجام رسانيد. در بحث شتاب نگاري زلزله در ايران نيز مهندس معين فر اولين نفري بودند که نقشي تعيين کننده در پي ريزي و ايجاد شبکه ملي شتاب نگاري ايران داشتند.

البته فضاي علمي و مهندسي ايران در اواخر دهه ٤٠ و ٥٠ خورشيدي قابل قياس با فضاي امروزي نبوده است و مسلما مسير ايجاد يک شبکه اندازه گيري جنبش نيرومند زمين در ايران، مسيري سخت و مملو از موانع گوناگون بوده است.

وي پس از تحصيل در دانشگاه واسدا در ژاپن در رشته مهندسي زلزله، در دفتر فني سازمان برنامه و بودجه مشغول به کار شد و شروع کننده تدوين بسياري از آيين نامه ها و دستورالعمل هاي فني بوده و پيش نويس اولين آيين نامه زلزله براي ايران را در سال ١٣٤٣ تهيه کرد.

علاوه بر استاندارد ٥١٩ که شايد قديمي ترين دستورالعمل فني در صنعت ساختمان ايران باشد، تدوين آيين نامه بتن ايران (آبا) در زمان تصدي ايشان در سازمان شروع شد. از مهم ترين خدمات بنيادي ايشان در علم مهندسي زلزله به کشور ايران را مي توان ايجاد شبکه ملي شتاب نگاري در سال ١٣٥٢ خورشيدي در دفتر فني سازمان برنامه و بودجه وقت و هم اکنون در مرکز تحقيقات راه، مسکن و شهرسازي را ذکر کرد.

وي به درستي دريافته بود که ابزار اساسي براي پيشبرد اهداف مهندسي زلزله در کشور و تدوين يک آيين نامه مناسب براي طراحي سازه هاي مقاوم در برابر زمين لرزه داده هاي به دست آمده از دستگاه هاي شتاب نگاري است، بنابراين تمام سعي و تلاش خود را معطوف به اقناع مديران مسئول براي اختصاص بودجه به اين مهم کرد. در زمان تصدي گري ايشان حدود ٣٥٠ دستگاه شتاب نگار آنالوگ در مناطق مختلفي از ايران نصب شد که زلزله هاي مهمي را همچون طبس گلشن در ايستگاه شتاب نگار طبس ثبت کرد که بي اغراق يکي از مهم ترين رکوردهاي زلزله در دنيا بوده که هم اکنون در تمامي مطالعات دنيا از آن استفاده شده است.

هم اکنون نزديک به ٤٤ سال از تاسيس شبکه ملي شتاب نگاري زلزله ايران مي گذرد و اين مجموعه که در ابتدا با ٣٥٠ ايستگاه راه اندازي شده بود، هم اکنون با داشتن بيش از هزار ايستگاه در سرتاسر ايران و ثبت بيش از ١٢ هزار رکورد از زمين لرزه هاي بزرگ ايران ازجمله بم، زرند، ورزقان و اخيرا سرپل ذهاب کرمانشاه، گنجينه اي ارزشمند از اين داده ها را جهت استفاده محققان در ايران و دنيا فراهم کرده است.

اين شبکه فعلي با اين تعداد ايستگاه و داده را مي توان يکي از نتايج به سرانجام رسيده تفکرات مهندس معين فر دانست. هرچند که ثمره اصلي اين شبکه به روزرساني آيين نامه زلزله و استفاده از اين داده ها در صدها پروژه تحقيقاتي و دانشگاهي از دوران گذشته تا امروز بوده است.

"مارتين ويلاند"، رئيس کميسيون زلزله کميته جهاني سدهاي بزرگ

 مشاركت فعال در بحث و ارائه راهكار

من مهندس معين فر را براي اولين بار در کنفرانس بين دولتي «ارزيابي و کاهش خطر زلزله» يونسکو که در فوريه سال ١٩٧٦ در پاريس برگزار شد، ديدار کردم. من مهندسي جوان و عضو هيئت نمايندگي سوئيس بودم، زيرا در آن زمان مهندسي زلزله يک رشته جديد بود و من احتمالا اولين مهندس زلزله در سوئيس بودم که در آن رشته، دکترا گرفته بودم.

در آن زمان ما در اين مورد که با کارشناسان مشهور زلزله مانند مهندس معين فر صحبت کنيم، رودربايستي داشتيم، چون دشوار مي توانستيم به زبان انگليسي حرف خود را بزنيم.

در ميان اين کارشناسان، مهندس معين فر يکي از معدود افرادي بود که من هنوز هم او را به دليل مشارکت فعالش در بحث و ارائه راهکارها به ياد دارم.

چندين سال بعد وقتي به عنوان عضو تيم بازرسي ايمني سد سفيدرود که در جريان زلزله منجيل آسيب ديده بود، به ايران رفتم، به من گفته شد مهندس معين فر به عنوان کارشناس زلزله با مهندسين مشاور مهاب قدس در تهران کار مي کند.

در سال‌هاي بعد از آن، موقعي که من با مهاب قدس در پروژه هاي مختلف سد در کوه هاي البرز و زاگرس کار مي کردم، چندين بار با مهندس معين فر ملاقات کردم، چون ارزيابي خطر لرزه اي در سايت هاي سد يک مشکل اساسي بود.

او همچنين زلزله شناسان مهاب قدس را هدايت و راهنمايي مي کرد و من متوجه شدم که روش هاي مورد استفاده در ارزيابي خطر لرزه اي در آنجا پيشرفته تر از ساير پروژه هاي بين المللي سد که ما درگيرشان بوديم، بود. اين مسئله قطعا به دليل حضور مهندس معين فر بود.

من علاوه بر جلساتي که در تهران داشتيم، او را در کنفرانس هاي اروپايي و جهاني مهندسي زلزله در خارج از ايران ملاقات کردم. در آن زمان که به همکاري با زلزله شناسان مهاب قدس مثل قبل ادامه مي دادم، گاهي اوقات از او خبر مي گرفتم. با او مکاتبه هم داشتم و او هميشه به اطلاعات مربوط به سدها و زلزله هايي که براي او مي فرستادم، علاقه نشان مي داد.

در آخرين ايميلي (در يکم اکتبر ٢٠١٧) که برايم فرستاد، نوشت: مارتين عزيز، چطوري؟ من الان در آستانه ٩٠سالگي هستم و به قول معروف، حالم خوب است. براي ارسال گزارش جالبي از زلزله اخير مکزيک از شما سپاسگزارم (يادداشت نويسنده: زلزله ٧،١ ريشتر که در تاريخ ١٩ سپتامبر ٢٠١٧ اتفاق افتاد).

براي من آشنايي با مهندس معين فر افتخار بزرگي بود. او شخصيتي بسيار بزرگ و دوست داشتني بود. دلم برايش تنگ مي شود.

مهدي زارع، استاد پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله

خاطره اي از مهندس معين فر

صبح روز ١٨/٢/٩٥ استادم، دکتر سحابي، تلفني خبر دادند که آقاي مهندس معين فر حالش خوب نيست و در منزل بستري است.

بلافاصله گفتم آماده ام به اتفاق به ديدارش برويم. گفتند بگذار ببينم امکانش هست کسي را ببيند؟ ساعت حدود ١٦ خبر دادند که سريع بيا گفته اند ساعت ١٧ دقايقي کوتاه مي توانيم ايشان را ببينيم.

وقتي رفتيم ديدم در اتاق خوابش بستري و خوابيده است و حالش خوب نيست. دقايقي بعد که بيدار شد، به بالينش رفتيم. بلافاصله ديدم که در همان حال مريضي هم همان انسان نستوه و شاداب، ولي به لحاظ فيزيکي بسيار ضعيف شده است.

سريعا صحبت به علايق مشترک رسيد و از نحوه توسعه تهران و بازسازي بوئين زهرا بعد از زلزله ١٣٤١ سخن گفت. بعد بلافاصله و ناگهان خطاب به من گفت: «راستي، مهدي! تو چرا اون ماجراي زلزله ١٣٣١ ترود را توي «شرق» درست ننوشتي؟» خطابش هم به من هميشه با طنز و مهرباني و البته با همان صداي خاص گرفته و بلند و با لحن مردان قديمي تهران و مانند پدربزرگ هاي قديمي به نوه اش بود.

مي دانستم روزنامه «شرق» را منظم مي خواند. ناگهان جا خوردم که کدام يادداشتم را مي گويد؟ ديدم منظورش يکي از يادداشت هايي است که در آن به مطالعه زلزله هاي دهه ٣٠ اشاره کرده بودم.

گفتم: «خب آقاي مهندس! حالا که چيزي نشده، بلافاصله جبران مي کنم».

گفت: «نه! اين طوري خب نميشه که! الان اگر بنويسي ميشه حالت طلبکاري من!»،

گفتم: «نه من يک تاريخچه کامل از نحوه شروع مطالعات تاريخي زلزله هاي ايران براي انتشار در شرق مي نويسم و ماجراي کامل آن مطالعه زنده ياد امبرسيز و شما را هم در آن يادداشت مي‌آورم». به منزل که برگشتم بلافاصله آن يادداشت را نوشتم و ارسال کردم براي دبير سرويس علمي «شرق» که در صفحه اول روزنامه «شرق» در ٢١/٢/٩٥ با عنوان «مطالعه بنيادي زلزله هاي فلات ايران» منتشر شد. بعدا مهندس به من گفت يادداشت «جبراني» من را خوانده و کلي تشکر کرد.

روحش شاد.

منوچهر قرشي، عضو هيئت علمي پژوهشکده علوم زمين سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني کشور

درك نقش زمين شناسي زمين لرزه ها در ساخت و ساز

از اوايل انقلاب افتخار آشنايي با مرحوم مهندس معين فر را داشتم. وقتي در سال ١٣٥٨ اولين گزارش ما درباره گسله هاي فعال شهر تهران آماده شد و سپس به اتفاق دکتر بربريان و همکاران به صورت کتاب به چاپ رسيد، مرحوم مهندس معين فر به عنوان يک مهندس به خوبي نقش گسله ها و زمين شناسي زمين لرزه ها را در زمينه ساخت وساز درک و هميشه ما را تاييد و تشويق به ادامه راه کردند.
در اين راستا بود که ما افتخار همکاري با ايشان را در تهيه اولين نقشه پهنه بندي خطر نسبي زلزله در ايران که پيوست آيين نامه طراحي ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد ٢٨٠٠) بود را يافتيم که اين همکاري در ويرايش هاي بعدي نقشه پهنه بندي خطر زلزله و همچنين در کميته تخصصي مرکز شتاب نگاري ايران ادامه داشت.

به عنوان خاطره، سازمان زمين شناسي کشور در سال ١٣٦٠ تصميم به برگزاري اولين گردهمايي علوم زمين گرفت (امسال سي وششمين آن در اوايل اسفندماه برگزار خواهد شد) و من به عنوان دبير علمي برگزيده شدم. در آن سال ها به اين مراسم خيلي توجه نمي شد و من تصميم گرفتم از مرحوم مهندس معين فر به عنوان سخنران اختتاميه دعوت کنم.

ايشان با محبت دعوت مرا پذيرفتند و اتفاقا در بهمن ماه آن سال برف سنگيني باريد که ايشان با زحمت فراوان خودشان را به سازمان رساندند. در آن شرايط سخت صندلي هاي سالن سخنراني که در صحبت هاي قبلي حتي تا نصف هم اشغال نمي شد، کاملا پر شد و حتي عده اي ايستاده سخنراني آقاي مهندس معين فر را گوش مي کردند. مانند هميشه صحبت هاي علمي ايشان همراه با طنزهايي که ويژه خودشان بود يکي از ماندگارترين جلساتي بود که هميشه به ياد دارم.
روحش شاد و يادش گرامي باد.

مسعود حاجي عليلو، استاد مهندسي عمران دانشگاه تبريز

تلاش براي اعتلاي دانش فني كشور

نخستين بار که مهندس علي اکبر معين فر را از نزديک ملاقات کردم حدود سال ١٣٦٩ در يک کنفرانس مرتبط با زلزله در دانشگاه تبريز بود. در آن زمان دانشجوي سال دوم کارشناسي مهندسي عمران بودم و تنها چيزي که مي دانستم اين بود که ايشان اولين وزير نفت در کابينه مرحوم مهندس بازرگان بود.

در آن زمان به عنوان دانشجوي دهه شصتي بيشتر از بحث علمي جنبه سياسي ايشان برايم جذاب بود. ولي بعد از اينکه سخنراني خود را شروع کرده و درباره بحث زلزله و نياز به آيين نامه ها و مسائل مرتبط صحبت کردند، بيشتر جذب شخصيت علمي و فني ايشان شدم و علاقه خاصي به اين زمينه در من و خيلي از دانشجويان آن زمان ايجاد شد.

ايشان با علاقه وافر و دلسوزي خاصي مشکلات ساخت وساز کشور در مقابله با زلزله هاي احتمالي را مطرح مي کرد و کارشناسان را به تلاش براي اصلاح سيستم هاي ساخت وساز از طريق وضع آيين نامه هاي مرتبط، اصلاح قوانين و آموزش دانشجويان ترغيب مي کرد.

بعدها بيشتر متوجه اثربخشي تلاش هاي ايشان با تاسيس شبکه شتاب نگاري کشور و تهيه اطلاعات جامع زلزله ها و تهيه نخستين آيين نامه هاي عمراني در اين حوزه شدم. از آن زمان به بعد بارها در سمينارها و جلسات فني ايشان را مي ديدم که هم و غم خود را براي اعتلاي دانش فني کشور در راستاي کاهش مخاطرات ناشي از زلزله قرارداده بود. يکي از خصوصيات بارز ايشان اين بود که با اينکه در سال هاي اول بعد از پيروزي انقلاب اسلامي گهگاه مورد بي مهري هايي قرار مي گرفت که جنبه سياسي داشت، ولي عشق ايشان به وطن هميشه شعله ور بود و تلاش هاي ايشان در بعد غيرسياسي و فني هيچ گاه کم رنگ نشد.

بي راه نخواهد بود اگر ادعا بشود که زندگي هاي زيادي مرهون تلاش هاي ايشان و کساني است که باعث شده اند ساختمان ها براساس معيارهايي ساخته شوند که حداقل در زلزله هاي متوسط سال هاي اخير فرونريخته و ساکنان آنها در زير خروارها مصالح ساختماني دفن نشوند. قطعا ايرانيان زيادي هستند که در کشورهاي مختلف دنيا مشغول فعاليت هاي علمي براي کاهش مخاطرات زلزله هستند، ولي فعاليت اشخاصي مثل مهندس معين فر که در داخل کشور مانده و با تشخيص اولويت هاي لازم براي کاهش مخاطرات ناشي از زلزله، گام هاي بسيار موثري برداشته اند، بسيار پررنگ تر از صدها مقاله در ژورنال هاي معتبر است.

شايان ذکر است کشور ما که جزء پرخطرترين مناطق به لحاظ لرزه خيزي است، با وجود تلاش هاي زيادي که انجام گرفته است هنوز فاصله بسيار زيادي با کشورهايي مثل ژاپن دارد که توانسته اند کشور خود را در مقابل زلزله به حد بسيار قابل قبولي برسانند. گرامي داشت ياد و خاطره مهندس علي اکبر معين فر مي تواند به عنوان بهانه اي براي طرح مجدد اين موضوع باشد که تلاش ها و سرمايه گذاري هاي بسيار بيشتري از طرف محققان، مهندسان و مسئولان لازم است تا ايمني کشور عزيزمان در مقابل اين پديده طبيعي در وضعيت مناسبي قرار گيرد.

مرتضي بسطامي، دانشيار پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله

" معین‌فر"، مردي از مكتب ژاپن

مرحوم استاد معين فر در ابتداي سخنانش در برنامه نکوداشت ايشان که چند سال پيش به همت انجمن مهندسي زلزله ايران برگزار شد، سخن خويش را با حديثي از مولا علي(ع) شروع کرد.

من هم به رسم شاگردي با حديث ديگري از امام علي(ع) شروع مي کنم که فرمود: «کسي که در آموخته هاي خود بسيار بينديشد، دانش خود را استوار ساخته و به فهم مطالبي که نمي فهمد، نائل مي گردد»(الحديث جلد ٢، صفحه ٩).

مرحوم استاد به عنوان بنيان گذار و به حق پدر مهندسي زلزله ايران داراي ژرف انديشي و تعمق خاصي در حوزه زلزله بود. اگر اظهارنظري درباره يک موضوع مثلا آسيب هاي وارده به يک ساختمان در يک زلزله مي شد، به طور غيرمستقيم به شما يادآوري مي کرد که براي علت يابي وقوع آن آسيب، متغيرهاي متنوع موثر و عدم قطعيت هاي آنها را بايد در نظر گرفت.

به عبارت ديگر شما را وادار به تعمق در علل مي کرد تا هم زمان پيچيدگي هاي ساختار زمين در وقوع زلزله، اثرات خاک بستر، ضوابط طراحي، کيفيت نظارت و ساخت ساختمان را در نظر بگيريم، بعد قضاوت کنيم؛ موضوعي که شايد از مکتب اساتيد ژاپني خويش آموخته بود و همواره با افتخار از آنان به بزرگي ياد مي کرد.

نکته دوم در کنار خدمات ارزشمند زيادي که ايشان به ارتقاي فرهنگ ساخت وساز در برابر زلزله داشتند، يکي از شاه بيت هاي خدمات ايشان مقاوم کردن ساختمان هاي آجري و ساير مصالح بنايي (به عبارت ديگر ساختمان هاي غيرمهندسي) در برابر زلزله بود که با معرفي مفهوم شناژ در اين ساختمان هاي غيرمهندسي، خدمت بي نظيري را به کشور ارائه کردند؛ موضوعي که در قريب به ٥٠ سال گذشته به جرئت مي توان گفت جان هزاران نفر را در زلزله هاي کشور به ويژه روستاها نجات داده است. نمونه اي از آن مدرسه اي در روستايي دورافتاده در منطقه دشتي بوشهر بود که حدودا سال ١٣٥١ ساخته شده بود و در ساخت آن شناژ اجرا شده بود؛ مدرسه اي که دو بار زلزله بالاي شش ريشتري را تجربه کرده بود، ولي همچنان بدون آسيب و پابرجاست؛ ايده اي که در مقاوم سازي ميليون ها ساختمان در کشور استفاده شده و مي شود، راه حلي ارزان، آسان و موثر.

نکته سوم مظلوميت استاد بود، يادم نمي رود سال ها پيش زماني که دانشجوي دکترا در ژاپن بودم و براي شرکت در کنفرانس مهندسي زلزله اروپا به همراه اساتيدي از دانشگاه هاي ژاپن به ژنو رفتيم، اساتيد پيش کسوت ژاپني که متوجه مي شدند من ايراني هستم، يکي از سوالاتي که از من مي پرسيدند اين بود که آيا پروفسور معين فر را مي شناسي؟ من هم چون فقط اسم استاد را شنيده بودم، با شرمندگي مي گفتم فقط اسم ايشان را شنيده ام؛ جوابي که شايد براي آنها غيرمنتظره بود و درادامه مي گفتند که ايشان خيلي مشهور است و ما مهندسي زلزله ايران را به اسم ايشان مي شناسيم؛ موضوعي که بايد دانشگاه ها و مراکز علمي ما پاسخ گو باشند چرا استادي در اين تراز، يک کرسي علمي در کشور نداشت که من دانشجو بتوانم ايشان را بشناسم.

نکته چهارم فروتني استاد بود. در عصر همان کنفرانس مذکور متوجه شدم که استاد معين فر هم تشريف دارند و موفق به زيارت ايشان شدم. آنچنان با من گرم گرفتند که جسارت کردم و چندساعتي از ايشان دور نشدم و حتي با وجود اينکه از عصا کمک مي گرفتند، بخشي از مسير را تا نزديکي درياچه ژنو با هم پياده روي کرديم. اينجا بود که معني کلام علي(ع) را که «فروتني عظمت آورد»(غررالحکم، صفحه ١٥) فهميدم.

محمدحسن نبوي، استاد زمين شناسي مهندسي

" معین‌فر"، جوينده‌اي در كنار ديواره گسله

هنگامي که آگاه شدم مهندس علي اکبر معين فر، نخستين مهندس زمين لرزه ايران، از گيتي رخت بربسته است، با افسوس و اندوهي که بر من چيره شده بود، به ياد نخستين ديدارم با استاد افتادم. زمين لرزه ويرانگر دشت پياز (بياض!) و کشته شدن بيش از ١٢ هزار نفر از مردم آن سامان، در زمين دشت، شکاف ها و گسيختگي چندين کيلومتري را بنياد کرده بود.

دو، سه روز پس از زمين لرزه و ريزش هاي کوه در روستاي کاخک، براي ديدن و بررسي آن پديده هاي پيامد رويداد شهريور ١٣٤٧به گناباد رفته بودم. بامداد روز ديدار، به من گفته شد که مهندس معين فر هم آنجاست. تا آن زمان او را نديده بودم، اما مي دانستم که او هم دانش آموخته دانشکده فني تهران است. آن روز، جوينده اي را از دور ديدم که در کنار ديواره گسله، به آرامي گام برمي دارد و مي نگرد.

نزديک رفتم. پس از درود بامدادي، دستم را گرفت و گفت بيا پديده اي را نشانت دهم. آنچنان رفتاري خودماني و مهربانانه داشت که انگار سال هاست من را مي شناسد که کارشناس زمين شناس سازمان زمين شناسي کشور هستم. تا آن روز، هنوز يک گسله پوينده و تازه را نديده بودم. مرا سر يک شکاف در آبرفت ريزدانه برد و خش لغزهاي جنبش را که بسيار آشکار بودند، نشانم داد.

شادمانه خواستم دستش را ببوسم که نگذاشت. بزرگوارانه در اين زمينه، دو ساعتي گفت وگو داشتيم. اين گونه خش لغزها را در بسياري از سنگ ها ديده بودم و مي شناختم، اما در آبرفت ها نخستين بار بود که مي ديدم و يک استاد مهندس زمين لرزه، مرا با آنها آشنا کرد.

در آن زمان، هرازچندگاهي، در ماهنامه «دانشمند»، نوشتارهايي درباره زمين شناسي ايران و تازه هاي آن سامان مي دادم. استاد فرمودند که درباره اين زمين لرزه هم براي ماهنامه «دانشمند» نوشته اي را فراهم کن. بسيار شادمان شدم که استاد نوشته هايم را ديده است.

سال ها پس از آن، گاهي در کانون مهندسان و پس از انقلاب در کانون دانش آموختگان دانشکده فني تهران، استاد را مي ديدم. هميشه با مهرباني جوياي کارهايم بود و از ديباچه اي بر زمين شناسي ايران که در سال ١٣٥٥ نوشته بودم و در سازمان زمين شناسي چاپ شده بود، ياد مي کرد.

بيشترين بهره گيري از دانش و مهندسي زمين لرزه را که از استاد آموختم، در کارگروه پهنه بندي خطر زمين لرزه در کشور، وابسته به «کميته دايمي» بازنگري آيين نامه ايمني ساختمان ها در برابر زمين لرزه (ويرايش چهارم استاندارد ٢٨٠٠) بود که هر ماه در مرکز تحقيقات ساختمان و مسکن برگزار مي شد. گردانش اين کارگروه (با هشت هموند کارشناس آگاه از زمين لرزه و کارکرد گسله ها) با استاد بود. ايشان با ديدگاهي چاره گرانه، کنکاش هاي گاه ناهماهنگ هموندان را با استادي و بسندانه، سرانجامي خوش مي داد؛ همه باور کارشناسان را مي پروراند تا در پايان، نقشه پهنه بندي خطر زمين لرزه ها را نيز به هنگام شده آماده و همه هموندان، پذيرش آن را با نام خود، روي برگ استاندارد، امضا کردند.

استاد با خوش رويي و فروتنانه، همه سخنان و انديشه ورزي هاي کارشناسان را مي شنيد تا به نتيجه برسيم. در اينجا از چند نمونه که پرسش برانگيز شده بود، ياد مي شود؛ يکي نام درياها بود. پيشنهاد دادم که درياي مازندران به جاي درياي خزر و درياي مکران به جاي درياي عمان به کار برده شود. مازندران را همه پذيرفتند، اما براي نام مکران، نگاه ها به روي يکديگر دوخته شد.

استاد گفت اين درست است، اما چون براي نام خليج فارس، بازي درآورده اند اين کار را براي رويارويي مي انگارند که در اين زمان خردمندانه نيست. پيشنهاد ديگر «روکانون» بود به جاي «رومرکز». اعتقادم اين بود چون همه ما خاستگاه انرژي لرزه اي را کانون مي گوييم بنابراين هماهنگي واژگاني را نيز بايد بپذيريم.

نتيجه کنکاش ها را استاد اين گونه در ميان گذاشتند: رومرکز را سال هاست که به کار مي بريم و نادرست هم نيست. اگر هم به جاي آن روکانون گفته شود، نمي توان جلوگيري کرد. اين است که در نوشتارهايم آن را به کار گرفته ام. نکته ديگر درباره گسل و گسله بود که به گمان من، گسل از نگاه دستور زبان پارسي، يک نام (اسم) نيست و بنابراين درست نيست.

اگرچه نظر نهايي کارگروه بر درستي استفاده از کلمه گسل بود، امّا استاد گسله را از ياد نبرد. در پاسداشت ٦٠ ساله کارهايم که در٨٠ سالگي ام در دانشکده فني برگزار شده بود، استاد نيز آمده بود که برايم بسي شادماني زا بود. در دفترچه يادبود آن نيز، بزرگوارانه نوشته اي را زيوربخش آن کرده بود که در آن نيز واژه گسله را آورده بود. با سپاس بي مرز از او که همواره ياد او و درس آموزي هاي او از زمين لرزه هاي ايران برايم زنده و تازه است.

بهرام عكاشه، استاد زلزله شناسي دانشگاه تهران

"معین‌فر"، اولين در حوزه تخصصي خود

از دريافت خبر درگذشت روان شاد مهندس علي اکبر معين فر بسيار متاثر شدم. اين راهي است که همه بايد برويم، ولي رفتن بعضي آدم ها، فقط مرگ يک انسان نيست. مهندس معين فر در حوزه کاري خودش بنيان گذار بود.

او اولين نفري بود که در ايران در مورد اثر زلزله بر ساختمان ها صحبت و فعاليت کرد. همه فعاليت ها را هم به صورت تخصصي در همان سازمان برنامه که مشغول به کار بود، سازماندهي مي کرد و ضمنا به ترويج علم در اين حوزه تخصصي و توسعه گفت وگوي علمي در اين زمينه در جامعه آن روز ايران اهميت بسيار مي داد.

واقعيت آن است که در ايران حدود ٥٠ سال قبل که من با مهندس معين فر آشنا شدم، بيشتر جامعه اساسا با چنين موضوعاتي بيگانه بود. مهندس معين فر اولين فردي بود که از آيين نامه ساختمان ها در ايران سخن گفت و براي نوشتن و تصويب آن تلاش کرد.

او همچنين اولين کسي بود که در مورد ساخت ساختمان در محل هاي خطرناک و اساسا اهميت پهنه بندي خطر زلزله در ايران فعاليت کرده است. مهندس معين فر براي تاسيس انجمن ژئوفيزيک ايران در سال ١٣٥٤ به عنوان عضو هيئت موسس دعوت شد و در تشکيل انجمن ژئوفيزيک ايران نيز مشارکت کرد.

ضمنا ايشان عملا محل رجوع گروه هاي داخلي و بين المللي در پروژه هاي بزرگ و بنيادي بود و نظرش در مورد مسئله زلزله در همه پروژه هاي مهم کشوري عملا به عنوان کلام آخر معتبر شناخته مي شد. مهندس معين فر، مردي فرهيخته بود که بسيار به کشور خود از طريق دانشش و احساس مسئوليتي که در زمينه مسئله ايمني در برابر خطر زلزله داشت، خدمت کرد.

روحش شاد و خدايش بيامرزاد.

"پولات گولكان"، رئيس سابق جامعه جهاني مهندسي زلزله

" معین‌فر"، پيشگامي قابل احترام در ايران و جهان

مهندسي زلزله به عنوان يك شاخه مشخص و مجزا از فناوري در ٥٠ سال اخير به درجه اي از تكامل رسيده است كه براي اين بلوغ و تكامل مهندسي زلزله بايد از چشم انداز و فداكاري هاي جمع كمي از مرداني كه تمام تلاش شان را براي اين هدف به كار گرفتند، تشكر كرد.

اين كار در نهايت به شكل گيري انجمن جهاني مهندسي زلزله در دهه ١٩٦٠ انجاميد. علي اكبر معين فر يكي از مرداني بود كه از آغاز به اين جمع پيوست و در كميته اجرائي و همچنين به عنوان يكي از مديران در سال ١٩٧٣ خدمت كرده است. او كه به آسيب ها و خرابي هايي كه كشورش در زمان و در زلزله هاي مختلف ديده آگاه بود، متقاعد شده بود ابزارهاي اوليه براي چالش كاهش ريسك را بايد فراهم كند تا بتواند به اين هدف برسد.

براي سازمان دادن به يك چارچوب حرفه اي براي مهندسان ايراني كه بتوانند در جهت منافع كشورشان فعاليت كنند، او مسير ايجاد شبكه هاي شتاب نگاري را انتخاب كرد و بقيه راه او را ادامه دادند. امروزه منابع انساني اي كه در ايران وجود دارند و در جهات كاهش ريسك زلزله تلاش مي كنند، يكي از تاثيرگذارترين جمع هاي تخصصي در جهان است.

من مي توانم بگويم معين فر به عنوان بنيان گذار اين جمع تخصصي و گروهي است كه تلاش هايشان بسيار تاثيرگذار بوده است. ايران يكي از اولين رهبران توسعه دهنده شبكه شتاب نگاري در دنيا بوده و تمامي اين تلاش ها را بايد به كوشش ها و رهبري خستگي ناپذير مهندس معين فر مربوط دانست.

هزاران ركورد يا نگاشتي كه تاكنون در اين شبكه به دست آمده و در حال استفاده در پژوهش ها و رفع نيازهاي مهندسي در دنياست، حاصل چنين شبكه اي است كه به خانواده جهاني مهندسان زلزله خدمت مي كند. براي من وظيفه اي بسيار غم انگيز است كه به دوستان و همكارانم در ايران صميمانه ترين تسليت ها را به خاطر درگذشت زنده ياد مهندس معين فر تقديم كنم؛ يك پيشگام قابل احترام در ايران و يك دوست قديمي و همكار عزيز خودم كه با خستگي ناپذيري به كشورش و جامعه جهاني در جهت كاهش ريسك زلزله كمك كرد.

مصطفي ارديك، استاد بازنشسته مهندسي زلزله دانشگاه بوغازايچي، استانبول

"معین‌فر"، از پدران بنيان گذار مهندسي زلزله

از شنيدن خبر درگذشت استاد «معين فر» بسيار اندوهگين شدم.

او بدون شک يکي از پدران بنيان گذار مهندسي زلزله بود. معين فر يکي از دانشمنداني بود که علاوه بر خدمات فراوان در سطح ملي و براي کشور خودش، از بنيان گذاران انجمن اروپايي مهندسي زلزله در سال ١٩٦٤ بود.

پس از زلزله ١٩٦٤ اسکوپيه، مقدونيه در يوگسلاوي پيشين، معين فر به همراه دوستان و همکارانش، زنده يادان آمبرسيز و آرسوفسکي به مطالعه اين زلزله پرداختند و بعدا همين افراد به همراه دانشمندان هم نسلشان در تاريخ اول اکتبر ١٩٦٤ شکل گيري اين انجمن را در شهر اسکوپيه اعلام کردند.

معين فر به طور منظم در زلزله هاي مختلفي که در دهه هاي ٦٠ و ٧٠ ميلادي در ترکيه رخ داد نيز همواره به تيم هاي مطالعات ميداني مي پيوست و به ويژه در زلزله گديز ترکيه در ٢٨ مارس ١٩٧٠ با بزرگاي ٧،٢ که موجب کشته شدن هزار و صد نفر شد و زلزله ٢٤ نوامبر ١٩٧٦ چالدران ترکيه با بزرگاي ٧.٤ که با سه هزارو ٨٥٠ کشته همراه بود، شخصا مشارکت داشت.

در زمان زلزله ١٩٧٦ چالدران، هنوز ترکيه، به ويژه در اين ناحيه مرزي منتهي اليه شرقي خاک خود دستگاه شتاب نگاري نداشت، ولي نگاشت هاي اين زلزله در دستگاه هاي شتاب نگاري که معين فر در ايران (و در نزديکي مرز با ترکيه در شهرهاي خوي و چالدران ايران) نصب کرده بود، با کيفيت بالايي ثبت شد. من او را مردي يافتم که علاوه بر داشتن چشم اندازي وسيع، صبر و استقامت بالايي براي رسيدن به موفقيت داشت. مراتب تسليت صميمانه خود را به خانواده و همکارانش اعلام مي کنم.
منبع: روزنامه شرق