مطابق گزارشها، پرواز شماره ۳۷۰۴ شرکت هواپیمایی «آسمان» بر فراز ارتفاعات پادنا در شهرستان سمیرم اصفهان از صفحه رادار محو شده و همانجا سقوط کرده است. به دلیل کوهستانی بودن منطقه و شرایط نامساعد جوی تا این لحظه امکان دسترسی به محل دقیق سانحه فراهم نشده اما همه شواهد حکایت از جان باختن تمامی سرنشینان آن دارد.

شبکه های اجتماعی، رسانه های مختلف خبری و رادیو و تلویزیون در سطح ملی و بین المللی از صبح امروز به صورت لحظه به لحظه اخبار این حادثه را پیگیری می کنند و مسئولان مختلف داخلی و خارجی پیامهای تسلیت و همدردی با مردم و خانواده های قربانیان صادر کرده اند.

هنوز از لاشه هواپیما خبری نیست و جعبه سیاه آن بدست نیامده اما احتمال خرابکاری و مسائل امنیتی نیز در این پرواز از سوی هیچ کارشناس و مقام مسئولی مطرح نشده است.

آنچه بیشتر در باره دلیل حادثه عنوان می شود، «شرایط نامساعد جوی» است اما تامل در اطلاعات منتشره و اظهارنظرهای کارشناسی حکایت از نکته مهم دیگری دارد و آن، عمر طولانی این هواپیما و فرسوده بودن آن است.

هواپیمای یادشده از نوع ای تی آر ۷۲ – ۲۰۰ بود که از سال ۱۹۹۳ یعنی ۲۵ سال پیش در اختیار شرکت هواپیمایی آسمان قرار داشت و به گفته مسئولان ذیربط، هر روز هم در مسیرهای داخلی پرواز می کرد. شرکت آسمان شش فروند از این نوع هواپیما را در اختیار داشت که سه فروند آن از مدتها پیش زمین گیر شده بود.

از دیدگاه کارشناسی، ۲۵ سال عمر برای یک وسیله نقلیه بویژه هواپیما عمر بسیار بالایی است. برای درک بهتر این موضوع خوب است بدانیم در همین همسایگی ما، عمر متوسط ناوگان هواپیمایی امارات با ۱۷۰ هواپیما حدود ۶ سال، قطر با ۱۰۳ هواپیما کمتر از ۵ سال و عربستان سعودی با ۱۳۸ هواپیما حدود ۱۰ سال است. این ارقام برای کشورهای اروپایی و یا کشورهایی نظیر کره جنوبی با صدها هواپیما نیز مشابه یا حتی کمتر است.

ناوگان هوایی ایران از نظر تعداد، البته صاحب رقم خوبی است. طبق گزارشها، ایران بیش از ۲۹۰ هواپیما دارد اما به دلیل فرسوده بودن و مشکل قطعات، ۱۲۰ فروند آن از دور فعالیت خارج و زمین گیر شده است. با این حال، متوسط سن ناوگان هوایی کشور حدود ۲۴ سال است.

این عمر طولانی پیامدهای خاص خود دارد. تاخیر مکرر پرواز هواپیماها – که هر روز با آن مواجهیم یا خبرهای آن را از رسانه ها می شنویم-، نقص فنی و افزایش خطر سقوط.

آمارها حکایت از آن دارد که از سال ۱۳۲۷ هجری شمسی تاکنون ۱۰۴ سانحه هوایی در ایران به وقوع پیوسته است. آخرین آن، همین حادثه سمیرم بود و جالب آنکه همه این هواپیماها هنگام بلندشدن از فرودگاه ظاهرا هیچ «نقص فنی» نداشته اند؛ همانطور که «رضا جعفرزاده » سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری به ایرنا گفت: هواپیمای سانحه دیده موقع برخاستن از فرودگاه مهرآباد بدون هیچ مشکل فنی عازم یاسوج شد اما در ۱۲۰ کیلومتری شهرستان سمیرم سقوط کرد.

اما سوال این است که چرا ناوگان هوایی ایران چنین پیر است و کارنامه ای قطور از سوانح هوایی دارد؟!

پاسخ آن، تقریبا برای همه مردم روشن است: تحریمهایی که امریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی بویژه تسخیر لانه جاسوسی بر ایران اعمال کرد و این تحریمها در بسیاری از موارد، همچنان به قوت خود باقی است.

دولت آمریکا با وجود طرح شعارهایی نظیر دفاع از حقوق بشر، در چارچوب سیاستهای خصمانه خود در قبال ایران و بر خلاف قوانین بین المللی، فروش هواپیماهای مسافربری و حتی دادن سوخت به این هواپیماها را در فهرست تحریم های ظالمانه اش قرار داده و با این اقدام ضدبشری، سالها است جان مسافران ایرانی را به خطر انداخته است.

در چنین شرایطی، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تلاشی هوشمندانه از سوی دولت تدبیر و امید برای حل مشکل پیری ناوگان هوایی کشور و افزایش ضریب ایمنی آن بود و به همین دلیل، لغو تحریمها از جمله در موضوع خرید هواپیمای مسافربری از نخستین روزهای آغاز مذاکرات برجام در فهرست مهمترین اولویتهای کاری تیم مذاکره کننده هسته ای قرار داشت. اصرار بر این موضوع باعث شد تا بحث نوسازی صنعت هوایی ایران در برجام جایگاهی پررنگ داشته باشد. حاصل آن، سند برجام بود که در پیوست ۲ در بخش تعهدات آمریکا (بند ۱)، بر حق ایران برای معامله آزادانه هواپیمای مسافری تصریح می کند.

در چارچوب برجام و بلافاصله پس از لغو تحریم صنعت هوانوردی ایران، قرارداد خرید بیش از۱۰۰ فروند هواپیما با ایرباس فرانسه، ۸۰ فروند با بوئینگ آمریکا و ۲۰ فروند با شرکت ای.تی.آر ایتالیا- فرانسه به امضا رسید که از این میزان، تاکنون ۸ فروند ای. تی. آر و ۳ فروند هواپیمای ایرباس تحویل ایران شده و قرار است از سال جاری میلادی- ۲۰۱۸ - نیز تحویل هواپیماهای بویینگ طی یک دوره ۱۰ ساله انجام شود.

اگرچه دونالد ترامپ با رفتارها و اظهارنظرهای خود تلاش کرده است مخالفت خویش را با برجام نشان دهد و حتی در این زمینه اقدام به مانع تراشی هایی از جمله در زمینه تحویل هواپیماها کرده است، اما کارشناسان تاکید دارند برجام محکمتر از آن است که رییس جمهوری امریکا به راحتی بتواند آن را زیرپا بگذارد.

صرفنظر از آنچه که ترامپ انجام خواهد داد، سانحه هوایی امروز در سمیرم نشان داد که برجام تا چه اندازه برای ایران و حفظ جان انسانها اهمیت دارد و آنچه که دولت روحانی در قالب آن پیش می برد، دفاع از جان، آرامش و اعتبار ایران و ایرانی ها است.

کسانی که تلاش می کنند برجام را کم اهمیت جلوه دهند و نتایج آن را ناچیز بشمارند، کافی است از همین منظر وضعیت ناوگان هوایی ایران به آن نگاه کنند. آیا فقط همین یک نشانه کافی نیست تا ما را به بزرگی کاری که دولت روحانی کرد، متقاعد سازد؟!

اگر برجام باعث شود ناوگان هوایی ایران نوسازی شود، قطعا گام بزرگی در کاهش رنج مردم، اضطراب مسافران، افزایش امنیت پروازها و رونق اقتصاد و گردشگری در کشور برخواهد داشت. تا امروز ۱۱ فروند هواپیمای نو در قالب برجام تحویل ایران شده است. برای رسیدن دیگر هواپیماها نیز باید امیدوار بود.

این پیام حادثه یاسوج است. آن را دریابیم.

منبع: ايرنا