مراکز صنعتي که در گذشته دور از شهرها بودند با رشد شهر، درون محدوده شهر قرار گرفتند و اين موضوع با تاثيرگذاري بر تشديد آلودگي‌هاي زيست محيطي نهايتا منجر به تعطيلي کارخانه‌ها در کشورهاي در حال توسعه شد. از دست رفتن کاربري معماري صنعتي در دل شهرها، اين مجموعه‌ها را به سرعت به سوي تخريب پيش برد؛ حال آن‌که بناهاي صنعتي از آن‌جا که مبين سابقه توسعه فناوري و نمودي از ارزش‌هاي اجتماعي – فرهنگي دوره خود هستند به لحاظ فرهنگي و تاريخي حائز اهميت هستند.

 مفهوم ميراث صنعتي در اواسط قرن بيستم و پس از تخريب چندين ساختمان صنعتي در انگلستان مطرح شد. از آن زمان به بعد تلاش‌هاي متعددي در راستاي شناخت آثار ميراث صنعتي شکل گرفت؛ ميراثي شامل آثار باقيمانده از فرهنگ صنعت که داراي ارزش‌هاي عملي، معماري، اجتماعي يا تاريخي باشد.ورود صنعت به ايران در دوره معاصر و پديده صنعتي شدن کشور که از دوره قاجار با صنايع نظامي و احداث قورخانه‌ها آغاز شده بود، در دوران پهلوي به اوج خود رسيد و به همراه خود شکلي از معماري را وارد کشور کرد که تا پيش از آن سابقه نداشت. با ورود صنعت يا تفکر صنعتي کردن توليدات در ايران، توجه به معماري صنعتي همزمان در فکر و انديشه معماران ايراني به احداث ساختمان‌هاي صنعتي انجاميد و نمونه‌هاي متعددي از اين بناها در شهرهايي چون تهران، تبريز، اصفهان و يزد برپا شدند. اين‌گونه بناها به جز اين‌که شناسنامه ورود صنعت به کشور هستند به لحاظ نوع معماري آن‌ها نيز بازگو کننده ويژگي‌هاي معماري اين دوره به ويژه نحوه تعامل معماري و معماران ايراني با شيوه‌هاي وارداتي است. ليکن در حال حاضر اين بناها با رشد شتابان شهرهاي ايران، به عنوان اراضي ناهمگون با کاربري‌هاي شهري در دل شهرها قرار گرفته و با غفلتي کوتاه به فرمان بولدوزر سپرده شده، سرنوشتي جز تخريب و پي افکندن بنايي نو از جنس معماري روزمره براي آن‌ها مقدر نمي‌شود.

اين در حالي است که مجموعه‌هاي صنعتي فرصت‌هاي مناسبي را براي استقرار کاربري‌هاي مورد نياز بافت شهري در خود دارند و مي‌توانند در جهت ايجاد فضاهاي سرزنده و پويا مورد استفاده مجدد قرار گيرند. بخشيدن حيات دوباره به يک فضاي صنعتي مي‌تواند گامي مهم در ارتقاي فضاي زيستي يک شهر و منشايي براي يک تحول اجتماعي تاثيرگذار باشد. حفاظت از اين بناها که دربردارنده شواهدي از سابقه توسعه فناوري کشور و ارزش‌هاي اجتماعي – فرهنگي دوره خود هستند، مي‌تواند با استفاده مجدد مناسب تامين شود.

يکي از بارزترين نمونه‌هاي معماري صنعتي در ايران، کارخانه ريسباف شهر اصفهان، واقع در جنوب شرقي سي ‌و سه پل است. کارخانه‌اي که در روند تدريجي توسعه صنايع کارخانه، در خلال سال‌هاي حکومت پهلوي اول، در شهر اصفهان که همواره از مراکز مهم توليد صنعتي ايران و همچنين داد و ستد کالاهاي دست ساز به شمار مي‌رفت احداث شد. اين کارخانه که در سال 1311 بنا شده است، هنوز پابرجاست و ويراني عمده‌اي در آن ايجاد نشده است. بنابراين فرصت مناسبي را جهت اندوختن تجربه‌اي در باب حفاظت از ميراث معماري صنعتي از طريق تعريف کاربري مناسب مطرح مي‌کند. تعريف کاربري مناسب براي کارخانه ريسباف اصفهان فرصت مناسبي براي اندوختن تجربه‌اي ارزشمند در حوزه حفاظت از ميراث معماري صنعتي است. در همين راستا شرکت مادر تخصصي عمران و بهسازي شهري بر آن شده است تا با تملک و مرمت بنا، زمينه مناسب جهت استفاده مجدد از بنا و ارتقاي فضاهاي پيراموني آن را فراهم کند.

* معاون معماري و شهرسازي وزارت راه و شهر سازي