مهدي ذاکر الحسيني در گفتگو با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی با اشاره به مشکلات ثبتي پلاک‌هاي واقع در سکونتگاه‌هاي غيررسمي تأکيد کرد: شوراي شهر تلاش دارد مراحلي از گرفتن پروانه ساختمان را براي حائزين شرايط رايگان و مکانيزم پيمودن مراحل را تسهيل کند. مشروح گفتگو با اين عضو شوراي شهر مشهد را مي‌خوانيم.
هم اکنون حاشيه نشيني در مشهد به يک مشکل بزرگ تبديل شده به طوري‌که هيأت دولت در سفر به خراسان رضوي توانمندسازي سکونتگاه‌هاي غيررسمي مشهد را در اولويت قرار داد. معضل حاشيه نشيني در مشهد از کجا شکل گرفت و چرا به وضعيت امروز رسيد؟
اوايل انقلاب جمعيت شهري کشور ۳۰ درصد و روستايي۷۰ درصد بود اما اکنون اين نسبت عکس شده است. در واقع عوامل بروز و گسترش حاشيه نشيني مشهد به دو بخش مهاجرت روستاييان به شهر‌ها و رفتن خانواده‌هاي کم توان به لحاظ اقتصادي از مرکزيت به حاشيه شهر است.
شوراي شهر براي حل اين معضل چه اقداماتي انجام داده يا مي‌خواهد انجام دهد؟
کساني که زمين‌هايشان داخل محدود شهر مي‌آيد بايد حتما خدمات زيربنايي دريافت کنند اما متأسفانه شرکت‌هاي خدمات‌رسان روال درستي را براي آب، برق و گازرساني به قطعات تفکيکي حاشيه دنبال نکردند. مشکل ساخت و سازهاي غيرمجاز هم مزيد بر علت شد و اکنون مشکلات اجتماعي و فرهنگي بسيار بزرگي گريبانگير حاشيه شهر مشهد شده است.
مناطق غيررسمي حاشيه شهر مشهد هم اکنون چه ميزان جمعيت دارد؟
يک ميليون نفر از ۳ ميليون نفر جمعيت مشهد در وسعتي حدود ۴هزار هکتار از محدوده ۳۰ هزار هکتاري شهر زندگي مي‌کنند. طرح جامع شهر مشهد به دليل قديمي بودن چند سالي است با مشکلاتي روبرو شده و خيلي مسائل در آن تعيين تکليف نشده است اما اخيرا کليات طرح جامع جديد در شوراي عالي معماري و شهرسازي تصويب شد و هم اکنون شوراي شهر در حال تدوين طرح تفصيلي براساس طرح جامع جديد است. ضمن آنکه کميسيون ويژه‌اي براي پيگيري مسائل سکونتگاه‌هاي غيررسمي در شوراي شهر تشکيل شد. همچنين هيأت دولت در سفر اخير خود به خراسان رضوي مقرر کرد که شوراي شهر برنامه‌اي را براي حل مشکل حاشيه نشيني شهر ظرف يک ماه تهيه کنند و تحويل استانداري بدهد. قطعا برنامه توانمندسازي سکونتگاه‌هاي غير رسمي در دو بخش «شهرداري و شوراي شهر» و ساير دستگاه‌هاي دخيل مدون مي‌شود. براي توانمندسازي مناطق ياد شده اعتباراتي که براي عمران شهر اختصاص پيدا مي‌کند متعادل توزيع و فضاهاي باز و خالي شناسايي و براي تأمين محيط‌هاي بهداشتي، درماني، تفريحي و آموزشي مورد نياز در نظر گرفته مي‌شوند. هم اکنون فاضلاب خانه‌هاي واقع در سکونتگاه‌هاي غير رسمي به کوچه‌ها سرازير مي‌شود چون خانه‌ها چاه ندارند بنابراين بايد مشوق‌هايي را لحاظ کرد تا شرکت آب و فاضلاب احداث سيستم فاضلاب را در اين مناطق اولويت کار خود قرار دهد. شوراي شهر اعتبار لازم براي معابرسازي و آسفالت کوچه‌ها و خيابان‌هاي مناطق هدف را ۲ تا ۳ برابر کرد تا کمکي به تميزي معابر شود. ضمن آنکه تأمين فضاي سبز و آسفالت کردن کوچه‌ها در مناطق محروم شهر در اولويت قرار گرفتند اما قطعا شهرداري به تنهايي نمي‌تواند بحث توانمندسازي سکونتگاه‌هاي غيررسمي را انجام دهد چون معضل بسيار بزرگ است و ابعاد اجتماعي و امنيتي دارد.
در طرح جامع جديد همه اين پهنه‌هاي حاشيه‌اي در محدوده شهر قرار گرفتند حال آنکه خانه‌هاي واقع در اين مناطق سند مالکيت ندارد و مردم نيز نيازي به دريافت سند مالکيت نمي‌بينند چون آب، برق و حتي گاز دارند يعني فرد با قولنامه و کارت ملي به شرکت‌هاي خدمات‌رسان مراجعه کرده و از آن‌ها خدمات گرفته است از طرفي سازمان ثبت اسناد استان مي‌گويد براي حل اين مشکل مردم را ملزم به درخواست سندمالکيت نمي‌کند بلکه يک مرجع آگاه همچون بيناد مسکن انقلاب اسلامي در روستا‌ها مي‌تواند متولي شود و سنددار کردن قطعات تفکيکي را در مناطق هدف پيگيري کند. به نظر شما چه مرجعي مي‌تواند متولي انجام اين کار شود؟
اينکه خانه‌ها در مناطق هدف آب، گاز و برق دارد بعضا به دليل فشارهاي اجتماعي است. شهرداري بايد متولي کار شود و براي ايفاي اين نقش هم آمادگي دارد. البته ساير دستگاه‌ها هم بايد به شهرداري کمک کنند. حتي شوراي شهر تلاش دارد مراحلي از گرفتن پروانه ساختمان را براي حائزين شرايط رايگان و مکانيزم پيمودن مراحل را تسهيل کند چون سازمان ثبت اسناد مي‌گويد فرد بايد نخست پروانه ساختمان از شهرداري بگيرد تا بعد روي پروانه ساختمان به فرد متقاضي سند مالکيت بدهد. وقتي هم فرد به شهرداري مراجعه مي‌کند به او مي‌گويند مدرکي ارائه کند که نشان دهد مالکيت ملک در اختيار اوست اينجاست که همان معماي معروف مرغ اول بود يا تخم مرغ پيش مي‌آيد. براي حل اين مشکل شوراي شهر در حال تدوين طرحي است که در صورت تصويب، شهرداري مي‌تواند در مواردي که طرح تفصيلي شفاف شده مجوزهايي را براي ساخت و ساز بدهد.
براي آنکه مناطق حاشيه شهر مشهد تحديد حدود شوند، چه بايد کرد؟
بايد به مشکلات روستاهاي استان رسيدگي کرد تا وقتي اهالي روستا به دلايل مختلف از جمله خشکسالي بيکار شدند به شهر مشهد مهاجرت نکنند بلکه بتوانند با امکانات همان روستا به شکل ديگري براي خود اشتغال ايجاد کنند. وقتي مهاجران از روستا به شهر مي‌آيند از آنجا که تخصص کار در امور شهري را ندارند نمي‌توانند کار مناسبي پيدا کنند. متأسفانه براي تأمين معاش، مستعد ارتکاب تخلف و بزه اجتماعي مي‌شوند. ضمن آنکه در کشورهاي پيشرفته اگر خانواده‌اي بخواهد از منطقه‌اي به منطقه ديگر برود بايد مجوز مهاجرت بگيرد اما چنين قانوني در ايران وجود ندارد به همين دليل وقتي فردي در روستا يا شهري کوچک بيکار مي‌شود راهکار حل مشکل خود را در مهاجرت به يک کلانشهر مي‌بيند.
هم اکنون برخي مناطق حاشيه شهر مشهد تحديد محدوده شدند مثلا آستان قدس با بلوک گذاري زمين‌هاي خود را از تصرفات غيرقانوني محافظت مي‌کند برهمين اساس شايد مهاجران به آن اقامتگاه‌هاي حاشيه شهر ديگر وارد نشوند اما به روستاهايي با چند کيلومتر فاصله از مشهد مي‌روند و آنجا ساکن مي‌شوند. اتفاقي که براي دو روستاي سالارآباد و دستگردان افتاده که در ۲ سال اخير جمعيت آن‌ها ۲۵ تا ۳۰ درصد افزايش پيدا کرده است.
به نظر شما چه اقدامي براي جلوگيري از افزايش وسعت روستاهاي مجاور شهر مشهد بايد انجام داد زيرا بعيد نيست اين روستا‌ها تا چندسال ديگر به شهر مشهد پيوند بخورند؟
همانطور که اشاره شد فضاهاي باز و خالي واقع در سکونتگاه‌هاي حاشيه‌اي با بلوک گذاري مديريت شده اما روستاهاي اطراف چنين ويژگي را ندارند بنابراين براي تحت کنترل درآوردن آن مناطق نيز بايد با بنياد مسکن، مجري طرح‌هاي هادي و توسعه‌اي روستا‌ها هماهنگي‌هاي لازم را انجام داد تا بتوان جلوي توسعه يافتن غيراصولي روستاهاي اطراف مشهد را گرفت وگرنه چند سال ديگر مجبور مي‌شويم خط محدوده شهري را دوباره به پشت مناطق روستايي بياندازيم که امروز دارند به شکل غيراصولي وسعت مي‌گيرند.
طبق آمار درصد بزه‌هاي اجتماعي در سکونتگاه‌هاي حاشيه‌اي خيلي بيشتر از متن شهر است، علت چيست؟
ساکنان اين مناطق معمولا از قوميت‌هاي مختلف هستند براي همين فرهنگ و هويت بسيار بسيار متفاوتي با بخش‌هاي ديگر شهر دارند.
تراکم جمعيتي در سکونتگاه‌هاي غير رسمي شهر مشهد چگونه است؟
متوسط تراکم جمعيت در مشهد بيش از ۱۰۰ نفر در هکتار است اما تراکم جمعيت در پهنه‌هاي حاشيه‌اي به ۵۰۰ نفر در هکتار هم مي‌رسد.
يک نگاه آن است که شهرداري علاقه دارد مردم در ساخت و ساز تخلف کنند تا از آن‌ها جريمه بگيرد، درست است؟
خير؛ ما داريم هزينه تخلف را در کميسيون ماده ۱۰۰ آنقدر افزايش مي‌دهيم که کسي جرأت تخلف کردن پيدا نکند. يعني ۳ تا ۴ برابر قيمت زميني که فرد به فروش مي‌رساند جريمه خواهد شد. اميدواريم شوراي شهر و شهرداري با کمک نظام مهندسي و اداره کل راه و شهرسازي مواردي همچون پليس ساختمان و دفا‌تر پيشخوان جلوي تخلفات ساخت و ساز‌ها را بگيريم.
خانه‌هاي محله چقدر مي‌تواند در افزايش مشارکت‌هاي مردمي براي توانمندسازي سکونتگاه‌هاي غيررسمي موثر باشد؟
مردم مي‌توانند در اين خانه‌هاي محله براي کار کردن آموزش ببينند و سطح آگاهي‌‌هايشان از حقوق شهروندي افزايش پيدا کند.
براي اصلاح فرهنگ و هويت مردم اين مناطق تا الان چه کاري انجام شده است؟
مشارکت مردمي در توانمندسازي محلات غيررسمي بسيار بسيار مهم است. طرح‌هاي زيادي درباره توانمندسازي سکونتگاه‌هاي غيررسمي تدوين شده و مطالعات زيادي انجام شده و اکنون بايد از مرحله مطالعه و تدوين طرح به مرحله اجرا و عملياتي کردن طرح‌ها برويم. نزديک به ۱۰ الي ۱۵ سال است که طرح‌هايي با هدف توانمندسازي سکونتگاه‌هاي مشهد تدوين مي‌شود اما چون منابع وجود ندارد طرح‌ها اجرا نمي‌شوند.
نظر شما