انتخابات سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با کش و قوس ها و مباحث و مسائلی که در این ایام بین وزارت راه و شهرسازی و هیات‌مدیره و مسئولین فعلی سازمان نظام مهندسی در جریان است، در روز پنجشنبه، ۵-۷-۱۳۹۷ با شروع رای گیری در استان‌های آذربایجان‌شرقی و کرمانشاه آغاز شد. این انتخابات بهانه ای شد تا بعنوان پژوهشگر کوچک این مرز و بوم سخنی در قالب این نوشتار با دوستان مهندس ساختمان، نقشه‌برداری، معماری، تاسیسات، ترافیک، شهرسازی و نیز کلیه مهندسان مرتبط و شاغل و فعال در صنعت ساختمان داشته باشم.

وضعیت موجود نظام مهندسی ساختمان کشور

از منظر شخصی که در حیطه کاهش ریسک و زلزله از بعد زلزله رودبار تا الان، بیش از ۳۵ گزارش تخصصی نوشته و بسیاری از زمین لرزه‌های ویرانگر ایران زمین را از نزدیک ارزیابی کرده، و از منظر ناظری درد آشنا و نه متخصص ساختمان، بد نیست نگاهی از بیرون و شخصی که بیرون از گود است، به سازمان نظام مهندسی  و سازوکار درونی آن انداخته شود، چه بسا که رویت نظام مهندسی با چشم غیر، برای منتخبین نظام و مهندسان انتخاب گر افراد اصلح، آموزنده و راه نما باشد.

استنباط من از کلیت سازمان نظام مهندسی، ساختاری ستادی و نه تخصصی است و از آن نظر که این ساختار ظرفیت مالی قابل توجهی دارد، انگیزه افراد و بویژه مهندسین با تجربه تر برای ورود به سازمان آن، بیشتر و بیشتر است. نظام مهندسی ساختمان، با عضویت مهندسانی با وجدان کاری بالا، پاک و مسئولیت شناس از سوی دیگر ظرفیت و کارآمدی بسیار بالائی در اصلاح وضعیت موجود دارد.

لازمه کارآمدی هر چه بیشتر نظام، حاکم شدن نگرش تخصصی به تاروپود آن است تا نگرشی ستادی و اداری و مالی. این نکته کلیدی ترین رهیافت در تغییر شرایط و برآورده شده انتظارات ماست. هیات مدیره و منتخبین نظام، قبل از حل مسائل مالی و عوایدی ناشی از عضویت و حق نظارت و ...، باید بفکر کارآمدی در انجام وظیفه دقیق خود باشند.

کیفیت ساختمان ها، رفتار آنها در برابر زلزله در زمین لرزه های مختلف که تشریح آنها به حوصله زیادی نیاز دارد، حاصل نظارت ها و دست اندرکاری نظام مهندسی ساختمان ما است. آیا می شود ادعا نمود که وضعیت ما مطلوب است؟

کدام سازوکار بوده که امکان داده مهندس ما در تهران باشد و امضاء ایشان در اردبیل یا یزد یا سنندج کار کند؟ آیا آن قالب و سازوکاری که موجب چنین بروندادهائی بشود را نباید دوباره بازنگری کرد؟.

کدام سازوکار و کدام باور بوده که تمرکز ما را فقط برای اخذ حق و حقوق مالی از طرف سازمان نظام مهندسی منعطف کرده و اینکه کیفیت کار چگونه باشد را از دل و جان و اندیشه مان خارج نموده است؟

این واقعیت ها مسلما شامل همه مهندسان پاک اندیش و مسئولیت شناس ما نمی شود، اما کدام مهندس پاک اندیش و مسئولیت شناس ما، می تواند این واقعیت های تلخ را انکار کند؟.

آیا وقت آن نرسیده که لختی دراز بنشینیم و گذشته خود را بیاد آوریم و تغییر رویه دهیم؟ ما بعنوان استفاده کنندگان محصولات مهندسی ساختمان انتظارمان کیفیت بالای ساختمان هاست، جامعه مهندسی ما باید این انتظار بحق را به بهترین شکل ممکن برآورده سازد، آیا تلاشی در این زمینه بصورت مشهود می بینیم؟.

چه کسانی با چه وعده هائی معمولا در انتخابات نظام برنده می شوند؟ گرایش ما در جهت نیل به کدام اهداف موجب رای دادن به این یا آن کاندیدا می شود؟

چگونه است که حق ناچیز نظارت یا طراحی را دریافت می کنیم ولی از قبول مسئولیت محصول کار و طراحی خود با این دلیل که حق الزحمه ناچیز است و جوابگوی مسئولیت مورد انتظار نیست، سرباز می زنیم؟ اگر مبلغ ناچیز است و مسئولیت سنگین! خب مبلغ را نپذیرید و امضاء نکنید. اینگونه نمی شود که از آنطرف حق الزحمه ها را بگیریم و از این طرف قبول مسئولیت نکنیم! این درست نیست!.

واقعیت های بالا را نمی شود انکار نمود، وجود دارند، باید پذیرفت و در جهت اصلاح آن ها گام برداشت. اما علیرغم همه کاستی ها و ایرادات گاه مهم، هنوز هم اگر ساختمانی ساخته می شود، اگر عمران و اّبادانی در کشور هست، به پاس وجود مهندسان عزیز و مسئولیت شناسی است که با تمام وجود کار می کنند و باید قدرشان را دانست.

نظام مهندسی، به عقیده اینجانب می تواند پایگاه مناسبی برای ارتقاء کیفیت ساخت و ساز در کشور شود ولی متاسفانه الان بدلیل گم شدن و در هم تنیدن منافع صنفی و مسئولیت ها و رسالت ها، این جایگاه و پایگاه در هاله ای از ابهام قرار گرفته است.

ستاد نظام، بیشتر از آنچه جنبه ارتقاء دانش مهندسی، بازخواست مسئولیت ها، بهینه سازی وظایف و مواردی از این قبیل باشد، بیشتر در جهت ساختار سازی ستادی و اداری عمل کرده، به سازمان ثقیل و فربهی تبدیل شده که خود برای تامین هزینه ها با توجه به رکود ساخت و ساز گاه دچار مشکل می شود و لذا تمام هم خود را برای تامین منابع مالی بکار می بندد و متاسفانه فرجام چنین کنشگری، نیک آشکار است.

نظام مهندسی باید از خود بپرسد مسئولیت های من در یک سرزمین لرزه خیز بدرستی چیست؟ برای ادای دین و انجام مسئولیت خود چه باید کرد؟ شیوه کار چیست؟ وضعیت موجود با وضعیت ایده آل چقدر فاصله دارد؟

انتظارات ما از نظام مهندسی ساختمان

من نمی دانم داشتن ساختمان های مقاوم در برابر زلزله را و بویژه ساختمان های مسکونی را باید از نظام مهندسی انتظار داشته باشیم؟ یا شهرداری ها؟ دستگاه نظارت؟ پیمانکار؟ مالک؟ و یا نهادهای دیگر! در کشمکش بین وزارت راه و شهرسازی و مسئولین ارشد نظام مهندسی، که مباحثی نظیر تضاد منافع، امضاء فروشی و ... را به همراه خود مطرح کرده است، انتظار افرادی نظیر بنده، سخت تر و جدی تر شدن نظارت ها، حقوقی شدن نقش نظارت بر ساختمان و در نتیجه خروجی ساختمان های با کیفیت است. این که شهرداری این توان و پتانسیل بازرسی و نظارت را دارد یا نظام مهندسی یا هیچکدام، متاسفانه متلث برمودای ارتقاء کیفیت ساختمان در کشور ماست، مثلثی که در یک راس آن نظام مهندسی ساختمان، در راس دیگر وزارت راه و شهرسازی و در راس زوایه ای دیگر شهرداری ها قرار گرفته اند. این سه پایه، اگر حتی یک پایه اش لق باشد، استوار و مستقر نخواهد بود و لازم است که در یک جو هم افزایانه، تدبیری جدی اندیشیده شود.

از یک طرف فرمایشات وزیر محترم راه و شهرسازی را نباید از نظر دور داشت، باید قبول کرد که امضاء فروشی و تضاد منافع وجود دارد. از طرفی دیگر برای اجرای بهینه نظارت، باید قبول کرد که شهرداری ها چنین پتانسیلی را حداقل در شرایط موجود ندارند و در این وسط، بلاتکلیفی، عرصه را برای تولید ساختمان های بی کیفیت وغیر مقاوم در برابر زلزله باز و باز تر می کند.

شرایط مبهم است و ضرورت دارد که در اسرع وقت رفع ابهام صورت گیرد که هر چه این وضعیت مشمول گذر زمان گردد، لختی بیشتری بر جامعه مهندسی حاکم شده و همان حداقل های قبلی هم که انجام می شد، انجام نخواهد شد.

ما از انتخاب کنندگان و منتخبین نظام مهندسی ساختمان انتظار داریم که:

- وجدان پاک مهندسی و میثاق نامه مهندسی خود را در هر لحظه و هر زمان به پای هیچ فریبنده ای مادی یا مقامی، غیر مطهر و قربانی نکنند. در رای دادن های خود لطفا به منتخبین سالم و دردآشنا رای دهید و فقط هم به این چنین همقطارانی رای دهید و لاغیر.

- فرزندان این میهن، مادران این وطن با اعتماد به تدبیر مهندسی شما در مسکنی سکنی می گزینند، جانشان و جان کودکانشان و زندگی آنها را بسیار بسیار مهمتر از منافع ناچیز مالی خود برشمرید و در انتخابات نظام مهندسی به چنین افراد مسئولیت شناس و سالم و جدی رای دهید.

- مهندسان عزیز، ما از شما ساختمان های مقاوم در برابر زلزله را انتظار داریم، انتظار ما از ستاد نظام مهندسی اینست که تحقق این انتظار را تسهیل نماید، به افرادی رای دهید که در جهت نیل به این ایده باشند و فکرشان و اعتقادشان این باشد.

بنده بعنوان یک پژوهشگر مرتبط با مهندسان و فارغ التحصیلان رشته عمران و معماری و سایر رشته های مرتبط با صنعت ساختمان، شهادت می دهم که فضای حاکم بر جامعه مهندسی ما فضای سالم و مسئولیت پذیر و بالنده است. لازم است که ساختار سازی و تسهیل گری ما در سازوکارهای مرتبط به صنعت ساخت و ساز بگونه ای باشد که این سلامت فضا بمرور زمان آلوده مادیات و رانتخواری ها نگردد. استعدادهای درخشانی در جامعه مهندسی ما وجود دارد. اعضاء علمی فرهیخته ای در نظام مهندسی شهرهای کشور وجود دارند و عمده آنها آماده خدمت به کشور، باید مشکلات و نیاز های جامعه مهندسی را هم در نظر گرفت و مجموعه ای سالم برای توزیع کارهای مهندسی بوجود آورد.

برای همه منتخبین نظام مهندسی ساختمان در کلیه استان های کشور، آرزوی موفقیت دارم و بعنوان یک عضو هیات علمی از این دوستان درخواست دارم که هرگز وجدان کاری خود را آلوده نابهنجاری نکنند، ما در زلزله کرمانشاه، هم کارهای مهندسی دیدیم، هم کارهای نامهندسی، هم مهندس داشتیم هم نامهندس. سعی کنید مهندس باشید و مهندس باقی بمانید.

*مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و دبیر کارگروه ملی زلزله کشور