شناسهٔ خبر: 60414 - سرویس مسکن و شهرسازی
نسخه قابل چاپ

يادداشت-اولويتهاي مهندس اسلامي و چند نكته

علی بیت اللهی علي بيت اللهي رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي:*مهندس اسلامی را بنده متخصصی صاحب سبک و صلاحیت، دارای دیدگاه های عملیانی مبتنی بر خرد و دانش و با خصوصیات اخلاقی والا می شناسم. چشم انداز تائید صلاحیت ایشان در مجلس محترم روشن و برای تصدی رسمی مقام عالی وزارت از جانب ایشان، اطمینان کافی وجود دارد.

* *پس از کش و قوسی نه چندان خوشایند، سرانجام آقای دکتر آخوندی از ادامه مسئولیت وزارت راه و شهرسازی بدلایلی که ذکر آنها خود حوصله ای دیگر می خواهد کنار رفتند. ضمن قدردانی و قدرشناسی از تمامی زحمات ایشان، نظریه های راهبردی و خلاقانه و بنیادین توسعه ای که داشتند و مسلما ارزنده و مفید بودند، گزینه ای با صلاحیت و اهل دانش و عملگرا از طرف رئیس جمهور محترم بعنوان جانشین ایشان برای تصدی مقام وزارت راه و شهرسازی به مجلس معرفی شده است.

مهندس اسلامی را بنده متخصصی صاحب سبک و صلاحیت، دارای دیدگاه های عملیانی مبتنی بر خرد و دانش و با خصوصیات اخلاقی والا می شناسم. چشم انداز تائید صلاحیت ایشان در مجلس محترمروشن و برای تصدی رسمی مقام عالی وزارت از جانب ایشان، اطمینان کافی وجود دارد. شاکله وزارت راه و شهرسازی، معاونین، مدیران و بدنه کارشناسی شاغل در وزارت و شرکت ها و سازمان های تابعه، بعقیده اینجانب، با توجه به شرایط کنونی دولت و کشور، شایسته است تمام قد در حمایت از برنامه های ایشان کمر همت را بر بندند و سعی نمایند تا خروجی های ملموسی از فعالیت وزارت بزرگ راه و شهرسازی در نزد اذهان عمومی و مسئولین نظام بر جای بگذارند. با صداقت و پاکدستی و ژرف اندیشی که از مهندس اسلامی سراغ داریم بیگمان حصول نتایج ملموس و درخشان را علیرغم تمامی کمبودهای مالی که بشدت اجرای برنامه های عمرانی وزارت را تحت الشعاع قرارداده، دور از انتظار نمی دانیم و در این راه ما عناصر پژوهشی مرتبط با وزارت، خود را متعهد و میثاق دار انجام رسالت های بزرگ ملی در کنار مقام عالی وزارت و تمام مجموعه های وابسته می دانیم.

برنامه ها، اولویت ها و چند نکته

واضح است که برنامه ها و اولویت های مهندس اسلامی، علاوه بر اینکه خود ایشان ملاحظات خاص خود و جمع بندی های کارشناسانه خود را دارند، ملهم از رهنمودهای مقام ریاست محترم جمهوری در بعد کلان و ملی نیز باید باشد. کلان نگری های دولت محترم، عمدتا برگرفته از راهبردهای اجتماعی و اقتصادی در حیطه فعالیت وزارت راه و شهرسازی است که در آنها علاوه بر ادای مسئولیت محوله و کسب مقبولیت، مسائل و موضوعات غیر مستقیم مرتبط و وابسته به فعالیت وزارت مانند اشتغالزائی نیز جای گرفته اند. در شکل گیری انتقادات بعمل آمده پیشین، هر چند که باید بر سیاسی بودن و جناحی بودن بخشی از رویکردها و استیضاح ها مهر تائید گذاشت، لیکن بخشی دیگر از فضای انتقادی در خصوص عملکردهای مستقیم وزارت نیز بوده و بایستی بر صحت آنها نیز منصفانه مهر تائید دیگری بگذاریم.

با توجه به فراخی حوزه مسئولیت وزارت، گستردگی و پخش مولفه های مرتبط و تحت مسئولیت وزارت، پیچیدگی ها، کمبود منابع مالی و نیروی انسانی از یک طرف و گستردگی و سرعت دسترسی اطلاعات در فضای مجازی، امکان بیان نقدها و گاه فضاسازی ها، مسلما اگر هم افزائی و دوراندیشی و کار شبانه روزی بر پایه دانش و اطلاعات جامع در ساختار وزارت نهادینه نگردد، چهره ای نافذ از مجموعه نزد نظام و مردم شکل نخواهد گرفت. در چنین فضائی لازم است برنامه ها و اولویت های وزارت راه و شهرسازی تبیین گردیده و از آن مهمتر امکان اجرائی شدن آنها در روی زمین و نه در روی کاغذ! سنجیده شود. 

رئوس برنامه های اعلامی از سوی وزیر جدید راه و شهرسازی، رسالت های کلان و مسئولیت های اصلی و عمده وزارت بوده و در روی کاغذ محور جدیدی در برنامه ها مشاهده نمی شود. نکته مهم، اجرائی نمودن برنامه ها در حوزه مسکن، شهرسازی و حمل و نقل است که هر کدام از این حوزه ها، اقیانوسی از مشکلات و کاستی ها و دریائی از پیچیدگی ها و وابستگی ها را داشته و حل مشکلات و سامان بخشی آنها نیز کوهی از عزم و اراده و افق وسیعی از بینش و برنامه ریزی های روشن را نیاز دارند.

جمع بندی انتظارات ریاست محترم جمهور، نمایندگان مجلس و نیز برونداد خواست اجتماعی، حل مشکل سکونت مردم و از رکود در آوردن آن در حوزه مسکن است. چرا که با فعالیت و حرکت چرخ مسکن، بسیاری از مشاغل وابسته نیز به حرکت واداشته شده و رونقی قابل ملاحظه در عرصه کار و درآمد در کشور ملاحظه خواهد شد. در این خصوص بعقیده بنده نگاه ویژه به مسکن مهر و تعیین تکلیف آن پاشنه آشیل برنامه های وزارت خواهد بود.

برنامه و اولویت مهم دیگر در حوزه شهرسازی، که شکل گیری آن با توجه به رخداد زلزله کرمانشاه، آهنگ و ریتم تندتری پیدا کرد، بافت های ناکارآمد و فرسوده شهری است. در این خصوص نیز واضح و مبرهن است کمبودها، پیچیدگی ها و تنگناهای متنوعی نهفته است که باید با تمام قوا وارد میدان شد و علاوه بر تنظیم سندها، سیاست ها و تعریف واژه ها و تشریح ادبیات فنی موضوع، باید روی زمین کاری را انجام داد.

بعقیده نگارنده این سطور، عمده ترین حوزه کاری وزارت در بخش حمل و نقل، ارتقاء ایمنی در حمل و نقل جاده ای است. تلفات جانی تاسف برانگیز در حمل و نقل جاده ای که با توجه به افزایش هزینه سفر هوائی، انتظار می رود تعداد آن بیشتر از قبل نیز شود، بالاخره  بخشی از آن مرتبط به وضعیت کیفی و هندسی و نگهداری راه هاست و این در حوزه مسئولیت وزارت است. البته ذکر این نکته را نیز ضروری می دانم که روابط عمومی وزارت و سازمان راهداری ها باید در رده بندی تصادفات منجر به فوت و تعیین دلایل آن و اطلاع رسانی جامع آن باید نقش فعالتری را بر عهده بگیرند، چرا که همه تصادفات از قبیل تقص فنی خودروها، رانندگی نامناسب و ... بر عهده و مسئولیت وزارت راه و شهرسازی نبوده و نیست، اما در هر تصادف عمده مشاهده شده است که آهنگ استیضاح و سوال دوباره و چندباره به حق و یا بناحق نواخته می شود، و لازم است تا فعالانه روشنگری گردد.

در حوزه حمل و نقل ریلی، بشدت نیاز به بازنگری و توسعه شگرف این مود مهم و کارآمد حمل و نقل داریم. در این خصوص اقداماتی انجام شده ولی آنچه که روشن می نماید، با وضعیت مطلوب بسیار فاصله داریم. 

توسعه حمل و نقل هوائی بعنوان سریعترین و ایمن ترین حمل و نقل جهانی، وابستگی عمیقی به اقتصاد ملی، سیاست های کلان و ارتباطات بین المللی دارد. در این خصوص یافتن راهکارهای نو کردن ناوگان هوائی کشور، علیرغم وجود تنگناها، یک اولویت بزرگ برای وزیر جدید راه و شهرسازی خواهد بود.

در بنادر و کشتیرانی، توسعه منطقه مکران بعنوان یکی از راهبردی ترین اقدامات وزارت راه و شهرسازی باید در بیاید و مجموعه بنادر و کشتیرانی وزارت، باید عزم خود را در جهت اجرائی شدن این مهم جزم نماید.

چند نکته

اولویت ها و برنامه های اصلی وزیر جدید راه و شهرسازی، موضوعات روشنی هستند که اغلب شخصیت هایی که آشنائی با حوزه کار وزارت راه و شهرسازی دارند با این مقوله ها از دیرباز سروکار داشته و دارند. در اینجا توجه وزیر محترم راه و شهرسازی را به چند نکته با رویکرد اجرائی کردن حداقل بخش های عمده و اولویت دار این برنامه ها جلب می نمایم.

1- الفت با مجموعه و پرهیز از سیاست انقطاع سر از بدنه وزارت

نکته اول و شاید مهمترین نکته از نگاه نگارنده این سطور این سوال است که، قرار است این مسئولیت ها را کدام اشخاص، کدام ساختار سازمانی، کدام کارشناس های بدنه وزارت، راهبری، مدیریت و به منصه اجرا برسانند؟. آیا امکان دارد اتوبوسی که می خواهد ما را به مقصد برساند، بدون رسیدگی به نیازهایش، بدون رفع عیوبش، بدون آب و بنزین حصول به این هدف را اجرائی کند؟. مسلم است که باید با نگاه انتقادی به درون سیستم، عیب ها و کاستی ها را بشناسیم، نقاط ضعف خود را بشناسیم و در صد رفع آنها بر آئیم. برای عملیاتی کردن این نگاه، ضرورت دارد تا انقطاعی بین وزیر و بدنه های کارشناسی نباشد. اطلاعات واصله به مقام عالی وزارت، باید فراگیر و همه جانبه باشد. این پسندیده نیست که وزیری را پس از چند سال نتوان ملاقات کرد و مشکلات درون سازمانی را بدون لکنت زبان بیان نمود. این نگرش، توصیه های دینی و اخلاقی ما هم بوده و همواره شنیده ایم که بگذار اطرافیانت نظرات خود را بدون لکنت زبان به تو بگویند شاید که نتایج بس مفید در این کار نهفته باشد. باید پذیرفت که اجرائی کردن برنامه های مربوط به مسکن و شهرسازی و حمل و نقل، جز با پیگیری و جدیت بدنه وزارت و پرسنل آن در اقصی نقاط کشور مقدور و میسر نیست و لذا ضرورت دارد که بینش و نگرش مدیریتی ما بر گرفته از این اصل و توجه و نگرش درون سیستمی باشد. توجه به نیازها، معیشت پرسنل، اجرای سیاست های انگیزشی، ارتباط مستمر با پرسنل می تواند این امر را تسهیل نماید.

2- اجتناب از خود محوری و خود برتر بینی

تفکر و احساس اینکه من از همه برترم و از همه بیشتر می دانم باعث می شود نیازی به ارتباط با متفکران حس نشود و این امر تنگ شدن حلقه مشورت و اهل فکر اطراف را موجب خواهد شد. بیشتر، گرایش به همفکری با کسانی خواهد بود که شما را تائید می کنند و اگر انتقادی صحیح وجود داشته باشد به سمع و نظر شما نخواهد رسید. این پند ساده، در عمل ظاهرا اجرا کردنش سخت است و نکته ای بود که بر حسب تجربه، نگارنده را به ذکر آن واداشت.

3- اهمیت ویژه به مسکن مهر و اتمام آن

در حوزه مسکن بنظر نگارنده کاری که باید در روی زمین و میدان کار انجام گیرد، فعال کردن مسکن مهرهای راکد با انبوهی از سرمایه های بی زبان این مرز و بوم است. نگارنده با شیوه اجرای مسکن مهر در بدو شروع آن موافقت نداشت. اما بعنوان یک واقعیت موجود که باری و به هر جهت بر دوش اقتصاد ملی ما تحمیل شده است، دو رویکرد بیشتر پیش روی نداریم. یا مسکن های ناتمام موجود، مانند جنگل ساختمان های نیمه کاره هشتگرد و سایر مساکن مهر را، بکوبیم و از بین ببریم،تا حداقل تندیس های غصه برای ما نباشند!، و یا بالاخره با توجه به حجم مالی مصروفی در ساخت این مجموعه ها، با عزمی جدی پروژه های ناتمام آن را تکمیل نمائیم. عقل اقتضا می کند که گزینه تکمیل مسکن مهر را با حرکتی شتابدار و پرانگیزه تمام کرد. این امر عملی ترین و اجرائی ترین کار و راه برای رونق کار و اشتغالزائی در کشور هم هست. در امر مسکن در گستره کشور، بنظر نگارنده، تکمیل مسکن مهر می تواند نمود بارزی از فعالیت وزیر جدید و انعکاسی از گرایش وزارت راه و شهرسازی در هم آوائی با پویا کردن بازار مسکن که خواست مقام محترم ریاست جمهور است، باشد. بدیهی است که در این زمینه با اولویت گذاری بر اساس نیازها و موقعیت جغرافیائی پروژه های مسکن مهر می توان بر این امر اهتمام وزرید.

4- انجام کار در روی زمین در بافت های فرسوده کلانشهرها

وجود بافت های فرسوده در کشور و بویژه در کلانشهرها که دارای ترکم جمعیتی بالا و استحکام و ایمنی پائین در برابر زلزله هستند نیز معضل عمده کشور در حیطه شهرسازی که بطور مستقیم با مسئولیت های وزارت راه و شهرسازی گرده خوده، می باشد. سکونت 11 میلیون نفر ایرانی در 58 هزار هکتار سکونتگاه غیر رسمی و ناکارآمد، بخوبی بیانگر این اولویت و معضل عمده در کشور است. بعنوان مثال، از مساحت تقریبی 62100 هکتاری تهران با جمعیت ساکن بیش از 8 میلیون نفر که دارای تعداد واحدهای مسکونی در حدود 2،350،000 می باشد، حدود 3،270 هکتار بافت فرسوده، جمعیتی در حدود 1،200،000 نفر را در بیش از 260،000 واحد مسکونی در خود جای داده است. این تعداد جمعیت، حدود 15 درصد جمعیت کل شهر تهران را تشکیل می دهد که رقم قابل توجهی است. علاوه بر بافت فرسوده، بافت ناپایدار شهر تهران نیز حدود 14،792 می باشد که  37 درصد جمعیت تهران در تعداد واحدهای بیش از 634،000 آن سکنی گزیده اند. این ارقام تکان دهنده و بسیار معنی دار است. اما علاوه بر نوشتن سند، برنامه، طرح و تعریف واژگان، در روی زمین کار خاصی برای بهبود وضعیت صورت نگرفته است که جرئیات چرائی عدم تحقق آنها خود مجال دیگر می طلبد. 

آنچه که ضرورت دارد به وزیر محترم جدید راه و شهرسازی بعنوان صلاحدید و مشورت ذکر شود، انجام کاری در روی زمین با هدف تغییر وضعیت به ارث رسیده تاریخی در بافت های فرسوده شهری است. این اقدام نیز اقدامی قابل اندازه گیری، اشتغالزا و شوق آفرین برای مجموعه وزارت راه و شهرسازی خواهد بود. لازم است که نهادهای تحت مسئولیت وزارت، با نگرش انتقادی درون سیستمی، نقاط ضعف گذشته را واکاوی نموده و در پی اقدام عملی برای تغییر سیمای بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری و بویژه در کلانشهرها باشند. 

به مقام عالی وزارت توصیه می شود که با اولویت گذاری شهرها که بنظر می رسد با توجه به شرایط لرزه خیزی دو شهر تهران و تبریز گزینه های اول اقدام عاجل در این زمینه باشند، با استفاده از برنامه های فرهنگی و پخش در رسانه ها، در چند منطقه اولویت دار بافت فرسوده این دو شهر بر اساس اولویت بندی لرزه ای، فعالیت های نوسازی در بافت فرسوده را با رویکرد مشارکت مردمی در روی زمین به اجرا گذارد.  

5- ارتقاء ایمنی جاده ای و کم کردن تصادفات

حوزه کاری مهم دیگر وزیر محترم جدید راه و شهرسازی مسلما حوزه راه و کم کردن تصادفات جاده ای است. ارتقاء کیفیت جاده ها، اعم از رویه ها و یا هندسه راه، مجهر نمودن راه ها، شناسائی نقاط حادثه خیز و تصادف خیز و کم کردن نقش راه در تصادفات می تواند گام موثری در کاهش تصادفات جاده ای و ارائه ای کارنامه ای روشن در این زمینه باشد. این امر از جنبه های قانونگذاری، همکاری با پلیس راهنمائی، آموزش های عمومی از یک طرف و تلاش برای بالابردن سطح کیفی جاده ها و ایمنی مهندسی آنها از طرف دیگر، لازم است که بطور جد مورد توجه قرار گیرد.

6- کاهش ریسک و ارتقاء تاب آوری در راه و شهرسازی

وزارت راه و شهرسازی دارای المان های مختلف در ساختمان و شهرسازی، حمل و نقل جاده، ریلی، هوائی و دریائی است. این المان ها از یک طرف بعنوان زیرساخت های ملی کشور وظیفه خدمت رسانی را دارند و در مواقع حوادث طبیعی باید در مود کاری باقی بمانند و از طرفی دیگر خود بعنوان المان های آسیب پذیر در مقابل حوادث و مخاطرات طبیعی قلمداد می شوند. بعنوان مثل پل ها و ابنیه های فنی راه از کلیدی ترین مولفه های حمل و نقل جاده اند که نقش موثری در رفت و آمد بین شهری در مناطق مخنلف کشور بازی می کنند، تخریب پل ها در اثر مخاطرات و یا عدم رسیدگی به سلامت سازه ای آنها، موجبات نارضایتی مردم  از یک طرف شده و از طرفی دیگر هزینه های های هنگفتی را بر دوش وزارت تحمیل می کند. بعنوان مثال در سیل اخیر شمال چندین پل تخریب شده و خسارت وارده حدود 150 میلیارد تومان برآورد شده است، آیا نمی شود با اقدامات پیشگیرانه از وقوع این خسارت ها جلوگیری بعمل آورد؟. همچنین است در مواقع رخداد زلزله که امر بر همگان روشن است. در مجموعه معاونت شهرسازی و معماری با این رویکرد و در جهت کاهش ریسک در حوزه شهرها، اقدام به تعیین حریم و پهنه گسل های لرزه زا شده است که با ممنوعیت ساخت ساختمان های خیلی مهم در این حریم ها و سختگیری بیشتر در مورد ساخت سایر ساختمان ها، مسلما به بخشی از اهداف تاب آوری شهری نائل خواهیم شد. در طراحی مسیر راه آهن، بزرگراه ها و در مکانیابی احداث شهرک های جدیدی و انبوه سازی ها، می توان با در نظر گرفتن زون های فرونشست زمین، خطوط گسل، و زون های با خطر مخاطرات طبیعی دیگر مانند سیل و زمین لغزش و ریزش سنگ، طرح ها را اجرا نمود تا حداقل خسارت ها را متحمل شویم.

از مقام عالی وزارت راه و شهرسازی انتظار داریم تا امر کاهش ریسک مخاطرات طبیعی در کل المان های تحت مسئولیت وزارت راه و شهرسازی را بطور جدی در دستور کار قرار دهد، اگر دقت به سوابق شود، یکی از موضوعات نارضایتی و بحران زا که موجبات طرح استیضاح وزیر را نیز در چند نوبت به همراه داشته، عدم توجه کافی و جدی و مستمر به مدیریت کارآمد بحران و کاهش ریسک و ارتقاء تاب آوری در بدنه وزارت بوده است.

در خاتمه برای مهندس اسلامی آرزوی موفقیت روزافزون داریم، عناصر علمی و پژوهشی وابسته به وزارت راه و شهرسازی با ایشان میثاق می بندند تا در جهت توسعه پایدار ملی در حوزه های فعالیت وزارت راه و شهرسازی همراه همیشگی و مصصم و جدی ایشان باشند.

 

برچسب‌ها: