به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، بر اساس گزارش منتشر شده از سوی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، غزال راهب رییس بخش معماری و شهرسازی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گزارشی راهبردهای افزایش تاب‌آوری سکونتگاه‌ها را با توجه به تجارب حاصل از سیل اخیر تشریح کرد.

بر اساس اعلام نظر وی ضرورت طرح موضوع شاملِ تغییرات اقلیمی گسترده و پیش بینی استمرار بارندگی های مشابه و ایجاد سیلاب در بسیاری از نقاط ایران و رعایت اصول صحیح ساخت و ساز مقاوم در برابر سیل در بازسازیهای پیش رو و ساخت و سازهای جدید است.

از نظر وی در این گزارش، توسعه نامتوازن اقتصادی و اجتماعی و تأثیر آن بر کاهش تاب آوری سرزمین غیرقابل انکار است.

در گزارش منتشر شده همچنین چالشهای طرح‌های توسعه و عمران در تأمین تاب آوری سکونتگاهها در برابر خطر سیل در پنج محور تشریح شده است. این پنج محور شامل موارد زیر است:

۱- عدم پرداختن به مکان‌یابی مناسب سکونتگاه‌های روستایی به تفکیک و شبکه‌پذیری آنها و یا پیش‌بینی الگوهای جابجایی یا تجمیع در طرحهای مصوب و دارای اعتبار قانونی.

این طرحها خود شامل طرح آمایش (مقیاس کلی و کلان)، طرحهای ناحیه (شبکه سکونتگاهی)، طرح جامع /تفصیلی شهرها (مقیاس شهر و ارتباط آن با حوزه نفوذ) و طرح هادی روستایی (مقیاس بافت روستا) هستند.

۲- ابهام در تعیین متولی تهیه اسناد و نقشه های پایه طرحهای توسعه و عمران و مشکلات در تهیه و یا ارائه اطلاعات بین سازمانی.

موافقتنامه و شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره (ابلاغ شده در ۲۹ تیرماه)، قرارداد تهیه طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه (تیپ ۱۹) (ابلاغ شده در تاریخ ۸ تیرماه ۷۶) و قرارداد تهیه طرح توسعه و عمران حوزه نفوذ و تفصیلی شهرها (تیپ ۱۲) (ابلاغ شده در تاریخ ۸ تیرماه ۷۶)

۳- کاستی های طرحهای تهیه شده شاملِ عدم استفاده کاربردی از نتایج تحلیلها و مطالعات محیطی در طرح، تصمیم گیری در طرحها علیرغم عدم کفایت اطلاعات پایه و نیاز به تصریح بیشتر ضروریات افزایش تاب آوری در قرارداد خدمات مشاوره و تأکید کارفرما بر تحویل آن.

۴- دخل و تصرف در اجرای طرح و عدم نظارت بر ساخت و سازهای غیرمجاز

۵- مشکلات نگهداری زیرساختها و تجهیزات شهری

عدم لایروبی موجب کاهش ظرفیت رودها شده است. در برخی موارد مسیر عبور آب در دهانه پلها یا لوله ها با شاخه های درختان و مواردی از این دست بسته شده است. پیش بینی های حفاظتی و نگهداری تاسیسات و تجهیزات شهری انجام نشده است.

عوامل تشدید بحران در سکونتگاه‌ها پس از وقوع سیل

 در این گزارش همچنین عوامل تشدید بحران در سکونتگاهها پس از وقوع سیل براساس مشاهدات نیز شناسایی شدند. بر اساس این گزارش عوامل تشدید بحران در سکونتگاه های پس از وقوع سیل در ۱۷ محور شناسایی شد که شامل موارد زیر است:

- تعیین حریم رودخانه در شهرها و روستاهای همجوار آن متکی بر استعلام از مراجع مرتبط بوده است و بررسی فنی تفکیکی حجم سیلاب، دبی رود و حریم ماکزیمم انجام نشده است. براین اساس، اغلب متوسط ثابتی برای تعیین حرایم رودهای کل کشور مبنا قرار می گیرد. در عین حال، اغلب با دو موضوع روبرو هستیم:

- حریم به درستی تعریف نشده است.

- درصورت تعریف حریم و الزام به تخریب و جابجایی ساختمانهای غیرمجاز، تعلل در کار صورت گرفته است.

-کاربریهای حائز اهمیت شهری و یا کاربریهای مسکونی با تراکم زیاد در مناطق پرخطر از نظر تأثیر سیلاب قرار گرفته اند.

- ساختار کالبدی و شکل شهر از اصول یکسانی در شهرهای مختلف تبعیت می کند و در راستای افزایش تاب آوری سکونتگاه در مقابل سیلابهای احتمالی و جریان آب متناسب با بستر طبیعی خود شکل نگرفته است.

- طراحی و یا اجرای شبکه ارتباطی حمل و نقل شهری و برون شهری و ابنیه فنی مرتبط در برابر وقوع سیلاب پایدار نیست و موجب قطع ارتباط و تشدید بحران شده است.

- میزان سطوح جاذب آب در شهر با ضابطه و نسبت تعریف شده ای باتوجه به عوامل اقلیمی، سیل خیزی، جنس خاک و شیب زمین تعریف نشده اند و به افزایش روان آبها منجر شده اند.

- جمع آوری آبهای سطحی با محاسبات و جزئیات لازم در طرح ها ارائه و اجرا نشده است.

- خط تراز زمین و اصول ارتفاعی بر اساس ارتفاع سیل و آبهای سطحی منطقه ارائه نشده است.

- احداث سازه‌های پایین‌تر از خط تراز زمین (زیرزمین)، در حاشیه رودخانه‌ها موجب تغییر در مسیر حرکت آبهای سطحی و اشباع ناهمگن خاک شده است.

- ورود رواناب‌های شهر به رودخانه ها (باتوجه به گستردگی سطح نفوذناپذیر شهر) در ظرفیت حجم آب رودخانه منظور نشده است.

- افزایش سطوح مصنوع و غیر جاذب در رودکنارها به تشدید بحران انجامیده است.

- مقاومت پایین ساختمانها و استفاده از مصالح نامرغوب، میزان تخریب را افزایش داده است.

- تغییر مسیر رودخانه‌ها

- کاهش عرض بستر تاریخی رود

- بازگشت فاضلاب از مسیرهای منتهی به رودخانه ها به منازل و معابر

- ایجاد کانالها موجب افزایش سرعت آب شده است.

پیشنهادها بر اساس اولویت طراحی، مدیریت شهری و اقدام در بازسازی

در عین حال در این گزارش پیشنهادها نیز بر اساس اولویت‌های طراحی، اولویت‌های مدیریت شهری و اولویت در اقدام بازسازی تعیین شدند.

اولویت‌های طراحی

- تعریف محدوده طرحهای فرادست ناحیه و منطقه و همچنین طرحهای آمایش در پیوند با حوزه های آبریز

- تعیین حریم و بستررودها براساس مطالعات مهندسی برآورد سیلابها، دوره های بازگشت و حداکثر دبی سیلابها.

-لازم است حریم کمی و کیفی رودخانه در شهرها و روستاها تهیه و تدقیق شده و به صورت شفاف اعلام گردد تا امکان پایش مردمی فراهم شود. اثربخشی این موضوع بر ارزش زمین و کاهش قیمت زمینهای واقع در حرایم پرخط، عامل بازدارنده در ساخت و سازهای غیرمجاز خواهد بود.

- ارائه ضوابط در مقیاسهای مختلف طرحهای کالبدی (منطقه، ناحیه و شهر و روستا) براساس پهنه بندی و ریزپهنه بندی خطر سیل و کنترل اجرای صحیح آن در طرحهای توسعه

- جامع بودن طرحهای توسعه، پاسخگویی به مسائل فنی کلیدی و عدم واگذاری آن به طرحهای موضوعی و موضعی آتی که در گزارش طرح توسعه ارائه می شود.

اولویت های مدیریت شهری

- پایش اجرای صحیح طرحها و ممانعت از ساخت و ساز در حرایم پرخطر

- اولویت بخشی به تخریب و جابجایی ساخت و ساز در مناطق پرخطر و حرایم

- پایش عمق رودخانه ها، لایروبی براساس برنامه تعیین شده براساس مهندسی رودخانه

- نگهداری تاسیسات شهری و اطمینان از باز بودن مسیرهای عبور آب

- تعیین نقاط و سازه ها و تاسیسات شهری پرخطر در شهرها/ روستاها و اصلاح آن

اولویت اقدام در بازسازی سیل

- تدقیق حرایم، مکان یابی صحیح سکونتگاه (شهر و روستا) و طراحی و ساخت براساس ضوابط فوق در بازسازی تخریبهای سیل اخیر

- تسریع در تهیه/ بازنگری و ابلاغ طرحهای سکونتگاه های در معرض خطر سیل

- بررسی آثار زیست محیطی سیل: لوله های نفتی، آلوده شدن به فاضلاب، رسوبات، ورود نخاله های ساختمانی به آب و ...