به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، دیپلماسی حمل‌ونقل یکی از ابزارهای قدرتمند وزارت راه و شهرسازی در دوره جدید است که تاکنون نتایج ملموسی داشته و به افزایش سهم ایران از ترانزیت منطقه‌ای منجر شده است. پس از آغاز فرآیند عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای که با رویکردجدید دولت در سیاست خارجی مبنی بر گسترش نگاه به شرق و توسعه روابط با همسایگان همزمان شد، وزارت راه و شهرسازی به همت مرکز امور بین‌الملل این وزارتخانه اقدامات گسترده‌ای را برای بهبود روابط حمل‌ونقلی با همسایگان کشور و کشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز انجام داده که بخشی از آن را در این گزارش می‌خوانید.
فصل جدید روابط بین ایران و ترکمنستان
شاید برگزاری شانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، علمی، فنی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان به ریاست وزیر راه و شهرسازی، یکی از مهم‌ترین رویدادهای بین‌المللی حوزه حمل‌ونقل ایران در ماه‌های اخیر باشد. این اجلاس در روزهای چهارم و پنجم آبان‌ماه سال جاری برگزار شد و نتایج بسیار مهمی در پی داشت. اهمیت این اجلاس، در این نکته بود که برای چندین سال، روابط حمل‌ونقلی ایران و ترکمنستان به خصوص با شیوع کرونا به صفر میل کرده بود، اما این اجلاس به سرآغازی بر همکاری‌های گسترده ترانزیتی بین دو کشور تبدیل شد.
آنطور که رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی در مراسم اختتامیه این نشست اعلام کرد، در حوزه حمل و نقل، توافقات ایران و ترکمنستان شامل افزایش پذیرش ناوگان حمل و نقل از طریق پایانه‌های مرزی مشترک و ساعات کاری پایانه‌های بین دو کشور و گسترش همکاری‌های ریلی فی مابین، استفاده از امکانات موجود در بندر برای ترابری از طریق کریدورهای حمل و نقل این کشورها بود.
آمادگی برای همکاری مشترک دو کشور در مناطق آزاد و ویژه منطقه اقتصادی سرخس، توافق برای جذب ارتقای سطح همکاری‌ها در زمینه برگزاری نمایشگاه های عرضه کالا از دیگر موضوعاتی بود که دو کشور در مورد آن توافق کردند.
دیپلماسی حمل‌ونقل یکی از ابزارهای قدرتمند وزارت راه و شهرسازی در دوره جدید است که تاکنون نتایج ملموسی داشته و به افزایش سهم ایران از ترانزیت منطقه‌ای منجر شده است
قاسمی همچنین از موضوع ترانزیت به عنوان یک محور بسیار مهم مذاکرات یاد کرد و گفت: اکنون بین دو کشور ترانزیت ریلی وجود دارد اما به دلیل شیوع کرونا محدود شده است. بنا شد میزان این ترانزیت به دوبرابر افزایش یافته و توسعه پیدا کند. همچنین برای توسعه حمل‌ونقل زمینی توافقاتی حاصل و بنا شد این شکل از ترانزیت که به خاطر محدودیت‌های کرونا کاهش یافته، با استفاده از پروتکل‌های جدید افزایش پیدا کند.
رشید مردوف، معاون رییس جمهور و وزیر امور خارجه ترکمنستان نیز در این نشست با اشاره به اهمیت این نشست برای توسعه روابط دو جانبه این دو کشور گفت: روابط ترکمنستان و ایران در سطح بالایی قرار دارد و در سی سال گذشته نیز رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. می‌توان گفت این جلسات یک صفحه جدید و گامی مثبت برای توسعه روابط دوجانبه خواهند بود.
میوه‌های توافق
توافق ایران و ترکمنستان، اهمیت زیادی در توسعه ترانزیت در کشور دارد. ترکمنستان پل ورود ایران به آسیای میانه است که یک بازار ۴۰۰ میلیون نفری محسوب می‌شود. همچنین اکنون تنها مسیر ریلی ایران به سمت چین، از ترکمنستان می‌گذرد. از سوی دیگر ترکمنستان می‌تواند مسیر جایگزین منطقه قفقاز برای رسیدن ایران به روسیه و شمال اروپا باشد. از همین رو یکی از موضوعاتی که بسیار بر روی آن تاکید وجود دارد، پیوستن ترکمنستان به کریدور-شمال جنوب از یک سو و توسعه همکاری‌های ریلی دو کشور از سوی دیگر است. این دو اتفاق به اتصال زمینی شرق آسیا و غرب اروپا و همچنین دسترسی دریایی آسیای میانه به مسیر دریایی اقیانوس هند و به تبع آن شرق و جنوب شرق آسیا منجر خواهد شد.
از همین رو، میعاد صالحی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در افتتاحیه و آغاز به کار کمیته‌های کارشناسی شانزدهمین اجلاس کمسیون مشترک اقتصادی ایران و ترکمنستان گفت: ما از گذشته روابط همه جانبه نزدیکی با کشور ترکمنستان به عنوان همسایه شمالی ایران، در بخش‌های ریلی، جاده ای و بندری داریم و از مرزهای زمینی سرخس، اینچه برون و لطف اباد و مرز دریایی ترکمن باشی نقاط اتصال متعدد و فعالی با این کشور داشته و برای توسعه روابط بسیار مصمم هستیم.
وی ادامه داد: خوشبختانه ایران و ترکمنستان ظرفیت‌های خوبی برای تقویت تعاملات و گسترش روابط دوجانبه دارند، ظرفیت‌هایی که نقش قابل توجهی در بالا بردن سطح تعاملات اقتصادی و تجاری بین دو کشور خواهند داشت.
در این نشست و به دنبال مذاکرات فشرده برگزار شده بین روسای راه آهن ایران و ترکمنستان در روزهای ۴ و ۵ آبان ماه، مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران تفاهنامه همکاری های مشترک ریلی با آزاد آتامرادوف رئیس آژانس راه آهن ترکمنستان امضا کرد. وسعه صادرات و ترانزیت، افزایش دو برابری مبادله و پذیرش واگن از مرز ریلی سرخس، شروع مجدد فعالیت مرز آرتیق- لطف آباد، برگزاری جلسات مشترک بین نمایندگان راه آهن دو کشور از موارد مطرح شده در سند همکاری بین دو کشور بود.
ترکمنستان پل ورود ایران به آسیای میانه است که یک بازار ۴۰۰ میلیون نفری محسوب می‌شود. همچنین اکنون تنها مسیر ریلی ایران به سمت چین، از ترکمنستان می‌گذرد. از سوی دیگر ترکمنستان می‌تواند مسیر جایگزین منطقه قفقاز برای رسیدن ایران به روسیه و شمال اروپا باشد
اما این تنها نتیجه برگزاری نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی دو کشور نبود. تقریبا یک ماه بعد از این نشست، در ششم آذرماه و در نشست مشترک نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، ترکمنستان و قزاقستان، در حاشیه نشست سران کشورهای عضو اجلاس اکو، سند همکاری ریلی فی مابین سه کشور به امضا رسید. با توجه به اهمیت ژئوپلوتیکی ایران، امضای این تفاهم‌نامه‌ها در حوزه حمل و نقل ریلی و ترانزیت، می تواند منجر به افزایش فعالیت کریدور شمال- جنوب و استفاده از ظرفیت این کریدور برای توسعه روابط اقتصادی و سیاسی از یکسو و افزایش درآمدهای غیرنفتی کشور از سوی دیگر شود.
مستقیم به سمت چین
ایران کشور وسیعی است و همسایه‌های متعددی دارد، اما شاید یکی از مهم‌ترین همسایگان ایران، پاکستان باشد. کشوری با ریشه فرهنگی، مذهبی، زبانی و تاریخی مشترک که راه دسترسی جاده‌ای به دومین اقتصاد بزرگ جهان، یعنی چین است. بنابراین گسترش روابط با پاکستان برای ایران اهمیت استراتژیک دارد. به همین منظور، در تاریخ ۱۵ آبان ماه سال جاری رستم قاسمی، وزیر راه‌وشهرسازی ایران به‌عنوان رئیس طرف ایرانی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و پاکستان با عبدالرزاق داوود مشاور نخست‌وزیر پاکستان در امور بازرگانی و سرمایه‌گذاری و رئیس طرف پاکستانی این کمیسیون در ساختمان شهید دادمان ملاقات کرد.
یکی از محورهای مورد گفتوگو در این نشست عبور کامیون‌های پاکستان از ایران به مقصد ترکیه و اروپا و همچنین عبور کامیون‌های ایران به پاکستان و چین بود. طرف پاکستانی بر تسهیل تردد کامیون‌های عبوری از ایران تاکید کرد. طرف ایرانی نیز در این زمینه قول مساعد داد و مقرر شد عبور کامیون‌های دو کشور با هدف ترانزیت کالا و رونق تجاری ایران و پاکستان تسهیل شود.
همچنین در این جلسه به پیشنهاد طرف ایرانی درباره حمل‌ونقل ریلی از پاکستان به کشورهای ترکیه، ترکمنستان و در نهایت به اروپا بحث و تبادل نظر شد و گسترش پروازهای بین شهرهای کشورهای ایران و پاکستان از دیگر محورهای گفت و گوی این نشست بود.
علاوه‌بر این طرف پاکستانی درخواست بازگشایی بازارچه مرزی مشترک در مرز پیشین-مند را مطرح کرد. در این راستا طرف پاکستانی ضمن اشاره به شروع ساخت این بازارچه در مرز خود، از ایران درخواست کرد با هدف رونق اقتصادی مرزنشینان، اقدامات لازم را برای ساخت تاسیسات بازارچه در ایران انجام دهد. این مقوله نیز مورد موافقت رستم قاسمی، وزیر راه‌وشهرسازی ایران قرار گرفت و در راستای عملیاتی شدن آن قول مساعد داد. یکی دیگر از محورهای مورد بحث در این جلسه، افزایش ساعت فعالیت گمرک پاکستان بود که رئيس پاکستانی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و پاکستان در این مورد اعلام آمادگی کرد.
اقیانوس؛ ارمغان ایران برای قرقیزستان
تلاش‌های وزارت راه و شهرسازی برای پیشبرد دیپلماسی حمل‌ونقل، به موارد ذکر شده محدود نشد. در تاریخ ۲۲ آبان‌ماه، «دنیر امان گلدییف» معاون اول نخست وزیر و وزیر امور اقتصاد و دارایی جمهوری قرقیزستان و هیات همراه با حضور در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی، با رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی به عنوان رییس ایرانی کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور و جمعی از معاونان وی دیدار و در مورد مباحث مختلف اقتصادی گفتوگو کرد.
قاسمی در این دیدار با اشاره به اهمیت روابط دوجانبه ایران و قرقیزستان گفت: جدا از مبحث ترانزیت، دو کشور می‌توانند در مواردی چون تجارت، سرمایه‌گذاری طرفین در دو کشور، کشاورزی و صادرات تجربه و دانش فنی و مهندسی ایران به قرقیزستان همکاری کنند. با توجه به اینکه کمیسیون مشترک همکاری‌های ایران و قرقیزستان در مهرماه برگزار شد، لازم است یک تیم فنی برای بررسی و پیگیری مصوبات گذشته و آماده‌سازی طرح‌ها و مصوبات برای کمیسیون مشترک بعدی تشکیل شود.
وزیر راه و شهرسازی با اشاره به ظرفیت بالای همکاری دو کشور در زمینه ترانزیت گفت: امروز امکان ترانزیت ریلی از بندرعباس به قرقیزستان فراهم است و با استفاده از توافقات موجود با ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه، می‌توان این ظرفیت را گسترش داد. قرقیزستان می‌تواند به کریدور انتقال کالاهای ایرانی به حوزه شانگهای و کشورهای شرقی تبدیل شود.
وزیر امور اقتصاد و دارایی جمهوری قرقیزستان نیز در این نشست با اشاره به زمینه‌های گوناگون همکاری دو کشور گفت: امکان ورود کالا بدون عوارض گمرکی به قرقیزستان وجود دارد و این فرصت خوبی در اختیار تجار و فعالان اقتصادی ایرانی می‌گذارد که بتوانند کالاهای خود را از طریق قرقیزستان به سایر کشورها صادر کنند.
قیرقیزستان به دریا دسترسی ندارد اما می‌توان با استفاده از ظرفیت ترانزیت ریلی و دریایی بندرشهید رجایی و با استفاده از توافقات موجود با چین، ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه، این ظرفیت را توسعه داد
گلدییف در ادامه سفر خود به ایران، از بندرعباس نیز بازدید کرد و در جریان این بازدید گفت: ایران ظرفیت عظیمی در حوزه حمل و نقل و ترانزیت کالا دارد؛ این درحالی است که قیرقیزستان به دریا دسترسی ندارد اما می‌توان با استفاده از ظرفیت ترانزیت ریلی و دریایی بندرشهید رجایی و با استفاده از توافقات موجود با چین، ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه، این ظرفیت را توسعه داد.
معاون اول نخست وزیر جمهوری قرقیزستان با اشاره به عضویت قرقیزستان در اتحادیه گمرکات و منطقه مشترک اقتصادی متشکل از بلاروس، قزاقستان و روسیه، بیان داشت: این اتحادیه فرصت مناسبی است تا طرف ایرانی در راستای تعاملات تجاری خود از آن استفاده کند. درحال مذاکره با ازبکستان و ترکمنستان برای تبادل تجاری از مسیر بندرعباس هستیم و امیدواریم این مذاکرات زودتر به نتیجه برسد.
راه باز به سمت قفقاز
آبان ماه، ماه پرباری برای دیپلماسی حمل‌ونقل ایران بود و با یک دیدار دیپلماتیک دیگر پایان یافت. در تاریخ سی‌ام آبان‌ماه، شاهین مصطفی‌یف، معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان و رییس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی، تجاری و فرهنگی آذربایجان و ایران که در راس هیاتی به ایران سفر کرده است، به همت مرکز اموربین الملل با حضور در ساختمان دادمان با رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران و رییس ایرانی این کمیسیون و جمعی از معاونان وی دیدار و گفتوگو کرد.
قاسمی در این نشست با اشاره به اینکه ایران با کشور دوست و برادر، آذربایجان مشترکات فراوانی دارد و این دو کشور با یکدیگر یک خانواده را تشکیل می‌دهند، گفت: امیدوارم در این سفر موانع موجود بر سر روابط دو کشور برطرف شده و بتوانیم در حوزه اقتصادی همکاری خوبی با یکدیگر داشته باشیم.
وی با بیان اینکه موضوعات مختلفی که می‌تواند منافع دو ملت را تامین کند، مورد بحث و گفتوگو قرار خواهد گرفت، گفت: احداث پل ماشین‌رو بر روی رودخانه مرزی بین دو کشور، احداث خط آهن رشت-آستارا که از اهمیت زیادی برای دو کشور برخوردار است، تکمیل ترمینال احداث شده در آستارا توسط جمهوری آذربایجان، فعال کردن قطار مسافری نخجوان-مشهد، توسعه همکاری حمل‌ونقلی و ترانزیت جاده‌ای بین دو کشور و افزایش تردد ناوگان باری دو کشور از جمله مسائلی است که در این سفر مورد بحث و گفتوگو قرار خواهد گرفت. موافقت‌نامه تاسیس کریدور خلیج فارس-دریای سیاه که منافع فراوانی برای دو کشور به همراه خواهد داشت، از سرگیری پروازها میان دو کشور و همکاری‌های دریایی از دیگر محورهای گفتوگو میان دو کشور خواهد بود. احداث پل ماشین‌رو بر روی رودخانه مرزی بین دو کشور، احداث خط آهن رشت-آستارا، تکمیل ترمینال احداث شده در آستارا توسط جمهوری آذربایجان، فعال کردن قطار مسافری نخجوان-مشهد، توسعه همکاری حمل‌ونقلی و ترانزیت جاده‌ای بین دو کشور و افزایش تردد ناوگان باری دو کشور از جمله همکاری‌های ایران و آذربایجان است مصطفی‌یف نیز در این نشست با اشاره به روابط و اشتراکات گسترده فرهنگی، دینی، تاریخی و اقتصادی دو کشور گفت: برای گسترش همکاری بین دو کشور ظرفیت‌های زیادی وجود دارد که در این نشست‌ها به عنوان روسای کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور این مسائل را بررسی خواهیم کرد.
معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان با بیان اینکه روابط ایران و جمهوری آذربایجان گسترده است، گفت: در دوران کرونا اقتصاد و روابط تجاری تمام کشورها آسیب دید، اما ترانزیت میان ایران و آذربایجان رشد کرد. این رقم در ۹ ماهه نخست سال جاری ۲۹ درصد افزایش داشته است. در این دوران حمل‌ونقل میان ایران و آذربایجان بلاقفه انجام شده است.
وی با اشاره به کریدور شمال-جنوب به عنوان یک پروژه مهم برای دو کشور گفت: باید زیرساخت‌های حمل‌ونقلی از جمله پل های خودرویی را برای توسعه روابط تجاری تقویت کرد.
در راه مدیترانه
تلاش برای گسترش نفوذ ایران در حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت همچنان ادامه دارد. امروز، شانزدهم آذرماه، فیصل مقداد، وزیر امور خارجه جمهوری عربی سوریه در سفر به تهران با رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتوگو کرد.
قاسمی در این نشست با اشاره به روابط صمیمانه دو کشور گفت: ایران و سوریه در زمینه‌های مختلف همکاری‌های خوبی با یکدیگر دارند، اما همکاری‌های اقتصادی آنطور که مورد نظر سران دو کشور است، هنوز به ثمر ننشسته و چهارچوب مورد نظر دو طرف شکل نگرفته است. در این رابطه مذاکرات خوبی انجام شده و وقت زیادی صرف شده که بتوانیم توافقنامه‌های امضا شده را به مرحله اجرا برسانیم.
وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر نقش بخش خصوصی در آینده روابط اقتصادی دو کشور گفت: روابط تجاری ایران و سوریه باید با تمرکز بر بخش خصوصی شکل بگیرد . در این زمینه تولیدات مشترک می‌تواند مبنای مناسبی برای همکاری‌های اقتصادی دو کشور باشد.
در این نشست، فیصل مقداد، وزیر امور خارجه جمهوری عربی سوریه نیز ضمن تقدیر از کمک‌های ایران به دولت ومردم سوریه در مبارزه با تروریسم گفت: کشورهایی که در دوران سخت در کنار ملت سوریه ایستادند، در بازسازی سوریه نیز در کنار ما خواهند بود. بنابراین از حضور شرکت‌های ایرانی در روند بازسازی سوریه استقبال می‌کنیم.
وی ادامه داد: توافقنامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم زیادی بین دو کشور به امضا رسیده که باید به مرحله اجرا برسند. همچنین از عقد قراردادهای راهبردی وجامع با ایران به منظور گسترس روابط در کلیه زمینه‌ها استقبال می‌کنیم.
گفتنی است، اقدامات ذکر شده تنها تلاش‌های وزارت راه و شهرسازی برای توسعه دیپلماسی حمل‌ونقل نبوده و در مدت مذکور، دیدارهای دیپلماتیک بین سفرای کشورهای مختلف از جمله ارمنستان، الجزایر، رومانی و سوریه با وزیر راه و شهرسازی انجام شده است.