اجزای تشکیل دهنده نظام کنترل کیفی در ساختمان عبارت از مقررات، اســتانداردها، گواهینامههای فنی، نظارت، بیمه و آموزشهای تخصصی است. در این راستا گواهینامه فنی در یک جمله کوتاه، تطبیق محصول یا روش ســاختمانی مورد نظر بــا مقررات و آیین‌نامه‌های ســاختمانی محسوب می شود. گواهینامه فنی یکی از ابزارهای کنترل کیفیت انواع مواد، مصالح، فرآورده‌ها و سیستم‌های ساختمانی است، که صدور آن یکی از وظایف اصلی وزارت راه و شهرسازی و مطرح در قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن و قانون جهش تولید مسکن است.
یکی از الگوهای موفق در زمینه ساختمان که در اکثر کشورهای پیشرو نیز وجود دارد، الگویی است که بسته به نیازها و سطوح مختلف کیفی مراجع متفاوتی عهده دار این امور هستند. در این راستا سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی و غیر دولتی که به عنوان شخص ثالث تایید صلاحیت می‌شوند در زمینه‌های مختلف این فرآیند، نقش‌آفرینی می‌کنند.
در کشور ما براساس قانون تقویت و توسعه نظام استاندارد، متولی اصلی استاندارد سازی، سازمان ملی استاندارد است و مطابق آن دستگاه های اجرایی مربوط نیز وظیفه تدوین مقررات فنی حوزه خود و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارند. در وزارت راه، و شهرسازی و در بخش ساختمان و ابنیه فنی، منطبق بر قانون، ضوابط و مقررات فنی متعددی تدوین و ابلاغ می شود که در زمینه مصالح ساختمانی و فرآورده‌ها و فناوری‌های نوین نیز، این مسئولیت به عهده مرکزتحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گذاشته شده است. گواهینامه فنی سند پشتیبان مقررات ملی ساختمان است که منحصراً ازسوی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی صادر می‌شود و نشان دهنده تطابق عملکرد و کیفیت مواد، مصالح، فرآورده‌ها و سیستم‌های ساختمانی با معیارهای تعریف شده در مباحث مقررات ملی ساختمان است. همچنین گواهینامه فنی یکی از راه‌های مطمئن برای شناخت کیفیت انواع مصالح ساختمانی است.
قرن حاضر را قرن استفاده بشر از دستاوردهای علمی برای افزایش آسایش و بهبود کیفیت زندگی می‌دانند. برخی ازنمودهای این رویکرد را می توان در توسعه چشمگیر قابلیت‌های تجهیزات الکترونیکی مانند، کامپیوترهای شخصی، موبایل و ... یا خودروهای هوشمند و صدها دستاورد جدید، دید. اما در ورای این نیاز روبه رشد بشر به استفاده از ابزارهای هوشمند، می‌توان «بهبود کیفیت زندگی» را هدف اصلی تلاش‌ها و دستاوردهای دنیای امروز دانست. اگرچه ما از واژه «کیفیت» به صورت عمومی و در سطوح مختلف زندگی یا کارهای تخصصی خود استفاده می‌کنیم ولی در صنعت و در بسیاری از مباحث علمی، دانش کنترل کیفی به مباحث مختلف و گسترده ای تقسیم شده که می‌توان از دیدگاهی اعتقاد به پیاده سازی ساختار کنترل کیفی و توسعه آن در سطوح مختلف علمی و اجرایی را رمز دستاوردهای امروزی دانست. امروزه با توسعه دانش تئوری کنترل کیفی، تلاش های زیادی در جهت اجرایی یا بعبارتی پیاده سازی نظام کنترل کیفی در حال انجام است.
در ادوار مختلف، رویکرد کشورهای مختلف در این ارتباط تغییرات به نسبت زیادی داشته است، از روش‌های تشویقی، ساختارهای کنترلی و تنبیهی و رویکردی که امروزه در اتحادیه اروپا و برخی کشورهای توسعه یافته اجرا می کنند که به نوعی «تولیدکنندگان» متولی استقرار و حفظ کیفیت محصول خود در محدوده های قراردادی است که در اغلب موارد ما آن را استاندارد می نامیم. و دستگاه های نظارتی، وظیفه سیاستگذاری، برنامه ریزی و رگلاتوری دارند.
در این ساختار، بایدها و نبایدها و دوری و نزدیکی به این حدود با مشارکت (و در اغلب موارد خود) تولیدکنندگان و با هدف افزایش کیفیت و بحث های اقتصادی، فرهنگی و در برخی موارد حتی سیاسی در سطح ملی، منطقه ای یا بین المللی تدوین شده و مراجعی که دارای صلاحیت های لازم هستند، مشخصات و خواص اظهار شده توسط تولیدکننده را تصدیق می کنند.
تفاوت دیگری که در این رویکرد وجود دارد، به نوعی عدم متولی گری دولت به عنوان مسئول صفر تا صد تدوین استانداردها، اجرای نظام کنترل کیفی و نظارت بر حسن اجرای ضوابط (که در کشورمان به استانداردهای اجباری می شناسیم) است. در واقع گستردگی موضوعات که شامل تمامی محصولات تولیدی و وارداتی از بهداشتی، درمانی، صنعتی، ساختمانی، تزئینی و ... را در بر می گیرد یکی از دلایلی است که سازمان های دولت نهادها نمی توانند در همه آنها نقش اصلی داشته باشند.
بر همین اساس بخش خدمات مهندسی و آزمایشگاهی مرکز در راستای برقراری همکاری‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی با صاحبان صنایع مرتبط شامل تولیدکنندگان مواد، مصالح، فرآورده‌ها، سیستم‌های ساختمانی و کالاهای تاسیسات مکانیکی فعالیت می‌کند. در این راستا با صدور گواهینامههای فنی و ارائه خدمات تحقیقاتی، مشاوره‌ای و آزمایشگاهی برای بهبود کیفیت ساخت و ساز در کشور فعالیت می‌کند.
*امیرمازیا رئیس قاسمی- رئیس بخش خدمات مهندسی و آزمایشگاهی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی