ایران به عنوان دهمین کشور بلاخیز جهان از دیرباز پهنه تاخت و تاز بسیاری از انواع سوانح طبیعی به ویژه زلزله بوده است. شواهد موجود حاکی از آسیب‌پذیری مناطق جمعیتی کشور به ویژه کلان‌شهرها در برابر این بلای طبیعی است. گرچه مقاوم‌سازی سازه‌ای موثرترین شیوه ارتقای پایداری مراکز جمعیتی در برابر زلزله است اما توجه به چگونگی طراحی فضا و نحوه ترکیب آن با توده ساختمان‌ها برای مهار آسیب‌های احتمالی نیز ضروری است.
کاهش آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زمین لرزه
به استناد تجارب و مطالعات پژوهشی، روش‌ها و مصالح ناپایدار ساختمانی، نبود تجهیزات امداد و نجات، فقدان ارتباطات مخابراتی و مواصلاتی، بافت‌های فشرده و پرپیچ و خم، تراکم‌های زیاد (ساختمانی، جمعیتی، ترافیکی)، بافت نفوذناپذیر، سازه‌های سنگین و نامقاوم، همراه با شرایط محیطی نامساعد اهم دلایل تشدید صدمات کالبدی، مالی و جانی ناشی زمین‌لرزه‌های بزرگ و حتی متوسط در ایران هستند؛
آسیب‌پذیری لرزه‌ای مناطق شهری حاصل مجموعه‌ای از علل و عوامل «قابل پیشگیری» است. تجزیه و تحلیل این عوامل لازمه درک آسیب‌پذیری، چگونگی پیشگیری، کاهش و ارتقای آمادگی در برابر آن است.
پیشگیری و آمادگی، اثربخش‌ترین شیوه موفقیت در مدیریت بحران و کاهش آسیب‌پذیری در برابر سوانح شناخته می‌شوند. پیشگیری مشتمل بر سه گروه اقدامات اصلی است:
الف) اقدامات مدیریتی در راستای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌پذیری.
ب) اقدامات مهندسی در راستای مقاوم‌سازی و بهسازی تاسیسات موجود.
ج) آموزش و آمادگی فردی و عمومی برای واکنش و پاسخ مناسب به بحران.
امروزه به ویژه پس از تدوین چارچوب هیوگو، نگرش غالب جهانی به مخاطرات از تمرکز صرف بر کاهش آسیب‌پذیری به افزایش تاب‌آوری تغییر کرده است که بیش از فقط پیشگیری را شامل شده و به آمادگی در برابر سوانح به طور برابر می‌پردازد. اصول تاب‌آوری در برابر سوانح طبق چارچوب هیوگو به شرح زیر است:
آسیب‌پذیری لرزه‌ای و کاهش آن در فضاهای باز شهری
اثرات زیان‌بار زلزله تلفیقی از ویرانی‌های کالبدی و اختلال در عملکردهای شهری است. آسیب‌های زلزله در مناطق شهری دو دسته اصلی آسیب‌های اولیه (ناشی از موج اصلی زمین‌لرزه)، و آسیب‌های ناشی از اثرات ثانوی (بعد از زمین‌لرزه: صدمات حاصل از آسیب‌دیدگی شریان‌های حیاتی و تاسیسات شهری و ...) شناسایی شده‌اند.
علاوه بر این، مجموعه‌ای از عوامل دیگر وجود دارد که به تشدید آسیب‌های لرزه‌ای در فضاهای باز شهری دامن می‌زنند. در این مجموعه، سه دسته از عوامل طبیعی، کالبدی و غیرکالبدی جای دارند که به شرح زیر می‌باشند:
به استناد مطالعات آسیب‌شناسی فضاهای باز شهری، اهم آمادگی‌های لازم در برابر زلزله، مقاومت سازه‌ای، وجود فضاهای باز امن بین توده ساختمان‌ها و امکان مقابله فوری با بحران در محیط هستند.
معیارهای پیشگیرانه در طراحی فضاهای باز شهری در برابر زلزله
به استناد یافته‌های نظری و تحلیل محتوای کیفی، اهم معیارهای پیشگیری از آسیب‌پذیری لرزه‌ای فضاهای باز شهری به ترتیب جدول زیر است.
پیشنهادات
موثرترین شیوه کاهش آسیب‌های زلزله در مناطق شهری، پیشگیری و آمادگی است. از این‌رو، ملحوظ نمودن نگرش پیشگیرانه در کلیه طرح‌های توسعه شهری ضروری است. در این راستا پیشنهادات و توصیه‌های زیر ارائه می‌شود:
1- توجه به مشخصات محیط طبیعی از مرحله برنامه‌ریزی تا ساخت و نگهداری
2- ساخت و ساز مقاوم بر اساس آئین‌نامه‌های فنی
3- تعدیل تراکم‌ها (ساختمانی، ترافیکی، جمعیتی)
4- استفاده از فرم‌های ساده، منظم و متقارن در طراحی حجم سازه‌ها
5- طراحی و ایجاد بافت‌های منظم، باز و خوانا
6- توجه به درجه محصوریت معابر و فضاهای باز شهری
7- تخلیه و انتقال عناصر آسیب‌زا به خارج از فضاهای پرخطر
8- تامین جان‌پناه و گریزگاه‌های ایمن در برابر آوارها
9- جانمایی کاربری‌ها به تناسب سازگاری آنها با یکدیگر
10- افزایش نفوذپذیری
11- کفسازی هموار، ایمن و نرم
12- تجهیز و چندمنظوره‌سازی فضاهای باز با توجه به نیازهای زمان بحران
13- جلب مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی در طرح‌های کاهش آسیب‌پذیری لرزه‌ای فضاهای باز