اولین دوشنبه ماه اکتبر هرسال در تقویم سازمان ملل متحد به نام "روز جهانی اسکان بشر" نامگذاری شده است و این مناسبت خود یکی از مجموعه مناسبت های ماه اکتبر یا  "اکتبر شهری" می باشد که با مناسبت یاد شده آغاز و "روز جهانی شهرها" در ۳۱ اکتبر پایان می پذیرد که  همه ساله به مناسبت بزرگداشت این روز  رویدادها و نشست های تخصصی مختلفی با هدف یادآوری مسئولیت جامعه بشری در قبال چالش های جهانی ناشی از رشد شهرنشینی و یافتن راهکارهای پایدار و نیز بهره گیری از فرصت های ایجاد شده برای توسعه رویدادهای مختلفی در سرتاسر جهان برگزار می شود. عنوان "مشارکت جوانان برای ساختن آینده شهری بهتر "  بعنوان شعار روز جهانی اسکان بشر در سال ۲۰۲۴ انتخاب شده است.

امروزه  ۵۵ درصد جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی می کنند و با روند رشد شتابان شهرنشینی انتظار آن است این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۷۰ درصد افزایش یافته که موضوع شهرنشینی را به یکی از مهمترین روندهای قرن بیستم تبدیل کرده است. روندی که در کنار فرصت های زیاد بویژه با توجه به ایفای سهم بیش از ۷۰ درصد در تولید ناخالص داخلی در سطح جهان چالش های مختلفی را نیز پیش روی جامعه بشری نهاده که روز به روز بر پیچیدگی آنها افزوده می شود. گزارش سالانه برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۳ حدود ۱/۱ میلیارد نفر در زاغه ها و سکونتگاههای غیر رسمی سکونت داشته اند. همچنین حدود ۳۱۸ میلیون نفر بی خانمانی را در این سال در سطح جهان تجربه کرده اند و این در حالیست که ۲/۲ میلیارد نفر نیز به آب آشامیدنی بهداشتی  و ۵/۳ میلیارد نفر به خدمات بهداشتی دسترسی نداشته اند.

 آمار و ارقام فوق نشان از آن دارد با وجود نقش آفرینی نواحی شهری در  رشد اقتصادی و  تولید ثروت، چالش های موجود بدلیل ناکارآمدی پارادایم های سنتی و حاکم بر نظام های شهری با تمرکز بر توسعه شکل های کالبدی و گاهاً نادیده انگاری و یا کم توجهی به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توسعه شهری کماکان تداوم داشته حتی بدلیل اثر گذاری پدیده های طبیعی نظیر تغییرات اقلیمی بر پیچیدگی و دامنه این چالش ها نیز افزوده شده است که دلیلی بر این مدعا یافته های گزارش ارزیابی روند تحقق آرمان ۱۱  از آرمان های توسعه پایدار می باشد که حاکی از آن است جهان در رسیدن به اهداف آرمان ۱۱  تحت عنوان "شهرها و جوامع پایدار" توفیقی چندانی نداشته و با تداوم روند کنونی و عدم اتخاذ تدابیر و اقدامات حیاتی و ایفای نقش موثر از سوی سیاستگذاران و بازیگران حوزه شهری نیل به اهداف یاد شده بطور مطلوب تحقق نخواهد یافت.

گزارش ها و مستندات برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات) دو موضوع تغییرات آب و هوایی و تامین مسکن در استطاعت را از جمله مهمترین چالش های فراروی توسعه شهری پایدار عنوان می کند. پدیده تغییرات آب و هوایی در سالهای اخیر بطور مخاطره انگیزی با توسعه شهری به همگرایی رسیده و آثار و پیامدهای آن در سطح جهانی بر سکونتگاههای انسانی مشهود است به گونه ای که سازمان ملل متحد از سال ۲۰۲۲   ابتکار " نشست وزرای شهرنشینی و تغییرات آب و هوایی" را در حاشیه کنفرانس اعضای کنوانسیون چارچوب سازمان ملل در خصوص تغییرات آب و هوایی موسوم به COP طرح کرده که اولین نشست آن موضوعات پیشگیری، سازگاری و تامین مالی تغییرات آب و هوایی را در دستور کار خود داشت. یکی از پیامدهای جدی این پدیده طبیعی بر سکونتگاههای انسانی در کنار ده ها پیامد دیگر نظیر خشکسالی، سیلاب ها، فرونشست زمین، کمبود منابع آب شیرین، .. که خود متاثر از موارد یاد شده نیز می باشد عبارتست از جابجایی های نابسامان جمعیتی در پهنه سرزمین و گسترش بی رویه زاغه ها، سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه نشینی در اطراف کلانشهرها  که خود منشاء ایجاد چالش ها و آسیب های متعدد اجتماعی و اقتصادی در حاشیه  شهرهای بزرگ می باشد و مصادیق آن را می توان در کشورمان نیز یافت. حقیقت آن است که پرداختن به این چالش ها مستلزم اتخاذ رویکردی یکپارچه، مشارکتی و پایدار ازطریق ایجاد هم افزایی میان کلیه بازیگران، سیاستگذاران و مدیران دستگاه ها و نهادهای ذیمدخل با هدف پیشگیری، پیشنگری و سازگاری می باشد. باری، خبر آغاز تدوین برنامه ملی سازگاری (NAP) در کشور با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست، تصویب سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی در دی ماه سال ۱۴۰۲ و محورهای مرتبط با مضامین زیست محیطی مندرج در آن سند و نیز همکاری های در جریانِ شرکت بازآفرینی شهری ایران، بعنوان دبیرخانه ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار، با سازمان حفاظت محیط زیست و دفتر برنامه اسکان بشر ملل متحد در تهران می تواند نویدبخش ایجاد این مشارکت و هم افزایی برای پرداختن به چالش های شهرها و روند توسعه شهری در مواجهه با پدیده تغییرات اقلیمی و یافتن راهکارهای پایدار برای پیشگیری، پیشنگری و سازگاری با آثار و پیامدهای تغییر اقلیم بویژه در سکونتگاههای غیررسمی باشد.

آن گونه که در بخش آغازین این  نوشتار بدان اشاره شد موضوع تامین مسکن بویژه مسکن استطاعت پذیر و ارزان قیمت برای گروه های کم درآمد و آسیب پذیر یکی دیگر از چالش های فراروی روند توسعه شهری می باشد که این چالش خود در سطح جهانی متاثر از دو اَبَر چالش مناقشات داخلی و خارجی و بی ثباتی های اقتصادی می باشد. بررسی روند تعیین عناوین و موضوعات نامگذاری مناسبت  روز جهانی اسکان بشر از زمان آغاز این ابتکار توسط سازمان ملل در سال ۱۹۸۶ نشان می دهد علیرغم معطوف شدن نسبی سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های انجام شده به موضوعات زیست محیطی و اقلیمی، اجتماعی، اقتصادی و و نیز ابعاد فضایی شهرها در سال های اخیر،  موضوع "مسکن" کماکان از موضوعات در کانون توجه هبیتات بوده و به باور آن مرجع تخصصی بین المللی دسترسی به مسکن در استطاعت پیش نیاز دسترسی به اشتغال، آموزش، بهداشت و خدمات اجتماعی محسوب می شود وپیش بینی ها و آمارهای سازمان ملل متحد نشان می دهد تا پایان سال ۲۰۳۰ حدود ۳ میلیارد نفر یعنی معادل ۴۰ درصد جمعیت جهان نیاز به مسکن مناسب خواهند داشت که این رقم معادل  تقاضای حدود ۳۶ هزار واحد مسکونی در روز می باشد. از منظر برنامه اسکان بشر ملل متحد چالش های استطاعت پذیری، دسترسی پذیری و تکافوی مسکن تنها قابل حل توسط دولت ها نمی باشد و این امر مستلزم ایفای نقش و مشارکت اثربخش کلیه بازیگران حوزه مسکن و عهده داری نقش و تعهدات روشن و مشخص توسط هریک از آنها می باشد. در کشور ما نیز در دوره بعد از انقلاب اسلامی طرح ها و برنامه متنوعی برای تامین مسکن تجربه شده و در جریان می باشد که از جمله آنها می توان به طرح مسکن پاک، مسکن اجتماعی، مسکن مهر، برنامه اقدام ملی مسکن و اخیراً طرح نهضت ملی مسکن اشاره کرد که هرکدام با نقاط قوت و ضعف خود در میزان پاسخگویی به تقاضای گروههای هدف، ساز و کارهای تامین مالی ومیزان مشارکت بازیگران می تواند حاوی درس آموخته های ارزشمندی برای سیاستگذاران بخش مسکن جهت تدوین سیاستهای اثربخش تر و پایدار تر و با نگاهی بر تنوع بخشی و تعادل بخشی به بازار عرضه وتقاضای مسکن از طریق راهکارهای ابتکاری نظیر تولید و عرضه مسکن استیجاری و ایجاد بازار اجاره داری حرفه ای بویژه با بهره گیری از فن آوری های صنعت پیش ساخته در ساخت و ساز با مشارکت بخش خصوصی و نیز کاربست ساز و کارهای ابتکاری تامین مالی مسکن باشد.

آن چه قابل پیش بینی است آینده حیات جامعه بشری بطور اجتناب ناپذیری بر سکونت شهری و شهرنشینی مبتنی خواهد بود و این روند بر دامنه و پیچیدگی چالش های شهرنشینی نیز خواهد افزود. لذا به نظر می رسد زمان اقدامات پایدار و اثربخش فرارسیده و صدای شهر ها باید بیش از پیش در گفتمان جهانی تقویت شود. نامگذاری روز جهانی اسکان بشر سال جاری تحت عنوان "مشارکت جوانان برای ساختن آینده شهری بهتر" فرصتی است تا جوانان بعنوان شهروندان اکنون و آینده با بهره گیری از دانش و فن آوری و درس آموزی از  تجارب گذشته و نیز با رویکردی توام با مسئولیت پذیری نه تنها بر طنین صدای شهرها در این گفتمان جهانی بیفزایند بلکه خود صدای رسای شهرها باشند تا نسل های آینده زندگی در شهرهایی فراگیرتر، ایمن تر، تاب آورتر و پایدارتر را تجربه کنند.