ترانزیت کالا به‌عنوان یکی از ستون‌های حیاتی توسعه اقتصادی و همچنین ابزاری قدرتمند در مقابله با تحریم‌های بین‌المللی، نقشی بسزا در افزایش تاب‌آوری اقتصادی کشور ایفا می‌کند. ایران، با دارا بودن موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد خود، می‌تواند از طریق توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی، در سطح منطقه و حتی جهان، جایگاه ویژه‌ای در ترانزیت کالا پیدا کند. این جایگاه نه‌تنها درآمدهای کشور را به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد داد بلکه به‌عنوان سپری در برابر تحریم‌ها نیز عمل می‌کند؛ چرا که افزایش وابستگی شرکت‌ها و کشورهای مختلف به شبکه حمل‌ونقل ایران، موجب کاهش اثرگذاری تحریم‌ها و حتی خنثی‌سازی آن‌ها خواهد شد.
وابستگی به شبکه راه‌ها و راه‌آهن ایران
یکی از اصلی‌ترین مزایای گسترش ترانزیت کالا از طریق جاده‌ها و شبکه ریلی کشور، وابستگی تدریجی کشورهای همسایه و دیگر بازیگران اقتصادی به این مسیرهاست. ایران با قرارگرفتن در تقاطع مسیرهای بین‌المللی شرق به غرب و شمال به جنوب، پل ارتباطی بین کشورهای آسیایی، اروپایی و خاورمیانه است. با توسعه و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی، شرکت‌ها و کشورهای مختلف به‌صورت فزاینده‌ای به این شبکه وابسته می‌شوند و مسیرهای ایران به‌عنوان گزینه‌ای اصلی برای حمل‌ونقل کالاهای تجاری‌شان مطرح می‌شود.
این وابستگی به شبکه‌های حمل‌ونقل ایران به معنای شکل‌گیری نوعی نیاز حیاتی به بهره‌برداری از زیرساخت‌های کشورمان است. در این وضعیت، تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی، توان اثرگذاری خود را تا حد زیادی از دست خواهند داد؛ زیرا قطع دسترسی به این مسیرهای ترانزیتی، ضرر اقتصادی گسترده‌ای به کشورها و شرکت‌های خارجی وارد می‌کند که این امر موجب کاهش تمایل به اجرا یا ادامه تحریم‌ها خواهد شد.
توسعه زیرساخت‌ها و افزایش درآمدهای ملی
یکی دیگر از نتایج مستقیم افزایش ترانزیت کالا از طریق ایران، توسعه زیرساخت‌های داخلی در حوزه راه و ریل است. درآمدهای حاصل از ترانزیت کالا می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را در جهت بهبود و نوسازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور به ارمغان آورد. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل بهبود شبکه‌های جاده‌ای، احداث و توسعه خطوط ریلی جدید، تجهیز ایستگاه‌های راه‌آهن و به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل خواهد بود.
علاوه بر آن، افزایش ظرفیت ترانزیتی کشور، زمینه‌ای برای اشتغال‌زایی و بهبود وضعیت اقتصادی نیز فراهم می‌کند. ایجاد مشاغل جدید در حوزه‌هایی نظیر مدیریت لجستیک، بهره‌برداری از خطوط ریلی، تعمیر و نگهداری زیرساخت‌ها و حتی ساخت و توسعه فناوری‌های نوین حمل‌ونقل، به کاهش نرخ بیکاری و افزایش درآمد خانوارها نیز کمک می‌کند.
در کنار این مزایا، افزایش ترانزیت کالا از طریق ایران به معنای افزایش درآمدهای ارزی کشور نیز خواهد بود. در دنیای تجارت بین‌المللی، جابه‌جایی کالاها نیازمند پرداخت تعرفه‌ها، عوارض و هزینه‌های دیگر است که این موارد به‌عنوان منابعی پایدار برای درآمدهای دولت عمل می‌کنند. این درآمدها می‌تواند بخشی از هزینه‌های کشور را تأمین کند و فشار بر سایر منابع درآمدی را کاهش دهد.
تمرکز بر متنوع‌سازی کالاهای ترانزیتی
نکته کلیدی دیگری که در سیاست‌گذاری ترانزیتی باید مورد توجه قرار گیرد، تمرکز بر متنوع‌سازی کالاهای ترانزیتی است. در حال حاضر بخش عمده‌ای از ترانزیت ایران بر کالاهای خام و اساسی متمرکز است. هرچند این نوع کالاها در تجارت بین‌المللی اهمیت دارند اما باید توجه داشت که افزایش وابستگی شرکت‌ها و کشورهای خارجی به ایران در ترانزیت، زمانی تحقق پیدا می‌کند که بر کالاهای با ارزش افزوده بالا و متنوع تمرکز شود.
تغییر تمرکز از کالاهای اساسی به کالاهای دارای ارزش افزوده، نظیر محصولات صنعتی، فناوری و حتی محصولات کشاورزی پردازش‌شده، می‌تواند به جذب مشتریان بیشتر و افزایش ضریب وابستگی آنان به مسیرهای ترانزیتی ایران کمک کند. این موضوع به‌طور مستقیم به افزایش قدرت چانه‌زنی ایران در برابر تحریم‌ها منجر خواهد شد و حتی در شرایط دشوار اقتصادی، شرکت‌ها و کشورهای وابسته به این مسیرها، تمایلی به قطع همکاری نخواهند داشت.
در نهایت باید گفت که ترانزیت کالا از طریق ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از ابزارهای اساسی در خنثی‌سازی تحریم‌ها و کاهش اثرگذاری آن‌ها نقش‌آفرینی کند. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی، وابستگی شرکت‌ها و کشورهای مختلف به مسیرهای ایران و تمرکز بر متنوع‌سازی کالاهای ترانزیتی از جمله عواملی است که می‌توانند به ایجاد یک شبکه اقتصادی قوی و مقاوم در برابر تحریم‌ها منجر شوند.
از سوی دیگر، افزایش درآمدهای حاصل از ترانزیت و توسعه زیرساخت‌های داخلی، بهبود اقتصاد ملی و افزایش اشتغال‌زایی را به همراه خواهد داشت که این خود به تقویت پایه‌های اقتصادی کشور کمک می‌کند. در نتیجه، سیاست‌گذاری دقیق در حوزه ترانزیت می‌تواند به یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد مقاومتی کشور تبدیل شود و ایران را به مرکز حیاتی تجارت بین‌المللی در منطقه و جهان تبدیل کند.
به یاد داشته باشیم که ایران زمین از زمان دیرینه، به شاهراهی برای عبور کالا و امنیت شناخته می‌شد و این بنیان قابل اعتماد لجستیک هنوز نیز می‌تواند بسترساز اساسی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصادی و کاهش اثرگذاری تحریم‌های ظالمانه باشد، به این شرط که با خردورزی و هوشمندی دست‌اندرکاران، اجازه ندهیم گوی سبقت در حوزه ترانزیت، این صنعت دیرینه کشور، از ما توسط کشورهای همسایه ربوده شود.