به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی از سازمان بنادر و دریانوردی، استفاده از آب شور و لب شور (آبی که از آب شیرین نمک بیشتری داشته باشد و همچنین از آب شور، نمک کمتری داشته باشد) در کشورهای مختلف دنیا امری متداول است. کشت گیاهان مقاوم به شوری و صادرات محصولاتی نظیر جلبک توسط کشورهای مختلف حکایت از کشت گیاهان مناسب با آب شور دریا دارد که موفقیت در امر اشتغال و درآمد را برای این نوع کشورها در برداشته است.
وضعیت آب در ایران
از آنجا که ایران در کمربند خشک جهانی واقع است و منابع آب شیرین محدود دارد، استفاده از آب دریا برای فعالیت‌های کشاورزی و شیرین سازی آب از مهمترین برنامه های توسعه ای به شمار می رود و دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان در جهت توسعه کشاورزی ظرفیت های مختلفی دارند و باید به تجربیات سایر کشورهای منطقه و جهان در این حوزه توجه داشت. در عین حال موضوع شیرین سازی آب دریا و ایجاد کارخانه های آب شیرین کن در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان و خزر از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به هزینه تولید یک مترمکعب آب شیرین در ایران با سایر کشورها، توجه داشت.
اگر چه وقوع خشکسالی‌ها باعث شده کشور با مشکلات کمبود آب به صورت جدی‌تر مواجه شود اما محدودیت‌های منابع آب از یک سو و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تخلیه ضایعات و پسماندها در منابع آبی از سوی دیگر در حال تضعیف مستمر این منابع حیاتی است.
ایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان در زمره کشورهایی با محدودیت منابع آب قلمداد می‌شود و به همین دلیل این ماده حیاتی در ایران، یکی از مهمترین ارکان توسعه کشور است که توسعه سایر بخش‌ها در گرو بهره‌برداری پایدار از آن قرار دارد.
توزیع مکانی آب در ایران به دلیل شرایط طبیعی بسیار ناهمگن است و توزیع زمانی نزولات جوی در کشور نیز مانند توزیع مکانی، روند مشابهی را نشان می‌دهد و میزان آن در سال‌ها و حتی فصول مختلف، متغیر بوده و این مسئله مشکلات گوناگونی طی چند سال اخیر برای بخش‌های مختلف به ویژه بخش کشاورزی و تامین آب شرب شهرها به همراه داشته و زیان‌های زیادی را به این بخش تحمیل کرده است؛ حتی توزیع نامناسب زمانی بارش‌ها طی سال‌های عادی نیز از تنگناهای جدی محدودیت منابع آب در ایران است و این معضل در سال‌های خشک تشدید می‌شود.
در کنار کاهش کمیت منابع آب، انتشار پساب‌های صنعتی، کشاورزی و شهری نیز از دیگر عوامل تهدید کننده منابع محدود آب کشور محسوب می‌شوند و هرچند در خلال سال‌های گذشته به ویژه برنامه‌های سوم و چهارم توسعه، اقدام‌های قابل قبولی برای تصفیه پساب‌های شهری و صنعتی صورت گرفته و مبین توجه دولت به حفاظت از کیفیت منابع آب است اما با توجه به افزایش جمعیت کشور، گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی ضروری است تا اقدام‌ها از شتاب بیشتری برخوردار باشد.
بر اساس این گزارش که از سوی معاونت مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تهیه شده، آمده است: یکی از بهترین راهکارها در جهت جایگزینی منابع آب تجدید شونده و آب‌های سطحی، استفاده از منابع آب شور دریاها و روش‌های شیرین‌سازی آب است و این منابع از حیث مقدار و میزان در مقایسه با نیازهای موجود نامحدود تلقی می‌شوند و هم اکنون از سوی بسیاری از کشورهای کم آب مورد توجه قرار گرفته‌اند.
استحصال آب از دریا
محدودیت منابع آبی، رشد سریع جمعیت و نیاز به تولید بیشتر، سبب شده است که بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش‌های مصرف کننده آب تقاضای بیشتری برای مصرف داشته باشد و ضروری است که برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای کشور و افزایش تولید محصولات در کنار استفاده بهینه از منابع آبی، منابع آبی جدیدی را در نظر گرفت.
با توجه به محدودیت‌های منابع آب شیرین و با کیفیت، دریا به عنوان یک منبع طبیعی آب شور می‌تواند نقش بسیار مهمی در رونق کشاورزی و به دنبال آن رونق اقتصادی کشور داشته باشد و امروزه دیگر دوره آب‌های غیرمتعارف و پساب‌ها فرا رسیده است و استفاده از آب دریا نه تنها در ایران بلکه در کشورهای آسیای میانه و کشورهای حوزه جنوب خلیج فارس هم مطرح است.
برای تحقق این هدف می‌توان با راهکارهای جدید اقدام به بهره‌برداری از آب دریا کرد؛ تامین منابع آبی جدید در قالب استفاده از آب شیرین‌کن‌ها، استفاده از آب شور در کشاورزی، پرورش گیاهان دریایی و همچنین آب مجازی و و صنایع تبدیلی از جمله مواردی است که می‌توان به آن اشاره و پتانسیل‌های موجود کشور در هر یک از چهار بخش را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. در عین حال باید بدانیم که ایران دارای ۶ حوزه آبخیز درجه یک شامل حوزه آبخیز دریای خزر، حوزه خلیج فارس و دریای عمان، حوزه کویر مرکزی، حوزه سرخس، حوزه هامون و دریاچه ارومیه است.
شیرین سازی آب دریا در ایران
تکنولوژی شیرین سازی آب دریا طی ۵۰ سال اخیر با پیشرفت قابل توجهی همراه بوده است و در بسیاری از مناطق جهان به ویژه خاورمیانه از روش‌های شیرین‌سازی آب دریا برای تولید آب مورد نیاز مصارف شرب، بهداشت، صنعت و کشاورزی استفاده می‌شود.
در مورد وضعیت ایران در صنعت شیرین‌سازی آب دریا باید بگوییم استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و جنوب استان فارس در جنوب کشور به دلیل نزدیکی به آب‌های خلیج فارس و دریای عمان و نیز استان‌های گیلان، مازندران و گلستان به دلیل نزدیکی به آب‌های دریای خزر پتانسیل استفاده از آب شور دریا و شیرین‌سازی آن را دارند و به طور حتم احداث کارخانه‌های آب شیرین کن بیشتر مقدار شیرین سازی آب دریا را افزایش خواهد داد و استفاده از آب شیرین کن‌ها می‌تواند یکی از راهکارهای تامین منابع آبی استان‌های ساحلی کشور باشد.
ظرفیت تولید آب شیرین در کشورهای حوزه خلیج فارس
در تقسیم بندی چهارگانه دریاها از نظر دمایی، خلیج فارس جزء دریاهای معتدله گرم قرار می‌گیرد و دمای آب در خلیج فارس متاثر از شرایط سخت اقلیم بوده و در آب‌های ساحلی دمای سطحی آب بین ۱۰ تا ۳۹ درجه سانتیگراد گزارش شده است و در آب‌های دور از ساحل دمای سطحی را بین ۱۸ تا ۳۳ درجه سانتیگراد است؛ جالب است بدانید در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس ۷۵ درصد آب شیرین از طریق شیرین‌سازی آب دریا به دست می‌آید.
بررسی اقتصادی
عوامل فراوانی بر اقتصادی بودن یک واحد نمک زدایی برای استحصال آب شیرین موثر هستند؛ مانند ظرفیت و سهولت دسترسی، کیفیت آب ورودی، موقعیت، نوع مصرف آب، نیروی کار، انرژی، سرمایه و تمرکز مصرف کنندگان از جمله این عوامل است.
در حال حاضر واحدهای نمک زدایی فشار، دما و میزان شوری را برای بهینه ساختن بازده استخراج آب کنترل می‌کنند و نمک زدایی با انرژی هسته‌ای می‌تواند در مقیاس‌های بزرگ اقتصادی باشد و کارشناسان به هزینه‌های بالای نمک زدایی اشاره دارند، به خصوص به خاطر گستردگی کشورها غیر عملی بودن هزینه‌های انتقال آب توسط لوله کشی که باید مقادیر عظیمی از آب نمک زدایی شده را درون کشورهای بزرگ انتقال دهند؛ همچنین فرآورده فرعی تلغیظ آب دریا که به ادعای محیطبانان محیط زیست، یکی از مهمترین علل آلودگی دریا هنگام برگرداندنشان به اقیانوس در دمای بالا است.
در جایی که هیچ گونه نزولات ارزشمندی وجود ندارد و نزدیک به اقیانوس است، نمک زدایی می‌تواند یک راه حل مناسب برای کاهش فشار کمبود آب در این نواحی باشد اما برای نواحی دور از ساحل همچون مناطق داخلی قاره‌ها یا سرزمین‌های بلند نمک زدایی آب راه حل مناسبی نیست.
تاثیرات زیست محیطی
یکی از ملاحظات مهم در مورد آب شیرین‌کن‌ها نحوه تامین آب شور ورودی واحد نمک زدایی به ویژه در مواردی که آب شیرین کن با یک نیروگاه ترکیب شده است. علی رغم اینکه نحوه تامین آب شور ورودی تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر زندگی موجودات دریایی دارد ولی در بسیاری از واحدهای نمک زدایی این موضوع مورد غفلت واقع شده است.
تخمین زده می‌شود که ۹۰ درصد جانوران دریای موجود در آب ورودی در حین فرایند شیرین‌سازی از بین می‌روند و برای حل این مشکل یک راه حل وجود دارد و آن هم تامین آب مورد نیاز از طریق چاه‌های ساحلی است که فاقد جانوران دریایی‌اند ولی این راه حل با افزایش هزینه ناشی از پمپاژ آب چاه از همراه است.
مسئله زیست محیطی دیگری که در مورد آب شیرین‌کن‌ها مطرح است به نشر گاز های گلخانه‌ای مربوط می‌شود. در همه واحدهای نمک زدایی صرف نظر از اینکه از چه فناوری برای شیرین‌سازی آب استفاده می‌شود، مسئله پساب شور خروجی مسئله دیگر زیست محیطی است. در حال حاضر مشکل اصلی در نواحی سرزمینی این است که دفع پساب شور باعث وارد آمدن آسیب جدی به محیط زیست به ویژه سفره‌های آب‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها و دریاها و از سوی دیگر دفع صحیح این پساب، باعث افزایش هزینه‌های شیرین‌سازی می‌شود.
نمک زدایی در مقایسه با سایر منابع تامین آب
نمک زدایی از آب‌های شور در مقایسه با استفاده مجدد از فاضلاب برای تامین آب نوشیدنی دارای مزیت نسبی است، هرچند که استفاده مجدد از فاضلاب به منظور مصارف صنعتی و کشاورزی کم هزینه‌تر است.
ظرفیت های قابل اشاره
کشت گیاهان شورزی ایران از جمله مواردی است که می توان به آن اشاره کرد؛ گیاهان شورزی بخش قابل ملاحظه‌ای از جمعیت گیاهی کشور به ویژه در مناطق خشک و بیابانی و همجوار زیست بوم‌های آبی شور را تشکیل می‌دهند و از این رو ساکنین بومی مناطق همواره از آن ها برای تامین بخشی از نیازهای خود مانند علوفه، سوخت و مصالح ساختمانی استفاده می‌کنند.
منبع اصلی آب‌های شور در نواحی ساحلی آب دریاهاست و این نواحی محدودیت‌های خاصی از نظر مقدار آب شور ندارند. در صورت اجرای طرح در نواحی ساحلی جنوب کشور کشت درختان حرا به طور اکید توصیه می‌شود و ایجاد جنگل‌های دست کاشت حرا باعث بهبود تنوع زیستی محل و زیباسازی منطقه خواهد شد و فرصت ارائه خدمات گردشگری را نیز فراهم می‌سازد. همچنین تولید علوفه، میوه و پرورش زنبور عسل از جمله فعالیت‌های اقتصادی جانبی هستند و بخش گسترده‌ای از نوار ساحلی بین بندرعباس و چابهار برای انجام چنین پروژه‌های مستعدند و در عین حال ناحیه خلیج گرگان در استان گلستان، قابلیت ایجاد مجتمع‌های بزرگ و چند منظوره کشت و صنعت شورورزی را دارد.
کشاورزی با اب شور دریا در هرمزگان، کشت گیاه سالیکورنیا، گندم کاری با آب شور و لب شور در استان گلستان، استحصال مواد معدنی و نمک از آب شور و پرورش گیاهان دریایی از دیگر مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.