در تبارشناسی سفره هفت سین، همین بس که هفت گونه از غلات را روی هفت میز یا کرسی می چیدند و از همین رو به آن میز پان گفته می شد که بعدها در ادبیات پارسی این واژه میزبان شد و میزبان کسی است که از مهمان پذیرایی می کند.
میزبان برای این که به قول خودش آبروداری کند، بهترین جای اتاق یا خانه را برای پذیرایی از مهمان در نظر می گیرد.
این نوع پذیرایی از مهمان حتی در بین عشایر کوچرو و کوچنده نیز متداول است چرا که عشایر بهترین سیاهچادرها یا تمیزترین متکا یا فرش را در سیاهچادر برای مهمان بر زمین می اندازند.
حتی در بین عشایر بختیاری نیز میزبان برای پذیرایی از مهمان یکی از گوسفندان خود را سر می برد و این یک رسم دیرین در بین بختیاری هاست.
از این رو در مناطق شهرنشین نیز نوروز که می رسد، مردم به دنبال تمیز کردن اتاق ها و مرتب کردن آن برای پذیرایی از مهمان خود هستند.
مردم مهمان را حبیب خدا می دانند از این رو یکی از مهمترین ویژگی های نوروز، مهمانوازی و حبیب پروی است.
در نوع ساخت و ساز خانه های امروزی همیشه یک اتاق مهمانی در نظر گرفته می شود تا این رسم دیرین حتی در بهمسازی سازه های بتنی و آهنی نیز رسوخ کند.
در تاریخ ایران باستان نیز خانه ها را به گونه ای می ساختند تا هر خانه دارای سفره خانه ای برای مهمانی و پذیرایی باشد و رسم پذیرایی از مهمانان یک اصل و اصالت خانوادگی محسوب می شده است.
قلعه امیر مفخم دزک در چهارمحال و بختیاری از نظر معماری دارای ویژگی های خاص است به گونه ای که جالب ترین و زیباترین قسمت ها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه می باشد، که این سفره خانه به دلیل تزئینات داخلی در ایران بی نظیر است.
در این دو اتاق که زمانی علامه دهخدا و دکتر محمد مصدق نیز چند صباحی مهمان صاحب قلعه بوده اند، آیینه کاری ها و رنگ آمیزی اتاق ها برای مهمانان به گونه ای طراحی شده است که مهمان از خوردن غذا در این اتاق ها لذت ببرد.
اما این روزها نوع معماری در خانه های بتنی و آهنی به گونه ای است که مهمان در دید و بازدید نوروزی احساس راحتی نمی کند چرا که مردم از این نوع معماری، بی روح و خشک رنج می برند.
ذات این دید و بازدیدهای نوروزی، یا مهمانی دادن و میزبانی کردن ها، به دلیل دغدغه مهر و محبتی است که مردم به دنبال توزیع آن به واسطه تاریخ نوروز هستند.
یک روانشناس در شهرکرد می گوید: دید و بازدیدهای نوروزی موجب ایجاد روحیه تعلق و پیوند در فرد می شود و موضوع دوست داشتن را در افراد تقویت می کند و انسان دوست دارد که هم دوست داشته شود و هم دوست بدارد، به همین دلیل دید و بازدید نوروزی از نظر روانشناسی موجب دوست داشتن و دوست داشته شدن خواهد شد.
مرضیه مهدویان در گفت و گو با ایرنا افزود: ایجاد احساس تعلق در دید و بازدیدهای نوروزی با افزایش سطح بهداشت روان، باعث بروز انرژی مثبت در افراد می شود و در این نوع دید و بازدیدها که فرد از لحاظ ایجاد شرایط آمادگی در پذیرایی و شرایط فیزیکی و بروز ارتباطات عاطفی در بالاترین سطح قرار می گیرد، تا حدود بسیار زیادی از بروز استرس ها جلوگیری می شود.
وی گفت: کاهش استرس ها و اضطراب ها در دید و بازدیدها و سفرهای نوروزی علاوه بر افزایش سطح سلامت فرد، موجب فراهم شدن شرایط جدید زندگی در افراد خواهد شد.
مهدویان اظهار داشت: انجام صله رحم و دید و بازدیدها که در متون اسلامی نیز بر آن تاکید شده، در علوم جامعه شناختی و روانشناسی بسیار مهم است و یکی از عوامل کاهش دهنده استرس محسوب می شود.
اما معماری نوین ایرانی تا چه اندازه در این دید و بازدیدها اثر گذار است؟ جای سوالی است که باید در آینده شهرنشینی و شهرسازی به آن پاسخ داد.
سبک های تاریخی معماری ایران نشان می دهد که معماری ایران به دو گونه یا ژانر برون گرا و درون گرا یا اندرونی و بیرونی تقسیم می شده که اکنون این مرزها در معماری نوین در حال حذف شدن است.
خانه های آپارتمانی به ویژه خانه ها زودساخت مسکن مهر که بدون شک از این معماری به دور است و صاحبخانه و میزبان با طراحی داخلی و دکوراسیون و مبلمان کردن یک اتاق با بخشی از راهرو و حال که اکنون در بین مردم به 'پذیرایی ' مشهور شده است، به دنبال جبران این معماری است.
نمای برخی از این خانه ها آنقدر با معماری بیگانه است که حتی با نوع زندگی شهرهای کوچک همخوانی ندارد و به نظر می رسد، نوع ساخت و ساز این خانه ها، حسی دلنشنی به مهمان نمی دهد و چون خود مهمان نیز دچار این نوع بی روحی معماری شده است، تنها رنگ مبلمان و ست شدن آن با پرده ها را در نظر می گیرد و به صورت علمی نگاهی به معماری اتاق مهمانی ندارد.
در این نوع معماری حداقل توجه به معماری سنتی و تلفیق آن با امکانات مدرن برای ساخت و سازهای شهر ضرورتی امکان ناپذیر است.
بی شک، معماری تنها هنری است که انسان به درون آن راه می یابد و خاصیتش هم درونگرایی و هم برونگرایی است که در هیچ هنر دیگری توامان یافت نمی شود.
این رویکرد روان شناختی در ساخت و سازها به دلیل وجود ۴۰۰ هزار اثر معماری ایرانی است که خود موید آن است که معماری سنتی ایران ' ارزشگرا ' بوده و حال در عصر شهر نشینی معاصر روبه فراموشی است.
از این ۴۰۰ هزار اثر معماری، بدون شک بخشی از آن متعلق به اتاق ها یا ساخت های محل پذیرایی و مهمانی بوده است که امروز رو به فراموشی است به همین دلیل برخی از مسافران نوروزی در سفره خانه های قدیمی یا سنتی اقدام به خوردن غذا می کنند و شاید این برای آن در شرایط ساخت و سازهای مدرن لذت بخش باشد.
در پدیدارشناسی هنر معماری ایران، شناسه شیوه معماری ایرانی به شیوه پارتی یا شیوه پیشا اسلامی، شیوه خراسانی، شیوه رازی، شیوه آذری، شیوه اصفهانی، شیوه فرعان و دوران تحول تقسیم شده است که این گونه ها، مهمترین رویکرد سبک گرایی در معماری ایرانی اسلامی بوده است.
در همه سبک های معماری ایران بجز سبک پست مدرن، اتاق پذیرایی یا مهمانسرای خانه، آنقدر دارای اهمیت بوده است که معمار باید پیش از ساخت و ساز هر گونه بنا به توضیح نوع پذیرایی برای صاحب خانه می پرداخت.
ویژگی های سبک خراسانی، در اتاق مهمانی یا پذیرایی، وجود موتیف هایی نظیر شکل مستطیل پلان، فضای شبستانی یا چهل ستونی، ساده و بی پیرایه، خشت خام و آجر، عدم پوشش تزئینی با بهره گیری از کاهگل براحتی به چشم می خورد.
از مهمترین ویژگی های معماری در سبک سجلوقی، به کارگیری فضای شبستانی و ستونی و جایگزینی ایوان، گنبد با پلان چهار ایوانی بود که با نگارگری در اتاق پذیرایی همراه می شد.
یک پژوهشگر معماری معتقد است: معماری در ایران به سه نوع سنتی، تلفیقی و مدرن در سه دوره صفویه و قاجار، پهلوی و دوره پس از انقلاب اسلامی ختم می شود که اتاق پذیرایی هر سبک برای خود دارای امتیازهای مختلفی بوده است.
'نازنین صبوحی' در گفت و گو با ایرنا افزود: معماری ایران در زمان حاضر فقط دارای شکل است و از نظر مفهوم دچار بحران شده است و حتی در نوع دکوراسیون داخلی نیز از وجود متخصص در این زمینه بهره گرفته نمی شود.
به گفته وی، امروزه به طور مثال در یک اتاق پذیرایی که هیچ گونه تزیین معماری ندارد یک تلویزیون گذاشته می شود که کاربردی ندارد و در طول مهمانی به هیچ عنوان نباید این وسلیه وجود داشته باشد تا مهمانان بتواند با یکدیگر در طول مهمانی یا شب نشینی دیالوگ داشته باشند.
به گفته وی، از نظر هنر معماری، ساختمان ها باید به یکدیگر مانند انسان ها احترام بگذارند و با همدیگر کنار بیایند اما در ساختمان های جدید تنها رنگ پرده ها و مبل ها و اوپن بودن آشپزخانه مهم است.
نوروز فرصتی برای دور هم بودن است و معماری سنتی بر گرفته از مفاهیم ایرانی اسلامی می تواند نقش مهمی در پاسداشت این رفت و آمدها و دید و بازدید ها داشته باشد.