محمد جندقی - وزیر راه و شهرسازی بارها اعلام کرده در حال حاضر ۱۸ میلیون نفر معادل یک سوم جمعیت ایران در وضعیت "بدمسکنی" قرار دارند که از این میان ۱۱ میلیون نفر از این جمعیت در حاشیه شهرها و ۷ میلیون نفر در دل شهرها در شرایط نامناسب زندگی میکنند.
بدون تردید سکونت یکسوم جمعیت کشوری در شرایط بدمسکنی، نه یک هشدار که یک فاجعه است. فاجعهای که شهرهای سنندج، سقز، مریوان، قروه و بانه نیز از آن مصون نیستند و از پدیده حاشیهنشینی و گسترش آن رنج میبرند. اما در شهر سنندج در حال حاضر چهار منطقه منفصل شهری نایسر، گریزه، حسنآباد و ننله وجود دارد که از سال ۹۰ و براساس مصوبه هیات دولت وقت به شهر سنندج ملحق شدند و مدیریت شهری این مناطق نیز به شهرداری این شهر محول شد؛ هر چند بسیاری از مدیران شهری به الحاق این نواحی منفصل شهری به شهر سنندج منتقد هستند.
طبق اعلام معاون عمرانی استاندار کردستان «جمعیت شهر سنندج بین ۳۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار نفر برآورد میشود» و رییس شورای شهر سنندج میگوید «طبق آمار غیررسمی بالغ بر ۵۰ درصد جمعیت سنندج در حاشیه این شهر زندگی میکنند؛ همچنین طبق آمارهای مراجع رسمی ۵۰ درصد کالبد شهری سنندج برای سکونت، در حاشیه شهر قرار گرفتند». به عبارتی حدود ۱۷۵ تا ۲۰۰ هزار نفر از کل جمعیت سنندج در مناطق حاشیهای این شهر زندگی میکنند، در حالی که سهم افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی در سنندج فقط چهار هزار و ۴۴۰ نفر است.
همچنین آمار دیگری مبنی بر سکونت حدود ۷۵ تا ۸۰ هزار نفر فقط در منطقه نایسر به عنوان یکی از چهار ناحیه منفصل شهری سنندج ارایه میشود. تمام این آمارها نشان میدهد جمعیت تنها یکی از پهنههای منفصل شهری سنندج حدود ۲۰ درصد جمعیت کل این شهر است. البته متاسفانه آمار صحیح و دقیقی از میزان جمعیت در نواحی حاشیهای و سکونتگاههای غیررسمی سنندج وجود ندارد و این موضوع به خودی خود یک چالش اساسی به شمار میرود.
مسئولان شهری سنندج هم همگان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که نایسر ناهنجارترین پهنه حاشیهای و منفصل شهری سنندج از نظر ناهنجاریهای اجتماعی، بزهکاری و نزاعهای خیابانی در بین سایر مناطق حاشیهای این شهر است. مشاهده این حجم از ناهنجاریها، وجود نهادهای انتظامی و امنیتی را بیش از پیش جدی میکند اما این سوال مطرح است که چرا یک منطقه ۸۰ هزار نفری با این حجم از چالشهای اجتماعی فقط دارای یک پاسگاه آن هم با ساختمان استیجاری است؟ البته این پاسگاه هم در یکسال اخیر در این منطقه فعالیت خود را آغاز کرده است.
در بین چهار ناحیه منفصل شهری سنندج منطقه نایسر با بیشترین مشکلات شهری مواجه است و در بین تمام مشکلات مشابه با سه منطقه غیرمنفصل دیگر مانند معضلات زیرساختی، کالبدی، اقتصادی و فرهنگی، بیش از سایر مناطق از "چالشهای" اجتماعی رنج میبرد.
گفتههای مدیران و مسئولان شهری سنندج از حضور ۱۴ طایفه کُرد در منطقه نایسر حکایت دارد. سیدبهاءالدین حسینی رییس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شورای شهر سنندج هم میگوید: «در منطقه نایسر چندین باند مواد مخدر کشف شد که حتی یک نفر از آنها به زبان کُردی آشنا نبود بلکه همه آنها را مهاجرانی تشکیل میدادند که این منطقه را مکانی امن برای ناهنجاریهای اجتماعی میدانند و جوانان این مناطق را فاسد میکنند. این یک واقعیت است.»
وی معتقد است: «امروز منطقه نایسر با حدود ۷۵ تا ۸۰ هزار جمعیت رها شده است و ساکنان آن از عدم وجود زیرساختهای فرهنگی، تاسیسات شهری، آموزشی، ورزشی، امنیتی و انتظامی رنج می برد و در این شرایط نمیتوان انتظار داشت سالانه چند کیلو مواد مخدر در این نواحی کشف نشود.»
از دلایل رشد سریع جمعیت نایسر نزدیک بودن این منطقه به شهر و وجود اراضی وسیع و مسطح در این ناحیه است که شرایط را برای جذب روستانشینان به نزدیک شهر فراهم کرد و منجر به رشد سریع جمعیت در این ناحیه شد تا مدیریت آن با اضافه شدن به شهر سنندج دشوارتر شود.
به هر روی در وصف اوضاع کالبدی، اجتماعی و اقتصادی نایسر باید گفت فارغ از ساخت و سازهای غیرمجاز و مشکلات زیرساختی، خرید و فروش مواد مخدر در نایسر و در مقابل دیدگان اهالی آن به راحتی انجام میشود.
اهالی نیز از مشکلات نایسر حرفها دارند؛ حرفهایی که شنیدن آنها از زبان بومیان این منطقه شاید بیش از هر مسئولی میتواند بیانکننده عمق فاجعه باشد.
یکی از اهالی این منطقه، مردی ۶۰ ساله که از سال ۱۳۶۲ به سنندج آمده و ۱۲ سال است در نایسر سکونت دارد؛ اولین معضلی را که مطرح میکند و دربارهاش سخن میگوید فقر، وجود قاچاقچیان و فحشا در نایسر است. او همچنان اجارهنشین است و به گفته خودش به دلیل ناتوانی اقتصادی در نایسر برای خود سرپناهی ساخته که از تاسیسات زیربنایی آب و گاز بیبهره است. او درباره پیگیریهایش برای تاسیسات زیربنایی منزل خود نیز میگوید: «به دلیل اینکه خانه خود را در زمین کشاورزی ساخته به او تاسیسات زیربنایی نمیدهند».
وی یکی از مردمانی است که همانند سایر مردم مناطق شهرنشین علاوه بر اینکه باید در محیطی امن و بدون هراس از ناهنجاریهای اجتماعی زندگی کنند، باید از حداقل امکانات شهری نیز برخوردار باشند... که متاسفانه نیستند.
بزههای اجتماعی و کودکآزاری از دیگر معضلات جدی مناطق حاشیهنشینی است که به گفته این مرد سالمند کُرد، بلای جان ساکنان شده است.
«کارت یارانه نقدی» ضمانت خرید نان
این شهروند سنندجی از مشکلات اقتصادی هم میگوید: «بیکار هستم و درآمدی ندارم. روزهایی در ماه حتی برای خرید نان پول ندارم که مجبور میشوم کارت یارانه خود را به عنوان ضمانت نزد نانوا بگذارم تا بعد از واریز یارانه پول او را بدهم؛ در این منطقه همه فقیر هستند.»
به گفته وی بیکاری جوانان این منطقه بیداد میکند و شغل اغلب ساکنان نایسر دستفروشی در شهر و کارگری است. در همین حال ساکنان به تدریج دور ما را احاطه کردند و هر یک از مشکلات خود گفتند. اینبار جوانی سراسیمه و با صدای بلند و نالان میگوید: «مشکلات این مناطق بسیار زیاد است که نمیدانم از کجا بگویم؛ بیماریهای مقاربتی بسیار زیاد است. قاچاقچیان به راحتی در خیابانها و بدون ترس از نیروی انتظامی مواد مخدر خرید و فروش میکنند.»
در این زمینه سید جمیل احمدی مدیرکل فنی و حرفهای استان کردستان با بیان اینکه اشتغال اهالی مناطق حاشیهای بیشتر به صورت خانگی و در مواردی در حوزه اصناف وجود دارد، درباره اقدامات این اداره برای ایجاد فضاهای آموزشهای فنی و حرفهای در این نواحی گفت: «فعالیت دو آموزشگاه آزاد فنی و حرفهای در رشتههای آرایش و پیرایش و فناوری اطلاعات در نایسر که جزو بدترین منطقه در بین چهار سکونتگاه غیررسمی سنندج است، راهاندازی خواهد شد. همچنین با توجه به رونق مشاغل IT بنیان آموزشهای لازم نیز در این بخش برنامهریزی و اجرا میشود.
مدیرکل آموزش فنی و حرفهای استان کردستان چنین ادامه داد: با توجه به اینکه ایجاد اشتغال صرفاً از طریق مشوق مقدور نیست و لازم است در این زمینه شرایط ایجاد شغل با برنامهریزی سایر ارگانهای مرتبط نیز فراهم شود، اما این اداره کل در قالب آموزش مشاغل خانگی و تسهیلات این بخش در سقف اعتبارات ابلاغی اقدام به پرداخت وام خوداشتغالی به متقاضیان کرده است که تداوم این برنامه برای پرداخت این تسهیلات منوط به وجود اعتبارات بخش مشاغل خانگی است و به همین دلیل فعالیتهای آموزشی بیشتر معطوف در این بخش بوده است.
اما یکی دیگر از اهالی نایسر از دولت درخواست توجه ویژه به این منطقه را دارد و میگوید: «ما اهالی با ایجاد نهادهای محلی آماده هر گونه همکاری برای ساماندهی محل سکونت خود هستیم اما خواهش ما این است که دولت ورود کند؛ شرایط زندگی ما بسیار نامناسب است.»
او درباره شغل خود گفت: «توان کار کردن ندارم، تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) هستم و در ماه فقط ۴۵ هزار تومان از کمیته امداد دریافت میکنم».
البته در این زمینه نیز اقدامات کمیته امداد امام خمینی (ره) استان کردستان برای حمایت از خانوادههای تحت پوشش این کمیته را از قنبر موسینژاد مدیرکل کمیته امداد امام در استان جویا شدیم که به گفته وی ۴ هزار و ۴۴۰ خانوار در مناطق سکونتگاههای غیررسمی سنندج تحت پوشش این نهاد حمایتی هستند. وی افزود: در حوزه اشتغال با استعدادسنجی نیروهای موجود در خانواده اقدام به مشاوره شغلی و ایجاد شغل با تسهیلات قرض الحسنه با کارمزد ۴ درصد میشود.
او همچنین گفت: خدمات کمیته امداد امام در ابعاد مختلف توانمندسازی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روانی ارایه میشود که هر بُعد آن از جمله بُعد اقتصادی شامل پرداخت تسهیلات اشتغال، بیمه تامین اجتماعی، تسهیلات نظام وظیفه، طرح اکرام ایتام و خانواده، تامین مسکن، پرداخت کمک معیشت، وامهای مورد نیاز و غیره به ارتقای وضعیت اقتصادی خانواده کمک میکند و موجب توانمندسازی آنها در بُعد اقتصادی میشود.
حصارکشی اراضی!
علاوه بر مشکلات مطرح شده، قطعهبندی زمینها و تفکیک غیرقانونی اراضی در مناطق حاشیهای سنندج از جمله نایسر مشاهده میشود؛ مناطق محافظت شده غیرقانونی که گویی قانونی دور آنها حصار کشیده شده است. زمینهایی که کاربری آنها عمدتا کشاورزی و زراعی ثبت شده که به اصطلاح «زمینهای ثبتی» خوانده میشوند. مالکان زمینهای ثبتی نواحی منفصل شهری پیش از الحاق این مناطق به شهرها و در زمانی که این مناطق تحت نظارت دهیاری فعالیت میکردند به صورت غیرقانونی نسبت به تفکیک و واگذار زمین خود اقدام کردند و از سال ۹۰ که این نواحی به شهر سنندج ملحق شدند بسیاری از مالکان اقدام به پرداخت حقوق شهرداری نکردند. در برابر عدم پرداخت این حق و حقوق، شهرداری نیز اعلام میکند تا زمانی که مالکان زمینهای ثبتی حقوق شهرداری را پرداخت نکنند اداره ثبت مالکان زمینهای ثبتی را به مالکیت نمیشناسند.
آذینبندی انشعابهای برق
انشعابهای متعدد و به قول معروف «انشعابدزدی» در این پهنهها چالشی مشابه است که در منطقه نایسر نیز صدق میکند. انشعابهای متعدد از دکلهای برق این مناطق همچون آذینبندی خیابانها در اعیاد به چشم میخورد. ضمن اینکه در محدوده انتهایی نایسر که پاسگاه این منطقه نیز وجود دارد، در فواصل چند ۱۰ متری دکلهای فشار قوی برق ساخت و سازهای غیرمجاز انجام شده است که فارغ از دیدگاه شهرسازی و کالبدی سلامتی ساکنان این محدوده را تهدید میکند.
هر چند «چراها»ی زیادی را میتوان مطرح کرد؛ با چشمپوشی از بسیاری از سوالها، از این سوال نیمتواند گذشت که چرا این مناطق بدون مدیریت شهری تنها در نهایت ۱۵ سال اخیر رشد کرد و توسعه یافت؟ چرا مناطق حاشیهای در شهر کوچکی مانند سنندج به سرعت رشد کرد و مسئولان شهری و مدیران ذیربط از گسترش آنها جلوگیری نکردند؟
طبق گفته محمدابراهیم زارعی فرماندار سنندج، اگر مسئولان و مدیران دستگاههای مرتبط با مدیریت این مناطق، در بخشهای مختلف وظایف خود را در جلوگیری از توسعه و توانمندسازی نواحی حاشیهای و به طور خاص چهار ناحیه منفصل شهری سنندج انجام ندهند عزل از مسئولیت در انتظار آنها است و به دستگاههای قضایی نیز معرفی میشوند.
در بین مناطق ناحیه منفصل شهری نایسر، گریزه، حسنآباد و ننله سنندج، ممیزی پهنه نایسر توسط شهرداری انجام و مشکلات این منطقه نیز شناسایی شده است؛ اقدامی که باید پیش از رشد جمعیتی این منطقه آنهم نه فقط برای نایسر بلکه برای تمام مناطق حاشیهای صورت میگرفت.
علاوه بر شهر سنندج شهرهای مریوان، بانه، سقز و قروه نیز با پدیده حاشیهنشینی دست و پنجه نرم میکنند. هشداری که از هماکنون شهردار، فرماندار، رییس شورای شهر سنندج، رییس سازمان نظام مهندسی استان کردستان و سایر مدیران شهری و استانی کردستان به صراحت اعلام میکنند. آنها میگویند احتمال پیوستن بسیاری از مناطق حاشیهای استان به شهرهای اصلی همچون الحاق چهار منطقه نایسر، گریزه، حسنآباد و ننله به شهر سنندج وجود دارد و باید از همین لحظه برای جلوگیری از الحاق این پهنهها به شهر اقدام کرد. شهر سنندج با نواحی حاشیهای خود به هلال فقر معروف شده و در عینحال الحاق نواحی حاشیهای دوشان، غار، آساوله، تقتقان، قلیان و چند منطقه دیگر به داخل شهر سنندج همچنان تهدیدی برای این شهر محسوب میشود. باید از هماکنون اقدمات بازدارنده در این زمینه اجرایی شوند تا این مناطق همچون چهار ناحیه منفصل شهری سنندج مصداق «علاج واقعه بعد از وقوع باید کرد» نشوند.