به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، ارگ کریم خانی در مرکز شهر شیراز در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شد و پس از آنکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد به ارگ کریم‌خانی معروف شد. در دوران پهلوی از ارگ به عنوان زندان استفاده می شد که آسیب‌هایی به این بنای تاریخی در دوران پهلوی وارد آمد و در سال ۱۳۵۰ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. هم اکنون این بنا، زیرنظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اداره می شود و چند سال پیش مرمت آن آغاز شده است تا به عنوان موزه بزرگ فارس مورد استفاده قرار بگیرد.
ساخت ارگ شیرازی در سالهای ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را به‌سرعت تمام کرد. این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوران قاجار به عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکم‌ران فارس، دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا داد.
بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان‌ها و اتاقهای نقاشی شده، آبنماها و باغچه‌ها از ظرافت خاصی برخوردار است. سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است. ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است. برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته‌اند. ضخامت دیوارها در پایه ۳ متر و در بالا ۸/۲ متر است. ارتفاع برجها نیز ۱۵ متر میباشد و از آجر ساخته شده‌اند.
یکی از برجهای چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا کج شده بوده و به این خاطریکی از جاذبه های گردشگری شیراز به شمار می رود. روند توقف کج‌شدگی این برج به لحاظ فنی و مهندسی مورد اهمیت قرار دارد.
نمای بیرون این بنا آجرکاری و بلندی دیوارهای کنگره دار ۱۲ متر است که در هر گوشه یک برج ۱۴ متری برپا شده و در قسمت لبه های دیوار جان پناه های بسیار مناسبی جهت دیده بانی و تیراندازی به هنگام جنگ ساخته شده است. ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادی ندارد و تنها به نمای داخلی اتاقها محدود میشود. مصالح عمده به کاررفته دربنا آجر و سنگ میباشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز اورده شده بود.
ساختمان ارگ دارای دیوار های بسیار ضخیم و نفوذ ناپذیری است. بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهای بیرونی ارگ وجود دارد. در این دیوارها درقسمت بالا ناودان‌هایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزقله هایی جهت تیراندازی تعبیه شده است.
برجها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک ۶متر شالوده دارد. گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاک و نامناسب تشخیص دادن خاک شمال‌غربی جهت ایجاد برج می‌بایست وزن زیادی را تحمل کند محل ساخت ان چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستای برجهای دیگر نیست و به شکل ذوزنقه ی ناقص درامده است. این برجها دارای سه طبقه مجزا هستند وتوسط راه پله هایی به صورت دورانی قابل رفت‌وآمد میباشد. در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداری اسلحه. این برجها توسط دری به پشت راه دارد. ورودی ارگ در نمای بیرونی با یک تابلوی بزک کاشیکاری صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است. نمای کاشیکاری محوطه داخلی در ضلع شرقی بالای در ورودی کاملاً ازبین رفته است.
وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیری از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاقها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره های بزگ گره چینی محافظت می‌کند.
سنگهای به کاررفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک میباشد. بر روی این سنگها علامتی است که منحصر به افراد سنگتراش سازنده ی آن قطعات میباشد و به منزله ی مهر سنگتراش است.
تمامی اتاقها از قسمت داخل به هم مرتبط میشود و بدون بیرون امدن از فضای داخلی قابلیت رفت‌وآمد دارد. ورودی اتاقها کاملاً روبرویه یکدیگر است و تنها یک فضای راهرو مانند بین دو اتاق فاصله انداخته است. اتاقهای کوچک اتاقهای بالای راهروها که شامل چهار اتاق در هر ضلع میشود با مقرنس و تزییناتی مشابه مزین شده ولی در نقاشی آن مواد و مصالح با درجه کیفیت پایین بکاررفته است این اتاقهای کوچک در قسمت پشتی دارای پستویی هستند که روبه روی پستوهای پایین ساخته شده است. علاوه بر این اتاقها درهر ضلع در دوطرف شاهنشین راهرو های کوچکی وجود دارد که را ارتباطی با محوطه میباشد در این وده و هیچ ارتباطی با اتاقهای اصلی ندارد. به نظر می‌رسد راهرو ها از اتاقهای کوچکی ساخته شده که توسط پلکانی به راه رو پایین متصل می‌شد. این فضا بیشتر برای استراحت غلامان به کار می‌رفت.
اجزای معماری در داخل اتاقها شامل رنس، طاقچه‌های بالای دوال، سردر، ازاره‌های اتاق، کفپوش، ارسی، پستو، طاقچه‌های پایین، قطاربندی، کتیبه‌های بالای طاقچه‌های پایین است. همچنین، قوش مقرنس سقفها در هر یک از اتاقهای ارگ منحصر به فرد بوده و تنها در دیگر اتاق ضلع شمالی وجنوبی سقفها با مقرنس کامل و دوبرابر طاقهای معمول در ارگ کار شده است.
حوض آب و سیستم آبرسانی ارگ ویژگی جالبی دارد. حوض آب با سنگهای یکپارچه با فواره‌هایی همراه است. جنس سنگ آن از نوع آهکی و معروف به اتابک و در برابر آب بسیار مقاوم است.حوض‌های شمالی و جنوبی در امتداد خود آبراهه‌ای دارد که در انتها به یک گودال مکعب شکل سنگی منتهی میشود.
سیستم آبرسانی ارگ-آب این مجموعه از آب قنات رکن آباد معروف به رکنی تامین شده است. این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب می‌شد و هم اکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از بین رفته است.
اخرین پژوهشی که در رابطه با بنای ارگ کریم خان زند صورت گرفته توسط اقای هوشنگ اسفندیاری(دکتری رشته مرمت) صورت گرفته که درباره معماری و توصیف محوطه و نقوش و تزیینات این بنا تحقیق کرده اند. همچنین سرپرست کارگاه مرمت ارگ کریم خان بود./