به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، آبان ماه سال ٩٣ بود كه ترك‌های كاخ صاحبقرانیه بر صدر خبرها نشست و فعالان و مسوولان میراث فرهنگی را نگران كرد. كاخ قاجارها و یكی از بناهای بسیار مهم تهران ترك برداشته بود و هر كس دلیل آن را یك چیز می‌دانست. چندی پیش محمدحسن طالبیان در حاشیه نشست شورای عالی شهرسازی و معمار ایران گفت: پروژه اطلس‌مال، گود ۴۰ متری دارد و در مطالعات اولیه متوجه شدیم قنات‌های موجود زیر کاخ که به مجتمع تجاری اطلس‌مال می‌رسد تخریب شده‌اند و احتمال دارد که تمام آب ها پشت آن محبوس شده باشند و احتمال اینکه آب‌ها برگشته و زمین‌شستگی صورت گرفته باشد نیز وجود دارد. همچنین، تسریع بخشیدن به زمین لغزش‌ها در آن منطقه فرض و بحث دومی است که در دستور کار قرار دارد.
اعتماد نوشت: آن روزها شاید كمتر كسی تصور می‌كرد پروژه عظیمی كه در نزدیكی كاخ در حال متولد شدن بود، عامل ایجاد ترك‌ها باشد. پروژه اطلس مال كه مالك آن شركت باغ فردوس ایرانیان است؛ شركتی كه ٤٠درصد سهام آن متعلق به موسسه صندوق بیمه تامین اجتماعی روستاییان و عشایر و ٦٠درصد سهامش متعلق به گروه شركت‌های ساختمانی ایرانیان اطلس است، در سال ٩٠ زمین این پروژه را از سازمان املاك و مستغلات شهرداری تهران خریداری كرد و برای كاربری تجاری و اداری مجوز ساخت گرفت. اما اینها اتفاقاتی بود كه روی زمین در حال وقوع بود، زیر زمین از چشم طراحان مخفی مانده بود، قنات‌هایی كه در محدوده نیاوران قرار داشتند در مرحله گودبرداری مغفول ماندند و همین موضوع باعث شد تا آب این قنات‌ها پشت بتن‌هایی كه پایه‌های یكی از بزرگ‌ترین پروژه‌های تجاری تهران را تشكیل می‌دادند، مسدود شده و به تدریج موجب نشست زمین منطقه شود.
محمدحسن طالبیان معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص آسیب‌هایی كه به كاخ صاحبقرانیه وارد شده است، گفت: «در حال حاضر زمین محدوده كاخ نشست كرده و ترك‌هایی در كف و سقف كاخ ایجاد شده است. مطالعاتی را آغاز و بستر محدوده را مطالعه كرده‌ایم، یكی از احتمالاتی كه وجود دارد این است كه این ترك‌ها ناشی از تجمع آب قنات‌هایی باشد كه از زیر این بنا عبور می‌كردند و به دلیل ساخت مجموعه تجاری در جنوب مجموعه نیاوران است، آب‌های قنات‌ها زیر زمین جمع شده و پدیده آب شستگی اتفاق افتاده و باعث نشست زمین شده است. مطالعات ما همچنان ادامه دارد تا علت دقیق این موضوع بررسی شود. ممكن است این اتفاق دلایل دیگری هم داشته باشد. موضوع قنات‌ها و دلیل نشست زمین دلایلی است كه در بررسی‌های اولیه به دست آمده است. سطح كار زیاد است و مستلزم این است كه مطالعات گسترده‌ای صورت گیرد. از طرف دیگر به این نكته هم باید توجه كرد كه تنها بنای صاحبقرانیه در خطر نیست بلكه تمام این محدوده در خطر است و ممكن است فرو نشست زمین در آن اتفاق بیفتد.»
عامل ترك‌های نیاوران كه موجب تعطیلی این كاخ منحصر به فرد در یك سال گذشته بود، ناشناخته بود، اما روز یكشنبه محمدحسن طالبیان در حاشیه نشست شورای‌عالی شهرسازی در ساختمان دادمان وزارت راه و شهرسازی اعلام كرد: «متوجه شدیم قنات‌هایی كه زیر كاخ صاحبقرانیه قرار گرفته است به یك مجتمع به نام اطلس مال می‌رسد كه گودی حدود ٤٠-٣٠ متری برداشت كرده و تمام آب‌ها پشت كاخ مسدود شده و آب‌ها برگشته و باعث شستن زمین شده است و تاثیر زیادی بر افزایش سرعت لغزش زمین دارد. این پروژه اصلا منطق ثبت ملی را رعایت نكرده است. ما شكایت را به شورای‌عالی شهرسازی آوردیم تا ببینیم از جهت حقوقی چه كسی مقصر است تا این معضل حل شود و مردم از كاخ صاحبقرانیه با ایمنی بیشتری بازدید كنند.
معاون میراث فرهنگی کشور ادامه داد: «پروژه اطلس مال در حریم كاخ نیاوران كه در فهرست آثار ملی ثبت شده است، ساخته شده و یكی از تخلفاتی كه در حوزه میراث فرهنگی متوجه این پروژه است، موضوع ارتفاع این بناست كه بدون توجه به قرار گرفتن در حریم كاخ نیاوران طراحی و اجرا شده است.
در حال حاضر اهمال در طراحی و ساخت پروژه عظیم تجاری در جنوب كاخ نیاوران تنها این بنای فاخر تاریخی را تهدید نمی‌كند بلكه تهدیدی است برای تمامی منازل و بناهای منطقه اما سوال این است كه باید با شرایط پیش آمده چه كرد؟ طالبیان در این خصوص می‌گوید: «باید این شرایط را مدیریت كرد، بخشی از كار باید توسط شهرداری انجام شود، به این دلیل كه از حوزه مسوولیت ما خارج است، اما بخشی از این موضوع را كه مربوط به مجموعه نیاوران است را ما انجام می‌دهیم. از جهت مهندسی تلاش خواهیم كرد بعد از اینكه به نتیجه رسیدیم و تهدیدات برطرف شد كار مرمت و استحكام بخشی بنا آغاز شود و این بنای فاخر نجات پیدا كند. از زمانی كه متوجه ترك‌ها شدیم كاخ را تعطیل كردیم، تا خطری متوجه بازدید‌كنندگان از بنا نباشد، ترك‌ها بیشتر در كف زمین و سقف و دیواره‌ها و اطراف بنا ایجاد شده است. در ابتدا بخشی را كه خطر بیشتری برای بازدید‌كنندگان داشت تعطیل كردیم اما با افزایش ترك‌ها به‌طور كلی صاحبقرانیه تعطیل شد، در حال حاضر نزدیك به یك سال است كه این ترك‌ها موجب تعطیلی صاحبقرانیه شده است.»
اما بی‌توجهی به قنات‌ها هر روز گوشه‌ای از تهران حادثه می‌آفریند و خبر نشست زمین در تهران خبر تازه‌ای نیست، حال این‌بار گذر این پدیده به كاخ قاجارها افتاده و چه بسا بناهای تاریخی دیگر هم در معرض تهدید باشند، معاون میراث فرهنگی كشور در این زمینه می‌گوید: «در شهر تهران متاسفانه به قنات‌ها توجه نمی‌شود، چه زمانی كه خطوط مترو كشیده می‌شود و چه زمانی كه مجتمع‌های ساختمانی بزرگ ساخته می‌شود، باید توجه بیشتری به بحث قنات‌ها شود، به این دلیل كه یك شهر فقط شامل تاسیسات روی زمین نمی‌شود و بخش زیرین زمین هم بخشی از شهر است و باید در مطالعات مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر پروژه اطلس مال از مرحله گودبرداری عبور كرده و اتفاقی كه نباید، افتاده است. حال باید دید كه با شرایط موجود و آبی كه زیر زمین این منطقه جمع شده است چه برخوردی باید كرد. بخش زیادی از مطالعات هم به شهرداری بر می‌گردد كه باید مطالعات لازم را انجام دهند. اما باید توجه كرد كه این اتفاق یك هشدار جدی است كه باید مورد توجه قرار گیرد.»
شهرداری تهران هم به صرافت تهدیدات قنات‌ها افتاده و در حال تهیه نقشه قنات‌هاست تا هنگام ساخت پروژه‌های عظیم ساختمانی یا احداث خطوط مترو به این نقشه مراجعه كند و از بروز اتفاقاتی كه اخیرا در تهران شاهد آن بودیم پیشگیری كند.
محمد باقر خسروی، مدیر بافت و بناهای تاریخی‌معاونت شهرسازی شهرداری تهران ضمن اعلام اینكه پیگیر موضوع نشست زمین در منطقه نیاوران است، گفت: «قنوات شهر تهران یكی از پروژه‌های بسیار مهم ما است نه فقط در حوزه میراث فرهنگی بلكه در مدیریت بحران شهر تبدیل به یك موضوع حیاتی و كلیدی شده است. متاسفانه ما نقشه قنوات شهر را نداریم، اما معاونت خدمات شهری شهرداری تهران درصدد تهیه نقشه قنوات تهران است و تا جایی كه اطلاع دارم ٦٠ درصد قنوات تهران شناسایی شده و نقشه آن تهیه شده است. در مورد موضوعی كه آقای طالبیان مطرح كردند و گفتند كه احتمالا پروژه اطلس مال موجب آسیب به صاحبقرانیه شده است، باید مطالعات گسترده صورت گیرد و اعلام قطعی این موضوع مستلزم مطالعات دقیق در این زمینه است.»
كاخ صاحبقرانیه شاخص‌ترین بنای مجموعه نیاوران است كه در دوره ناصر‌الدین شاه قاجار ساخته شده است. بنایی كه اتفاقات مهم تاریخ ایران را به خود دیده است، یكی از این اتفاقات امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه در حیاط این كاخ است./