علی بیت‌الهی رئیس زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در بیان آخرین مطالعات درباره آسیب‌های گودبرداری اطلس‌مال بر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران و تخریب‌هایی که صاحبقرانیه یکی از موزه‌های ثبت‌ملی شده برداشته است، گفت: بعد از عضویت سازمان میراث‌فرهنگی در کارگروه زلزله و رانش زمین، بررسی آسیب‌های صاحبقرانیه شروع شد.
رئیس مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تشریح وضعیت فعلی صاحبقرانیه و اطلس مال با اشاره به اینکه این دو ساختمان اختلافی در حدود ۵۰ متر با یکدیگر دارند افزود: ارتفاع صاحبقرانیه و پروژه اطلس مال از هم حدود ۵۰ متر است. صاحبقرانیه با ارتفاع ۱۶۵۰ متر از سطح دریا و اطلس‌مال با ارتفاع ۱۶۰۰ متر از سطح دریا ثبت شده اند و فاصله صاحبقرانیه و اطلس مال نیز از یکدیگر ۴۲۰ متر است.
رگه‌های فراوان قنات در منطقه نیاوران
بیت‌الهی با اشاره به اینکه در مناطق شمال‌شرقی تهران و در منطقه تجریش قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی فراوانی وجود دارد که می‌تواند در صورت عدم استفاده صحیح باعث ویرانی شود گفت: رگه آبی که قدرت فراوانی دارد و سرعت آن ۷۰ لیتر در ثانیه است در زیرزمین منطقه نیاوران و تجریش وجود دارد که اگرچه از زیرزمین امامزاده صالح مدیریت شده و وارد لنزهای دانه‌درشت سطح شهر هم شده است اما در صورت استفاده ناصحیح و احتمالا گودبرداری‌های غیراصولی می‌تواند باعث تخریب‌های فراوان شود و به همین دلیل نیز توجه به این مورد از سوی دستگاه‌های اجرایی ضروری است.
وی گفت: نیاکان و گذشتگان تمهیداتی را در مورد محوطه نیاوران مدنظر قرار می‌دادند که ضروری است در این مورد مسئولان و مدیران‌شهری دقت نظر کافی داشته باشند.
رئیس مرکز زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در مورد مجموعه فرهنگی کاخ نیاوران و صاحبقرانیه گفت: در مسیر قنوات ۵ گمانه حفر شده و در یک گمانه به آب رسیده‌اند و در ۴ گمانه به آب برخورد نشده است و این نشانه رگ آب بودن آب‌های زیرسطحی است.
بیت‌الهی با اشاره به اینکه بانک اطلاعات ژئوتکنیک مرکز در اطراف این کاخ و مجموعه فرهنگی کاخ نیاوران حدود ۸ گمانه تشخیص داده است گفت: وجود گمانه‌ها در زیرزمین مجموعه فرهنگی نیاوران نشان‌دهنده بافت با چسبندگی ضعیف از نوع ریزشی و با جور شدگی ضعیف است. یعنی ریزدانه و درشت دانه در کنار هم وجود دارند. همچنین بانک اطلاعات ژئوتکنیک یک گمانه را شناسایی کرده است که در عمق ۱۴ متری به آب می‌رسد و بقیه به آب نمی‌رسند.
وی ادامه داد: زمینی که کاخ نیاوران و صاحبقرانیه در آن واقع است زمین نوع سوم و زمین نرم محسوب می‌شود. بدین معنا که نیاوران زمینی دارد که خاصیت روان‌گرایی و شل‌شدگی بالایی دارد. از نظر افت ارتفاعی جالب است که حدود در هر ۱۰۰ متر، ۲۰ متر عمق ارتفاعی داریم.
بیت‌الهی گفت: افت ارتفاع یک پاشنه لرزشی مناسبی را در مجموعه کاخ فرهنگی نیاوران ایجاد می‌کند که پدیده رانش با گودبرداری آن را تشدید کرده است.
وی با اشاره به اهمیت تصویب نقشه تطبیق گسل‌ها در شورای‌عالی شهرسازی و معماری گفت: گسل نیاوران حدود ۱۵ هزار متر (۱۵ کیلومتر) طول دارد و طبق تعریف آیین‌نامه ۲۸۰۰ جزو گسل های عمده است که امکان لغزش و رانش‌های قطعی و تدریجی را در این مکان ممکن می‌سازد. حتما باید تمهیدات ویژه برای حفظ آثار فرهنگی در مجموعه کاخ نیاوران در نظر گرفته شود.
بیت‌الهی افزود: دید شرقی کاخ قدیم و جدید نشان می‌دهد که تمایل ساختمان به ضلع شرقی و جنوبی باعث ترک خوردگی زمین و ایجاد ترک در سازه و ساختمان شده است. همچنین سطح دیوار جنوبی عمارت صاحبقرانیه و حرکت کلی زمین نشان دهنده ترک‌های عمقی در کاخ است.
وی هشدار داد: فرونشست زمین در پارک نیاوران به دلیل فعالیت گسل نیاوران و لغزش زمین مشهود است. خاک‌برداری و گودبرداری اطلس مال و سازه‌ای بتنی که در مقابل حرکت عادی قدیمی آب‌های زیرسطحی مانع ایجاد کرده باعث شده زمین‌های پایین دست پارک نیاوران نرم شوند و این نرم‌شدگی حرکت دامنه بالایی را تشدید کرده و ترک ها بعد از احداث ساختمان تشدید شده است.
بنا بر این گزارش، تعریف گمانه در واژگان فنی مربوط به ساختمان قنات چنین آمده است: برای احداث قنات ابتدا چاهی حفر می کنند تا به آب برخورد نماید. چنانچه لایه آبدار از تخلخل و در نتیجه، آبدهی خوبی برخوردار باشد از سطح آب به محل مصرف ترازکشی می‌شود. اگر سطح آب از محل مصرف خیلی بالاتر باشد چاه دیگری در فاصله نزدیکتر به مزرعه تا سطح آب حفر و عمل فوق تکرار می‌شود چنانچه سطح آب بالاتر از سطح محل مصرف بوده و اختلاف آن تا محل مصرف بتواند شیب مورد نیاز را تامین نماید. عملیات احداث قنات صورت می‌گیرد به این دو چاه گمانه می گویند و بدین ترتیب از گمانه دوم به سمت گمانه اول می توان ادامه پیشکار داد که باعث آبدهی بیشتر قنات می شود و از نظر حقوقی جز حقوق قنات احداث شده است و قنوات همجوار حق اعتراض ندارند. /