به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، کارگاه اثرات سیل بر زیرساخت‌های حملونقل در سالن الغدیر وزارت راه و شهرسازی به همت دفتر مدیریت بحران معاونت حملونقل وزارت راه و شهرسازی برگزار شد.
مهران غلامی رئیس بخش لجستیک و مدیریت سیستم‌ها و بحران پژوهشکده حملونقل مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در این کارگاه با اشاره به مدیریت سیلاب در راه و راه‌آهن اظهار داشت: طبق مطالعات انجام‌شده در سال ۲۰۱۳، حدود ۴۲ درصد از وقوع بلایای طبیعی مربوط به سیل است و ۵۶ درصد مردم جهان نیز تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند.
وی افزود: همچنین در سه سال گذشته میزان خسارت‌های وارده از طریق سیل از نظر هزینه ۵۱۰۰ میلیون دلار امریکا محاسبه‌شده است.
مقایسه سیلاب‌ها در ایران و سایر کشورهای جهان
این مقام مسئول بابیان اینکه «سیل‌های ایران نسبت به سیل‌های سایر کشورها از خسارت و حجم کمتری برخوردارند» گفت: به‌طور مثال وقوع سیلاب در استان‌های گلستان و تهران در سال ۱۳۸۰ و ۱۳۶۶ به ترتیب ۵۰۰ و ۳۰۰ نفر تلفات برجای گذاشت. درحالی‌که سیل رودخانه یانگ تسه- چین در سال ۱۹۹۸ حدود ۴۰ میلیارد دلار خسارت مالی و ۴۰۰۰ نفر کشته برجای گذاشت و ۱۴ میلیون چینی از خانه‌های خود رانده و نواحی زیادی از کشور به‌طور کامل تخلیه شدند؛ و سونامی ژاپن- سال ۲۰۱۱ خسارتی حدود ۱۸۰ میلیارد دلار و ۲۵۰۰۰ نفر کشته و مفقود برجای گذاشت.
غلامی در ادامه به تأثیر وقوع سیل بر جاده و راه‌آهن پرداخت و بیان داشت: این پدیده در زیربناهای حملونقل موجب تلفات و خسارت‌های سیل در مسیرهای زمینی می‌شود؛ که خسارت‌های به‌جامانده از آن به سه دسته خسارت‌های محسوس و مستقیم، خسارت‌های محسوس و غیرمستقیم، خسارت‌های نامحسوس تقسیم می‌شود.
رئیس بخش لجستیک و مدیریت سیستم‌ها و بحران با اشاره به خسارت‌های محسوس و مستقیم خاطرنشان کرد: این خسارت‌ها به دو بخش اولیه و ثانویه تبدیل می‌شود که خسارت‌های اولیه شامل شستن جاده و خط آهن، زیر آب رفتن سطح جاده یا خط آهن، آب شستگی، کج شدن و نشست پایه پل، واژگونی پل، تخریب سازه پل، خاک‌ریز، آب‌رو، دیوار حائل و دیگر اجزای وابسته، تخریب روسازی جاده و بالاست، مدفون شدن سطح جاده و پل توسط رسوبات، قطع جاده به دلیل قطع مسیر توسط رودخانه، خسارت وارده بر وسایل نقلیه، آب‌گرفتگی تونل می‌شود.
وی افزود: خسارت‌های ثانویه نیز شامل زمین‌لغزش و رانش زمین، تخریب تجهیزات کنترلی و ایمنی مسیر، تخریب تیرهای برق و تلفن و انداختن در مسیر، گرفتگی دهانه پل و وارد نمودن خسارت بیشتر به سازه پل می‌شود.
غلامی همچنین با اشاره به خسارت‌های محسوس و غیرمستقیم گفت: قطع موقت ارتباط مسیر و افزایش هزینه مسافرت، هزینه‌های پاک‌سازی و بازسازی راه، ابنیه و تأسیسات، هزینه احداث راه و پل موقت، خسارت مالی واردشده به شرکت‌های حملونقل بر اثر لغو سفر، هزینه جابجایی و اسکان مسافر، تلفات انسانی و جراحت‌ها، هزینه خدمات درمانی، انجام سفرهای اضافه با زمان سفر و هزینه بیشتر نیز مشمول این دسته از خسارت‌ها می‌شوند.
به گفته وی آلودگی محیط زیستی در اثر تخلیه بار آلوده به محیط، هزینه تأخیر سفر، بی‌تابی، اضطراب و رنج مسافران، از بین رفتن امنیت روانی مسافران نیز جزو خسارت‌های نامحسوس محسوب می‌شوند.
خسارت های ناشی از سیلاب در زیرساخت‌های حملونقل
این مقام مسئول در پژوهشکده حملونقل یادآور شد: تلفات جانی یا معلولیت و مجروح شدن افراد، تخریب و یا آسیب دیدن جاده، پل‌ها، خاک‌ریزها، آب‌روها، دیوارهای حائل خط آهن، وسایط نقلیه جاده و قطار، ایستگاه‌ها، زیر آب رفتن سطح راه‌ها، تخریب ابنیه فنی، مدفون شدن سطح راه‌ها و پل‌ها، مسدودشدن تونل‌ها، قطع جاده‌ها به دلیل انحراف مسیر اصلی رودخانه‌ها مشمول خسارت‌های مستقیم می‌شود. خسارت‌های غیرمستقیم شامل كاهش رونق اقتصادی منطقه به دلیل سیل‌بردگی خط ارتباطی زمینی منطقه با مناطق مجاور، ایجاد مشكلات عمده در تجارت منطقه، هزینه‌های درمانی و خدماتی حاصل از وقوع سیل، رانش زمین، جابجایی اجسام توسط سیل و قرار دادن این اجسام در طول مسیر، تخریب تیرهای برق و تلفن و انداختن آن‌ها در مسیر، تخریب تجهیزات ایمنی و کنترلی مسیر، قطع و جابجایی درخت‌ها، تابلوها و سایر تأسیسات - و باقی ماندن به‌صورت پس‌ماند پس از فرونشستن سیل و مسدودشدن معابر و ایجاد اختلالات ترافیکی و ایجاد بار مضاعف پاک‌سازی معابر بر سیستم حملونقل پس از وقوع سیل می‌شود.
غلامی در ادامه این کارگاه در خصوص عوامل عمومی تشدید وقوع سیل عنوان کرد: این عوامل در کل به دو عامل طبیعی و غیرطبیعی تقسیم می‌شود که عوامل طبیعی به عوامل اقلیمی و فیزیکی و عوامل غیرطبیعی به عامل انسانی تقسیم می‌شود؛ که عوامل توپوگرافی و لیتولوژی تحت عوامل فیزیکی و تغییر کاربری اراضی، رشد جمعیت و عامل مدیریتی زیرمجموعه عامل انسانی قرار دارند.
عوامل انسانی تاثیرگذار بر تشدید سیلاب
رئیس بخش لجستیک و مدیریت سیستم‌ها و بحران پژوهشکده حملونقل تصریح کرد: دخل و تصرف غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه‌ها، آبراهه‌ها، انهار و مناطق پائین‌دست سدها، حاشیه دریاها و دریاچه‌ها مانند؛ احداث اماکن مسکونی و تجاری در مسیل‌ها، ایجاد اراضی کشاورزی، احداث سازه‌های تقاطعی نامناسب (پل‌ها –آب‌روها...)، برداشت بی‌رویه مصالح از بستر رودخانه، تخریب پوشش گیاهی و از بین بردن جنگل‌ها و مراتع و عدم آموزش همگانی و آگاهی عمومی مردم از سیل و مناطق زندگی خود برخی از عوامل انسانی مؤثر در تشدید سیلاب به شمار می‌روند.
وی بابیان اینکه «کلیه اقداماتی که جهت كنترل سیلاب و كاهش خطرات سیلاب انجام می‌گردد، مدیریت سیلاب نامیده می‌شود» یادآور شد: مهار همه سیلاب‌ها امكان‌پذیر نیست. لیکن می‌توان با مدیریت برخی عوامل، میزان خسارت را به حداقل رساند.
راهکارهای حفاظت از جاده و راه‌آهن در برابر سیل
این مقام مسئول در پژوهشکده حملونقل ادامه داد: روش‌های سازه‌ای (حفاظت فیزیکی) – ماهیت سازه‌ای – قبل از وقوع سیل – باهدف کنترل سیلاب و روش‌های غیر سازه‌ای (مدیریتی) – کاهش آسیب‌پذیری در مقابل سیلاب، کاهش خسارات، ایجاد آمادگی برای تحمل خسارات قبل و در حین یا پس از وقوع سیل، روش‌های مدیریت سیلاب هستند و می‌توان با ایجاد سازه‌های حفاظتی مسیر در برابر سیل، ساخت دیواره یا سیل بند، توری سنگی یا گابیون برای نگهداری بدنه راه یا راه‌آهن، اصلاح و بهسازی رودخانه و بالا بردن تراز مسیر، پایدارسازی شیب شیروانی‌ها، هدایت مناسب آب رودخانه در مجاورت پل‌ها - دیوار هدایت آب محافظت از پل در برابر آب شستگی، ایجاد طوقه، آب‌شکن و لایروبی به‌عنوان راهكارهای سازه‌ای در بخش حملونقل استفاده کرد.
غلامی در ادامه به یکی دیگر از روش‌های عملیاتی مقابله با سیلاب در بخش حملونقل اشاره کرد و گفت: علی‌رغم اینکه در بسیاری از كشورهای دنیا، به‌کارگیری سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل اجباری است در ایران گردآوری اطلاعات از طریق ماهواره‌ها انجام می‌شود.
وی افزود: سامانه پایش و انتقال اطلاعات میزان بارندگی، تراز آب، سرعت جریان، عمق جریان، دبی جریان، سامانه پیش‌بینی، سامانه تصمیم‌گیری در زمان واقعی، سامانه هشدار و اطلاع‌رسانی اجزای اصلی سامانه جامع پیش‌بینی و هشدار سیلاب را تشکیل می‌دهند.
مستندسازی در زمینه ثبت سیل در کشور ضعیف است
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده حملونقل به اهمیت مستندسازی حوادث در حملونقل پرداخت و اذعان کرد: اطلاعات ثبت‌شده در رابطه با سیل‌های گذشته كشور ما ضعیف بوده و در رابطه با عملكرد شبكه حملونقل این ضعف به‌صورت مشهود خود را نشان می‌دهد؛ و در زمینه‌هایی مثل میزان خسارت واردشده بر جاده، خط آهن، نوع تعمیرات صورت گرفته در زمینهٔ بازسازی، مدارك مستند وجود دارد؛ اما در زمینه فعالیت‌های صورت گرفته در زمینهٔ مدیریت حادثه در زمان قبل، حین و بعد از سیل، مستندات قابل‌توجهی وجود ندارد. همچنین قالب شكلی گزارش‌دهی از شکلی منسجم برخوردار نیست، بلکه به‌صورت متنی بوده و از طریق غیر سیستمی (دورنما، تلفن‌گرام یا پست الکترونیکی) به مراجع اطلاع‌رسانی فرستاده می‌شود. علاوه بر این موارد دستورالعملی مدون و با شرح و بسط کافی و با جزئیات موجود نیست و افرادی كه مستندسازی را انجام می‌دهند از آموزش خاصی برخوردار نیستند.
این کارشناس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ادامه با اشاره به اثرات برداشت مصالح از رودخانه‌ها تصریح کرد: با برداشت رسوب از آبراه، تعادل قبلی بین میزان آورد رسوب و ظرفیت انتقال به‌هم‌خورده و معمولاً باعث فروافتادگی در بالادست و پایین‌دست محل برداشت می‌شود، حفاری گودال‌ها در آبراه‌های اصلی رودخانه، پروفیل تعادلی كف مجرا را تغییر داده و شیب تندتری در محل ورودی به حفره ایجاد می‌کند و موجب آب شستگی در پایه پل‌ها می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: برداشت شن و ماسه از سال‌ها پیش در انگلستان، آلمان، فرانسه، هلند و سوئیس به دلیل مشکلات زیست‌محیطی ممنوع شده است و توصیه کردند که نباید به فاصله یک کیلومتر از پایین‌دست و بالادست پل‌ها مصالح برداشت شود.
مجازات برداشت مصالح از بستر رودخانه در ایران
به گفته غلامی، طبق ماده ۱ قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن کشور در تبصره ۵ برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه حداقل تا شعاع پانصد (۵۰۰) متر از بالادست و یک کیلومتر از پایین‌دست پل‌ها ممنوع است و متخلفان به مجازات مربوط محکوم خواهند شد؛ و در تبصره ۴ مأموران مربوط در وزارت راه و ترابری و راه‌آهن و مأموران نیروی انتظامی موظف‌اند ضمن مراقبت به‌محض مشاهده وقوع تجاوز به راه‌ها راه‌آهن و حریم آن‌ها مراتب را به مراجع صالح جهت اقدام لازم اطلاع دهند. مأمور یا مسئول یادشده در صورت تسامح به مجازات مربوط محکوم خواهد شد.
وی افزود: طبق ماده ۱۴ نیز هرگاه حریم رودخانه‌ها و انهار و مسیل‌ها و برکه‌های طبیعی با راه‌های اصلی و فرعی موجود تداخل نمایند قسمت مورد تداخل برای تأسیسات طرفین مشترک مورداستفاده قرار خواهد گرفت
رئیس بخش لجستیک و مدیریت سیستم‌ها و بحران پژوهشکده حملونقل در پایان خاطرنشان کرد: خوشبختانه طی سه سال اخیر اقدامات مناسبی در حوزه نگهداری از پل ها و ابنیه های فنی در دست اجرا قرار گرفته است و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز در تمام قسمت‌های مورد نیاز از هیچ کمکی دریغ نخواهد کرد.