به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، در آستانه بزرگداشت روز معمار، برای سومین سال متوالی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس با همکاری و همراهی استادان و دانشجویان معماری متولی برگزاری کارگاه مسابقه معماری قوام‌الدین شیرازی بود. این کارگاه مسابقه "طرح و ساخت " به مدت دوازده روز از یکم تا دوازدهم اردیبهشت ماه در جلو خان باغ تاریخی عفیف آباد که از مهمترین خیابان‌ها و گذر‌های شهر شیراز است برگذار شد. فضایی که در آن جوانان با عشق شبانه‌روزي مشغول کار و تلاش بودند و به این باور رسیده بودند که آنچه را تصور می‌کنند، توان خلق دارند. از نکات حاشیه‌ای جالب برگزاری این کارگاه مسابقه، تاثیر آن بر فضای شهری بود که بعد از برگزاری دوره‌ها سبب شد تا شورای شهر شیراز مصوب کند نام خیابان به‌نام قوام‌الدین شیرازی تغییر پیدا کند. اما متاسفانه تنها پس از ۱۰ ساعت از اختتامه مراسم تمامی آثار این مسابقه توسط شهرداری شیراز تخریب شد. نکته حائز اهمیت این بود که در همین مراسم اختتامیه از شهردار منطقه قدردانی به عمل آمده بود. به‌بهانه برپایی کارگاه مسابقه قوام‌الدین‌شیرازی، گفت‌و‌گویی با حمید عرفانیان‌جم، مشاور معاون مسکن وزارت راه و شهرسازی داشته‌ايم كه باهم می‌خوانيم.
در چند دوره از کارگاه مسابقه معماری قوام‌الدین‌شیرازی به چه عنوان، مشارکت کرده‌اید؟
در دو دوره از سه دوره برگزاری این کارگاه مسابقه حضور داشته‌ام. سال گذشته به عنوان عضو هئیت داوری و در این دوره به عنوان عضو شورای سیاست‌گذاری. حضور در این برنامه بسیار باعث افتخار و مباهات من است. برگزاری این برنامه حرکتی بسیار اصیل، حرفه‌ای و معمارانه است که جنبه‌های مختلف حرفه‌ای و اجتماعی دارد. این برنامه بیش از اینکه کارگاهی آموزشی برای معماران باشد، تعاملی اجتماعی و فرهنگی است که با زیباترین و صحیح‌ترین روش خلاهای موجود در این حوزه را برای دروه‌ای در بخشی از شهر پر می‌کند. حضور همزمان مردم در کنار شرکت‌کنندگان در کل زمان برگزاری این برنامه در جلوخان باغ عفیف‌آباد گواه این مدعاست. جای خوشبختی است که این برنامه خیلی سریع جایگاه خودش را در بین مردم پیدا کرده است
کیفیت برگزاری این برنامه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
بین تصور ذهنی اولیه من و آنچه تجربه کردم کاملا متفاوت بود. من تجربه شرکت در کارگاه های مشابه در خارج از کشور را داشته‌ام و به جرات می‌توانم بگویم که سطح و کیفیت برگزاری این برنامه و محصولات نهایی آن همسطح و حتی بالاتر از برنامه‌های مشابه بین‌المللی آن است. معمولا دوره زمانی برگزاری اینگونه کارگاه‌ها بین دو تا سه روز است در صورتیکه این برنامه درمدت زمان ۱۰ تا ۱۲ روز انجام می گیرد. شاخصه دیگر این برنامه برگزاری و اجرای آن در میان زندگی شهری مردم است. از نظر من اهمیت محصول معماری که از این حرکت به دست می آید در اولویت آخر قرار دارد و مهمترین دستاورد این برنامه تجربه‌ای است که شرکت‌کنندگان و مردم در طول برگزاری و در یک تعامل اجتماعی و فرهنگی دو طرفه به‌دست می‌آورند. این تجربه به معنی شکل‌گیری یک خاطره جمعی فرهنگی-اجتماعی در شهر می‌شود. موضوعی که باعث پویایی، نشاط، سرزندگی و امید برای جامعه است. این اتفاق مهمی است در پرکردن خلا نبود خاطرات‌جمعی در شهرهای کشور است.
نقاط قوت و ضعف این کارگاه مسابقه را در قیاس با سال گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟
از نظر من قیاس و واکاوی نقاط قوت و ضعف این برنامه اساسا موضوعیتی ندارد. کارگاه مسابقه قوام‌الدین شیرازی یک فرآیند است که در طول زمان در حال تکامل و بالغ شدن است. سال گذشته با یک نوع برنامه ریزی نتایج خاص خود را داشت و امسال با رویکرد، برنامه ریزی و کارگردانی متفاوت به نتایج خاص خود دست یافت. هر یک از این تجربیات تکمیل کننده پازل اصلی برنامه در طول زمان است و به هیچ عنوان افولی در آن وجود ندارد. این مسابقه با هر دوره برگزاری به مراحل بلوغ خود نزدیکتر می شود و پیش بینی می کنم در آینده بتواند به یکی از مهمترین رویدادهای مردمی در حوزه معماری ایران تبدیل شود.
تاثیرات برگزاری اینگونه برنامه ها چه می‌تواند باشد؟
اولین تاثیر آن حضور مردم را فرایند شکل‌گیری پروژه های خلاقانه هنری و معماری است. به عنوان مثال یکی از نکات قابل توجه دوره گذشته وجود هیات داوری مردمی آن بود که در کنار داوران منتخب به داوری پرداخت و آثار منتخب خود را معرفی کردند.
تاثیر بعدی آن ایجاد انگیزه و اشتیاق در بین معماران و جوانان علاقه‌مند است که در بزرگداشت یک معمار اصیل ایرانی در خلق یک خاطره فرهنگی و اجتماعی مشارکت می‌کنند. این برنامه یکی از رسالت های معماری را که ارتقاء سطح ادراک زیبایی‌شناسی جامعه از طریق ایجاد چالش‌های ذهنی جدید در تحلیل فرم‌ها و مفاهیم پنهان آن است را نه بصورت گفتاری که بصورت رفتاری و با ایجاد خاطره ای اجتماعی برای مردم محقق می‌کند. این خاطره‌های انسانی است که سبب هویت‌سازی پدیده‌های مادی است و کارگاه مسابقه قوام الدین رسالت این نوع تربیت رفتاری جامعه را در حوزه معماری بر عهده دارد.
از این طریق مردم با لایه های پنهان دیگری از موضوع خلاقیت در معماری آشنا می شوند که به مردم معرفی نشده است. نوعی از معماری بیش از آن چیزی که در نقشه شهرداری منعکس می‌شود.
کارگاه مسابقه قوام‌الدین‌شیرازی می‌تواند خلاهای‌آموزشی رشته معماری را پر کند؟
مسلما برگزاری این برنامه به تنهایی نمی‌تواند خلا آموزشی در حوزه کلان آموزش معماری را مرتفع سازد، چراکه اساسا نه رسالت، نه ابزار و نه امکانات آنرا دارد. خلاهای آموزش معماری موضوعی است ساختاری که وظیفه نهادهای متولی آن است. برنامه‌ریزی کارگاهای طرح و ساخت از مهمترین سیلابس‌های آموزش معماری است که متاسفانه در این حوزه کنار گذاشته شده است. این برنامه تنها تلنگری است همزمان به معماران جوان، هنرمندان، معماران حرفه‌ای و مردم در یادآوری حس زیبایی‌شناسانه، احترام به محیط و ارزش‌های فراموش‌شده انسانی در زندگی اجتماعی. تلنگری است به مدیران‌شهری در درک تفاوت بین سازندگی و تخریب، و تفکر حل‌المسئله‌ای در برابر روش حذف صورت مسئله.
این گونه مسابقه ها در خارج از ایران در چه سطحی برگزار می شود؟
این گونه برنامه‌ها اصولا در سه سطح برگزار می‌شوند:
۱-در سطوح آکادمیک در قالب سیلابس‌های آموزشی و کمک آموزشی
۲-در قالب برنامه‌های ژورنالیستی توسط نشریات یا موسسات ترویجی، تبلیغی و ژورنالیستی در حوزه معماری و شهرسازی که به دنبال به چالش کشیدن خلاقیت‌های معمارانه در سطوح ملی و بین‌المللی هستند.
۳-مسابقات و کارگاه‌هایی که توسط موسسات و سازمان‌های متولی امر حرفه معماری برگزار می‌شود. این سازمان‌ها اساسا متولی صدور گواهینامه حرفه‌ای معماری به معماران هستند و در تمام کشورهای توسعه‌یافته بصورت مستقل از سازمان‌های حرفه‌ای مهندسان هستند. سازمان‌هایی مثل AIA , RAIB, AIBC ,OAA . در کشور ما این مسئولیت بر عهده سازمان‌های نظام‌مهندسی‌کشور است که به نظر در دو حوزه آموزش اعضای خود و ترویج فرهنگ مهندسی برای جامعه ضعیف عمل کرده‌اند.
یکی از مهمترین وظایف و تکالیف سازمان‌های مشابه سازمان نظام مهندسی در کشورهای توسعه‌یافته در حوزه‌های مختلف مهندسی ساختمان، برگزاری فستیوال‌های سالانه معماری و مهندسی است که از طرفی اعضای خود و از طرف دیگر جامعه را مخاطب قرار می‌دهد. در این فیستیوال‌ها، اهداف زیر دنبال می‌شود:
۱.برگزاری کارگاه‌ها، سخنرانی‌ها و پانل‌های آموزشی.
۲.نمایشگاهای تخصصی در ارتباط با صنایع مرتبط به ساختمان و کار حرفه‌مندان در حوزه‌های مختلف.
۳.معرفی آثار برتر حوزه‌های معماری، و مهندسی ساختمان و همچنین حرفه‌مندان برتر هر حوزه به جامعه. با این روش باعث ارتقاء قدرت جامعه در تشخیص خوب و بد کار مهندسی در حوزه ساختمان می‌شوند. این موضوع پس از احراز صلاحیت و مدیریت حرفه‌مندان دومین وظیفه اصلی این سازمان‌ها در امر توسعه، آموزش و ترویج است.
قطعا پس از ۲۰ سال از تصویب قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان توسط دولت، مجلس و تولی‌گری سازمان‌های نظام‌مهندسی‌ساختمان در تحقق آن، این ارکان باید بتوانند به مردم بگویند کدام ساختمان الگوی ساختمان خوب است. باید توضیحی قانع‌کننده برای مردم ارائه شود که نتیجه صرف هزاران هزار میلیارد تومان سرمایه مملکت و مردم در اجرا این قانون چیست و بالاخره الگوی یک ساختمان، معماری و مهندسی خوب چیست. این اصلی‌ترین رسالت و وظیفه سازمان‌های نظام‌مهندسی بوده که محقق نشده.
آیا با توجه به برگزاری کارگاه مسابقه قوام‌الدین‌شیرازی از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس این سازمان موفق بوده و توانسته قدمی در این مسیر بردارد؟
تلاش و پیشگامی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان فارس در برگزاری این کارگاه مسابقه قابل تقدیر و تشکر است. لیکن نکته من در اینجاست که آیا این کار را این سازمان به عنوان رسالت خود و در غالب یک کار سیستماتیک انجام داده یا در کنار این جریان قرار گرفته!؟ موضوع من این است که این حرکت‌ها اساسا وظیفه ذاتی سازمان‌های نظام‌مهندسی در برابر جامعه است، این وظیفه‌ای است که تمامی سازمان‌های نظام مهندسی باید در تحقق این قانون برای برای رشد آگاهی جامعه انجام دهند. در هر حال به نوبه خود از سازمان نظام‌مهندسی‌ساختمان استان فارس قدردانی می‌کنم و امیدوارم دیگر استان‌های کشور هم به انجام این وظیفه و مسئولیت با همین کیفیت عمل کنند.
آثار این کارگاه مسابقه معمولا تا چه مدت برای بازدید عموم برپا خواهد بود؟
برپا بودن نمایشگاه آثار اینگونه برنامه‌ها بستگی به نوع موضوع متفاوت است داشته، لیکن در خصوص مسابقه‌ای با این سطح حداقل یک تا دو ماه آثار آن نگهداری و بعد به اماکن دیگری به عنوان یادواره منتقل می‌شوند.
تحلیل شما از تخریب کامل آثار این سایت ظرف کمتر از ۱۲ ساعت توسط شهرداری شیراز چیست؟
این اتفاق من را به یاد داعش انداخت. به نظرم بیانه اصلی این مسابقه تخریب سریع آثار آن بود. در وهله اول علاوه بر تعجب، شکه شدن و ناراحتی عمیق یسیار کنجکاو دلیل این کار شدم، چراکه این عمل باهیچ عقل، منطق و ادارکی جور در نمی‌آمد. تعجب من از این بود که این رفتار در شهر شعور و فرهنگ یعنی شیراز در جلو خان باغ تاریخی عفیف آباد و در بزرگداشت قوام‌الدین شیرازی اتفاق افتاد. در این برنامه من کارگاهی داشتم با موضوع هویت، موضوعی که در تبیین چیستی مفهوم هویت در پدیده‌های مادی و لحظه وقوع آن تمرکز داشت. این اتفاق نیز مثالی از هویت رفتاری مدیران‌شهری در موضوعات فرهنگی و اجتماعی شهر بود.
کل فرایند شکل‌گیری و پایان کارگاه مسابقه قوام‌الدین بیانگر دو هویت متضاد " ساختن و تخریب" است. از یک سو هویتی به نام "ساختن" با صرف هزاران ساعت کارگروهی اجرا می شود و از سویی دیگر هویتی به نام "تخریب" با تعجیل و تنها پس از ۱۰ ساعت از اتمام کار ساخت، آنرا تخریب می کند. برایند این دو هویت معرف هویت جدیدی به نام "عدم تعادل و بی ثباتی" است که هویت امروز ماست. نکته جالب این است که هویت ساخت توسط مردم و هویت تخریب توسط سازمان مدیریت شهری شکل می گیرد. قطعا طرفین این معادله دلایل خود را برای هریک از این رفتارها دارند، لیکن ازآنجائیکه به عنوان یک معمار همواره سازندگی زندگی کردم ترجیح من در تحلیل هویت تخریب است.
از دیدگاه من در حال حاضر "تخریب" مهمترین هویت مدیریت‌شهری به بهانه توسعه است. تخریبی که در لایه‌های مختلف مدیریت‌شهری وجود دارد، تخریب بافت‌های قدیمی و تاریخی شهر ها مثل بافت اطراف حرم حضرت رضا(ع) در مشهد، پروژه حرم تا حرم یا بافت پبرامونی مسجد جامع عتیق در شیراز، گودبرداری برای احداث پارکینگ زیرزمینی در کنار ارگ علیشاه در تبریز، تخریب عوارض طبیعی شهرها مثل احداث هتل در مجاور دروازه قرآن شیراز بر روی ارتفاعات، فروش تراکم در تمامی شهرهای ایران بدون هیچگونه برنامه مدیریتی در کنترل بحران هایی مثل وقوع زلزله؟ و غیره
چگونه است که در وقوع حادثه‌ای مثل پلاسکو شهرداری تنها به دادن تذکر در ناامن بودن ساختمان اکتفا کرده و مدعی است که چون نیروی اجرایی برای جلوگبری از ادامه فعالیت آن نداشته هیچگونه دخالتی در جلوگیری از ادامه فعالیت آن نمی‌کند، ولی نیروی ضربتی برای تخریب آثار مسایقه قوام‌الدین در صبح اول وقت را دارد. مدیریت‌شهری شیراز فراموش کرده که تبدیل مسیر سواره جلوخان باغ عفیف‌آباد نه به دلیل خلاقیت و درایت ایشان که ناشی از برگزاری کارگاه مسابقه قوام در آن محل شکل گرفت. افتتاح کف‌سازی این جلوخان اگر بهانه تخریب آثار این رویداد است نشان از سطح درک و درایت مدیریت‌شهری در فهم موضوع شهر، شهرسازی و مردم است. افتتاح پلازای شهری که پیش از مراسم افتتاح آن جایگاه مهمترین اتفاق فرهنگی و اجتماعی آن شهر بوده و آن را به نمایشگاهی از آثار فاخر و خلاقانه جوانان آن شهر تبدیل کرده، باعث ایجاد اعتباری مضاعف برای آن مکان و مدیریت شهری آن محدوده خواهد کرد. چقدر خوب و متمدنانه بود اگر:
-از عالی‌رتبه‌ترین مسئول شهرداری شیراز تا عواملی تخریب ابن آثار دلایل خود را در اقدام به این عمل برای مردم رسما بیان کنند تا مردم بیشتر با اعتقادات ایشان آشنا شوند؟
-شهرداری اعلام کند پس تخریب این آثار تا امروز چه اتفاق خاصی در این محوطه افتاده که لازمه آن تخریب این آثار ارزشمند با این تعجیل بوده؟ شهرداری تخریب کرد چه چیزی را جایگزین کرد؟
-که شورای شهر شیراز و دوستانی که در پی جمع آوری رای برای شورای شهر هستند موضع عملی و اجرایی خود را نیز نسبت به این اتفاق بیان تا باز مردم بیشتر با ایشان آشنا شوند؟
-که نظام مهندسی استان فارس موضع گیری مشخص خود را به عنوان متولی برگزاری این برنامه در پاسخ گویی به از بین رفتن این میزان سرمایه اجتماعی، فرهنگی مردم و جوانانی است که شبانه روز در بزرگداشت قوام الدین شیرازی و شهر شیراز خالق آثاری فاخر برای شهر شدند بیان می کرد؟
-ارزش مادی هریک از آثار در صورتیکه بصورت مجزا به هریک از گروه ها سفارش داده می شد بیش از ۳۰۰ میلیون تومان بود، یعنی مجموعه ای با بیش از دومیلیارد تومان ارزش مادی. شهرداری چگونه و با چه تدبیری حاضر به از دست دادن این فرصت فرهنگی، مادی و معنوی برای شهر شد. مجموعه ای که با ۱۵۰ میلیون تومان و با تکیه به توان جوانان شهر شکل گرفت؟
برای سوال آخر، پیشنهاد شما برای بهبود بخشیدن اوضاع مدیریت شهری، چیست؟
سروسامان دادن مدیریت‌شهری به عوامل بسیار زیادی وابسطه است و موضوعی نیست که بصورت تک بهدی بشود به آن پرداخت لیکن از مهمترین پارامتر های آن می توانم به موارد زیر اشاره کنم:
۱- تحقق کامل طرح های جامع و تفصیلی شهری
۲- تبیین مقررات دقیق شهرسازی
۳- انتخاب شایسته‌ترین افراد جهت عضویت در شورای‌شهر و شهردارها
۴- پاسخ‌گویی مدیریت‌شهری به مردم،
۵- خروج شهردار و رئِیس شورای شهر از کمیسیون ماده پنج،
۶- محدودیت قانونی دامنه عملکرد کمیسیون ماده ۵، تا حدی که بتوان این کمیسیون را تعطیل کرد. چرا که شکل و کیفیت شهرهای امروز ما ناشی از تصمیمات کمیسیون‌های ماده ۵ است نه اعمال ضوابط و طرح های جامع و تفصیلی
۷- تبیین طرح آمایش سرزمین در تعیین اولویت‌های اقتصادی و توسعه‌ای شهرهای‌ایران در امر توسعه،
۸- ممنوعیت فروش تراکم خارج از ضوابط طرح های تفصیلی
۹- رعایت اخلاق اسلامی در مدیریت شهری،
به نظر می‌رسد اگر شهرداری‌های کلان‌شهرهای ما مثل تهران، مشهد، شیراز و غیره تنها پاسخ یک سوال را دهند که اساسا ایشان " جلوی انجام چه کارهایی را در شهر می گیرند" کل مسئله مدیریت‌شهری ما توضیح داده شده است.
شهرداری‌ها در تمام جهان در تلاش برای جلوگیری از تخلفات مردم در شهرها هستند، اما در کشور ما به نظر می‌رسد این مردم هستند که در تلاش برای جلوگیری از تخلفات مدیریت شهری هستند؟
در پایان به نظر می‌رسد که کل سازمان‌ها و ارگان‌های دخیل در برگزاری این کارگاه مسابقه یک بار و برای همیشه موضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تعهدی، مالی و اجرایی خود را نسبت به این برنامه جهت تنویر افکار عمومی برای سال‌های آینده اعلام دارند. /
* گفت و گو: دنیا عباسی‌کسبی