به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، آلودگی هوای تهران، یكی از چالش‌های جدی پایتخت ١٢ میلیونی كشور است. شهر تهران ٣٠ درصد روزهای سال ١٣٩٤ در شرایط آلوده قرار داشته، با وجود كاهش آمار تعداد روزهای فراتر از حد مجاز در شهر تهران طی چندسال اخیر، همچنان این میزان با استانداردهای جهانی و حدود سلامتی سازمان بهداشت جهانی فاصله بسیاری داشته و مساله آلودگی‌هوا را به یكی از مهم‌ترین چالش‌های مردم و مسوولان تبدیل كرده است. مشكلی كه به علت تعدد منابع و همین‌طور نهادهای تصمیم‌گیر، ابعاد پیچیده‌ای داشته و كاهش آن به غیر از مباحث فنی و نیاز به شناخت منابع، نیازمند همكاری بالای مردم و مسوولان امر است.
اعتماد نوشت: بر همین مبنا گزارش حاضر به مطالعه وضعیت آلودگی هوای تهران طی یك بازه ١٠ ساله از منظر آلاینده‌های مختلف و شاخص كیفیت هوا پرداخته است. این آمار نشان می‌دهد، در حال حاضر آلاینده ذرات معلق به‌ویژه ۲.۵ PM مهم‌ترین آلاینده شاخص شهر تهران بوده كه بیشتر از محل احتراق در وسایل نقلیه تولید می‌شود. شایان ذكر است، علاوه بر نقش منابع انتشار به‌ویژه خودروها در كیفیت هوای تهران، تغییرات الگوهای هواشناسی یكی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار بسیار پیچیده آلاینده‌ها در جو هستند كه منجر به افزایش یا كاهش غلظت آنها می‌شوند. وقوع پدیده گرد و غبار و افزایش وزش تندبادهای حامل ذرات معلق یكی از عمده‌ترین عوامل افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق به ویژه در ماه‌های خشك سال هستند.
براساس این گزارش، بررسی نمودار روند تغییرات غلظت سالانه آلاینده‌های اصلی شهر تهران طی سال‌های ١٣٨٦ الی ١٣٩٤ نشانگر آن است كه روند غلظت آلاینده‌ها طی سال‌های مورد بررسی در شهر تهران نسبتا كاهشی بوده است، البته در مورد آلاینده‌هایPM١٠، O٣ و NO٢ از سال ١٣٩٣ افزایش نسبی دیده می‌شود. همچنین بررسی نمودار خلاصه تغییرات غلظت سالانه آلاینده‌های هوا در سال ١٣٩٤ نسبت به سال قبل از آن نیز حاكی از آن است كه غلظت سالانه آلاینده‌هایCO، ٥/ PM٢ و SO٢ نسبت به سال ١٣٩٣ كاهش داشته و غلظت سالانه سایر آلاینده‌ها نسبت به سال ١٣٩٣ با افزایش روبه‌رو بوده است و به غیر از دو آلاینده CO و O٣ كه استاندارد سالانه برای آنها تعریف نشده است، غلظت تمام آلاینده‌ها از منظر استاندارد سالانه بالاتر از حد مجاز بوده است.
در ادامه این گزارش، محققین و نویسندگان آن به بررسی تك‌تك مواد آلاینده در هوای تهران پرداخته‌اند تا بتوانند نتیجه‌گیری دقیق‌تری از وضعیت كنونی آلودگی هوای پایتخت ارایه دهند.
در یكی از این بررسی‌ها پس از ترسیم نمودار غلظت میانگین آلاینده PM١٠ در ماه‌های مختلف سال ١٣٩٤ و در تشریح آن آورده است: همان طور كه مشاهده می‌شود، از آنجا كه انتشار این آلاینده بیشتر ناشی از منابع طبیعی است، غلظت این آلاینده در ماه‌های گرم سال كه بیشترین میزان پدیده گرد و غبار رخ داده، افزایش یافته است و در ماه‌هایی كه بارش بیشتر بوده، كاهش غلظت مشاهده می‌شود. ایجاد شرایط پایدار جوی به‌ویژه در ماه‌های سرد سال نیز در افزایش غلظت این آلاینده موثر بوده است. یكی دیگر از نمودارهای این گروه، به بررسی غلظت میانگین آلاینده ۲.۵ PM در ماه‌های مختلف سال ١٣٩٤ اختصاص دارد كه در توضیح آن آمده است: این آلاینده بیشتر از فرآیندهای احتراقی به‌ویژه در وسایل نقلیه موتوری تولید می‌شود و در صورتی‌كه ناپایداری جوی نظیر باد و باران وجود نداشته باشد، موجب تجمع و انباشت این آلاینده می‌شود. مقارن با تعطیلات نوروزی، كاهش ترافیك و شرایط مناسب جوی در ماه فروردین، غلظت این آلاینده كاهش محسوسی داشته است و همان طور كه در نمودار مشخص شده غلظت میانگین ماهانه در دو بازه به اوج خود رسیده است. بازه اول در ماه‌های خرداد و تیر به علت وقوع پدیده گرد و غبار و بازه دوم كه بیشترین مقدار در آن مشاهده می‌شود در ماه‌های آذر و دی و به علت شرایط پایدار جوی و وارونگی دما رخ داده است. بیشترین نوسانات غلظت نیز مربوط به آذرماه بوده است.
چالش‌ها و مشكلات پیش رو
در ادامه این گزارش، گروه پژوهشگر دانشگاهی، به تحلیل داده‌ها و آمارهای به دست آمده و چالش‌های پیش روی آلودگی هوای تهران می‌پردازند. در بخشی از این نتیجه‌گیری محققین این گزارش با ترسیم نموداری از وضعیت كیفیت هوا از نظر شاخص كیفیت هوا طی سال‌های مختلف برحسب تعداد روز نتیجه گرفته‌اند: در سال ١٣٩٤ تعداد روزهای آلوده همچنان بالا بوده (١١١ روز) و حتی یك روز در شرایط بسیار ناسالم نیز رخ داده است. با این حال تعداد روزهای آلوده طی سال ١٣٩٤ در مقایسه با سال‌های اخیر كاهش محسوسی داشته است. تعداد روزهای پاك از سال ١٣٩٠ (شروع اندازه‌گیری آلاینده ذرات معلق كمتر از ٥/٢ میكرون) برای نخستین بار به ٢١ روز در سال ١٣٩٤ افزایش یافته و خوشبختانه بیشترین تعداد روزهای در شرایط مطلوب در سالیان اخیر (٢٥٤ روز) در سال ١٣٩٤ رخ داده است. از طرف دیگر سال ١٣٨٦ با كمترین تعداد روزهای آلوده (١٥ روز ناسالم) نسبت به سایر سال‌های مورد بررسی در وضعیت مطلوب‌تری قرار داشته است. همچنین مقایسه درصد روزهای با شرایط مطلوب (پاك و سالم) و شرایط نامطلوب (ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم، بسیار ناسالم و خطرناك) طی سال‌های ١٣٨٥ الی ١٣٩٤ نشان از كاهش كاملا محسوس تعداد روزهای آلوده طی چهار سال اخیر (دوره اندازه‌گیری آلاینده۲.۵ PM) دارد.
این گزارش همچنین نگاهی هم به وضعیت آلاینده منواكسیدكربن داشته معتقد است: كاهش چشمگیری در تعداد روزهای آلوده آلاینده منواكسیدكربن طی سال‌های ١٣٨٥ الی ١٣٩٤ رخ داده است به طوری كه از ٧٢ روز آلوده در سال ١٣٨٥ به وضعیت مطلوبی در سال‌های ١٣٩١ الی ١٣٩٤ رسیده است، همچنین طی این ٥ سال آلاینده‌های ازن، دی‌اكسیدگوگرد و دی‌اكسید نیتروژن نیز (از منظر استاندارد كوتاه‌مدت) در وضعیت مطلوب قرار داشته‌اند. اما درنهایت نتیجه می‌گیرد: از نظر آلاینده ذرات معلق كمتر از ١١ میكرون، سال ١٣٨٥ پاك‌ترین و سال ١٣٨٧ آلوده‌ترین سال بوده است كه از آن سال به بعد تعداد روزهای آلوده این آلاینده كاهش یافته است.
وضعیت نگران‌كننده آلاینده‌های تهران
در انتهای این گزارش، با استناد به پروژه سیاهه انتشار شهر تهران كه مجموعه‌ای منسجم از داده‌های منابع مختلف مسوول در شهر تهران است، به نتیجه‌گیری از وضعیت آلودگی هوای تهران می‌پردازد.
در بخشی از این نتیجه‌گیری آمده است: بر اساس محاسبات صورت گرفته، سهم منابع متحرك در تولید مجموع پنج آلاینده هوا در سال ١٣٩٢ در شهر تهران، برابر با ٦١٨ هزار تن بوده است. این میزان برای مجموع تمامی منابع ساكن، ١١٨ هزار تن است و بنابراین ۸۵.۱ درصد تولید آلودگی هوای شهر تهران مربوط به منابع متحرك و ۱۴.۹ درصد مربوط به منابع ساكن است. همچنین مجموع تولید آلاینده‌های هوا در سال ١٣٩٢ در شهر تهران برابر با ٧٢٦ هزار تن بوده است. در خصوص آلاینده منواكسیدكربن نیز با ذكر اینكه میزان كل تولید در سال ١٣٩٢ در شهر تهران برابر با ٥١٩ هزار تن بوده است، آمده است: از این میزان ٤٩٦ هزار تن معادل ۹۷.۵ درصد سهم منابع متحرك و ١٣ هزار تن معادل ۲.۵ درصد مربوط به منابع ساكن بوده است. همچنین این گزارش حجم كل تولید اكسیدهای نیتروژن در شهر تهران در سال ١٣٩٢ را ٨٧ هزار تن كرده كه از این مقدار ٤١ هزار تن معادل ۴۶.۸ درصد سهم منابع متحرك و ٤٦ هزار تن معادل۵۳.۲ درصد سهم منابع ساكن بوده است.
و بالاخره، این گزارش كل تولید آلاینده ذرات معلق در سال ١٣٩٢ در شهر تهران، ۸.۶ هزار تن عنوان كرده كه از این میزان ٦ هزار تن معادل ٢/٧٠ درصد سهم منابع متحرك و ۲.۶ هزار تن معادل ۲۹.۸ درصد سهم منابع ساكن بوده است. گرچه از نظر میزان تولید، تولید این آلاینده كمتر از سایر آلاینده‌ها است ولی اثرات مخرب بیشتری بر سلامتی انسان و محیط‌زیست دارد.
راهكارهای علمی برای كاهش آلودگی‌هوا
در نهایت، این گزارش به ارایه راهكارهایی برای عبور از بحران آلودگی هوا می‌پردازد و از موارد زیر به عنوان رویكرد، سیاست و برنامه‌هایی برای عبور از مشكلات یاد می‌كند: دگرگونی در نظام حمل و نقل و توسعه حمل و نقل عمومی با محوریت مترو ضروری است، كنترل سالانه موتورخانه‌ها در تمام ساختمان‌های شهر باید به شكل مستمر انجام شود، تغییر در مكان‌یابی كاربری‌ها در راستای كاهش اتكا به حمل و نقل خصوصی، باید برنامه‌ریزی منظمی در راستای توسعه معاینه فنی كلیه وسایل حمل و نقل و ماشین‌آلات عمرانی و فنی صورت گیرد، توسعه جنگل‌كاری در حریم شهر تهران و كانون‌های تولیدكننده ریزگردها ضروری است، توسعه آموزش در خصوص حذف وسایل شخصی در درون شهر یكی از مهم‌ترین موارد ضروری برای كاهش آلودگی هوای تهران است و بالاخره، نوسازی حمل و نقل عمومی به‌ویژه اتوبوسرانی و مینی‌بوسرانی باید از اولویت‌های مدیریت‌شهری باشد./