١- مشاهده دست‌کم هشت شهر و روستای استان کرمانشاه، بیانگر آن است که خسارات زمین‌لرزه، خود را محصور به تقسیمات جغرافیایی در منطقه نکرده است. به آن معنا که اثرات ویرانی در برخی روستاها مانند کوئیک با سازه‌های خشتی یا آجری غیرمسلح را می‌توان با خرابی‌های یک شهر مانند سرپل ذهاب با سازه‌های چندین طبقه و نسبتا نوساز مقایسه كرد. این موضوع می‌تواند زنگ خطری جدی در مناطق روستایی کشور به منظور تسریع در احیای بافت‌های فرسوده و در مناطق شهری برای تشدید ابزارهای نظارتی بر ساخت و مکان‌یابی احداث ساختمان‌های نوساز باشد.
٢- یکی از علل افزایش تعداد جان‌باختگان، ضعف در آموزش‌های عمومی است. بسیاری از مردم روستاها دقایقی قبل از وقوع زمین‌لرزه، متوجه پیش‌لرزه‌ها شده‌اند؛ ولی با بی‌توجهی به اهمیت این موضوع خانه‌های خود را ترک نکرده‌اند. آموزش عمومی مردم باید در کنار مباحث مقاوم‌سازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، در دستور کار مسئولان و بدنه دانشگاهی قرار گیرد که در‌این‌میان استفاده از فرصت‌های نوین آموزشی مانند شبیه‌سازهای زمین‌لرزه به دلیل امکان شهود شرایط حاکم در لحظه وقوع زمین‌لرزه از اهمیت و اولویت بالاتری برخوردار است. متأسفانه ابزارهای شبیه‌سازی در حوزه‌های ایمنی و مدیریت بحران هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده‌اند؛ درحالی‌که در بسیاری از کشورها، این ابزار توانسته در افزایش میزان آمادگی نیروهای امدادی و مردم سانحه‌دیده، کمک شایانی داشته باشد.
٣- یکی از مسائل مهم در این حوزه، کم‌رنگ‌بودن دغدغه توسعه فناوری در این حوزه است. از لزوم توسعه کمّی و کیفی ابزارهای پایش لرزه‌ای در قالب ایستگاه‌های شتاب‌نگاری تا فرصت استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مواردی است که بسیار حائز اهمیت است.
به‌عنوان نمونه درحالی‌که می‌توانستیم با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در ساعات نخست، وضعیت آسیب‌پذیری منطقه را به‌سرعت ارزیابی كرده و تیم‌های امدادی را به سمت مناطق هدف هدایت کنیم، متأسفانه این فرصت را از دست دادیم و مانند گذشته به جست‌وجوی شهرها و روستاها پرداختیم که کاهش اثربخشی فرایند امداد و از‌دست‌دادن زمان‌های طلایی را در نجات مردم سبب شد.
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه مدیریت بحران و توسعه همکاری‌های سازمان‌های متولی با این شرکت‌ها، می‌تواند به پررنگ‌شدن حضور آنها در عرصه مدیریت بحران و گذار از وضعیت سنتی به پیشرفته در این حوزه منجر شود.
٣- سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه بحران سال‌هاست که در موضوعات آموزش، امداد و نجات و مدیریت بحران فعالیت دارند؛ اما به دلیل اقبال نداشتن مسئولان به این امر و کوتاهی این سازمان‌ها در ارائه دستاوردهای خود، در این زمین‌لرزه نیز شاهد ورود کمک‌های مردمی از مسیر اشخاص حقیقی و غیرمرتبط به منطقه بودیم که این خود سبب پراکندگی کمک‌ها، بی‌تعادلی در نیاز و عرضه و اتلاف بخش درخور توجهی از کمک‌های ارسالی در سطح منطقه شد؛ بنابراين برای تمرکز فعالیت‌ها و سپردن امور به خبرگان، سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه مدیریت بحران باید به سمت یکپارچگی و تقسیم وظایف تخصصی حرکت کنند و در‌این‌میان اعتماد افکار عمومی را نیز به سمت خود جلب كنند.
٤- یکی از معضلاتی که در شهرها و روستاها شاهد آن بودیم، پدیده‌ای است که شاید بتوان با عنوان «بحران‌گردی» از آن یاد کرد. افرادی غیرمتخصص و بدون برنامه که تنها با هدف مشاهده وضعیت منطقه اقدام به سفر شخصی كرده و وضعیت نامناسبی را در مناطق زلزله‌زده ایجاد می‌کنند. البته می‌توان با استفاده از ابزارهای مناسب و حتی فرصت فضای مجازی، حضور این افراد در منطقه را مدیریت و از ایشان برای پاسخ‌گویی به نیازهای مردم بهره برد.
٥- یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هایی که افراد زلزله‌زده با آن مواجه خواهند بود، بحران بی‌کاری است. صرف‌نظر از هزینه‌های پیش‌روي ایشان برای بازسازی واحدهای مسکونی خود برای برگشت به شرایط عادی، بی‌کاری باعث می‌شود تا غم و اندوه ناشی از سانحه و مشکلات معیشتی، بحران‌های روحی را برای ایشان ایجاد کند. در این فضا باید کسب‌وکارهای نوین، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها برای فعالیت در مناطق زلزله‌زده بسیج شوند. متأسفانه در صورت غفلت در این موضوع، شاهد مهاجرت معکوس از روستاها به شهر و ایجاد مشکلات ثانویه خواهیم بود.
٦- در این سانحه، فضای مجازی توانست با بسیج نیروهای مردمی و اطلاع‌رسانی درباره نیازهای مردم، موجی از کمک‌های مردمی را در کوتاه‌ترین زمان به منطقه زلزله‌زده روانه کند؛ اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که شایعات مختلف از منشأ وقوع زمین‌لرزه، امکان ایجاد زمین‌لرزه‌های مشابه در سایر مناطق و اغراق در عملکرد نیروهای امدادرسان نیز از‌جمله پیامدهای گسترش فضای مجازی در جامعه بود که زمان زیادی را از متخصصان و حتی نیروهای امدادی برای پاسخ به شبهات، دفاع از عملکرد و بیان جزئیات اجرائی در روزهای نخست به خود اختصاص داد. در‌این‌میان به نظر می‌رسد باید تلاش بیشتری از سوی نیروهای امدادی و سازمان‌های مردم‌نهاد برای ارائه دقیق دستاوردها و نیازهای منطقه در فضای مجازی صورت گیرد تا فضا برای ایجاد شبهه و القای فضای منفی در جامعه ایجاد نشود.
٧- یکی از جلوه‌های مثبت که به‌ویژه در شهرهای بزرگ شاهد آن بودیم، حضور پررنگ نیروهای نظامی و انتظامی با هدف ایجاد امنیت و کمک در فرایند امدادرسانی بود که البته در‌این‌میان باید نسبت به برخورد مؤدبانه و به دور از تنش آنها ادای احترام كرد.
کارشناس مهندسی عمران - کارشناس ارشد مدیریت در سوانح طبیعی
منبع: روزنامه شرق