به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، ای‌تی‌آر محصولی مشترک از شرکت ایتالیایی لئوناردو شرکت اروپایی ایرباس است. ATR۷۲ که در واقع از هواپیمای کوچک‌تر ATR۴۲ توسعه یافته، محصول اصلی این شرکت محسوب می‌شود و از سال ۱۹۸۸ میلادی تولید می‌شود. اما نمونه خریداری شده توسط ایران‌ایر ATR۷۲-۶۰۰ است که اولین پرواز خود را در سال ۲۰۰۹ میلادی انجام داده و از سال ۲۰۱۰ در حال پرواز در خطوط هوایی تجاری است. این مدل که جدیدترین طراحی شرکت ای‌تی‌آر است، از جمله مدرن‌ترین هواپیماهای توربوپراپ جهان است.
بنا بر آمار ارائه شده توسط شرکت ای‌تی‌آر محصولات این شرکت ۷۵ درصد از سفارشات هواپیماهای توربوپرات در جهان را در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ میلادی از آن خود کرده‌اند. این محصولات ۲۰۰ کاربر در ۱۰۰ کشور مختلف جهان دارند. سالانه بیش از ۱۰۰ مسیر هوایی جدید با استفاده از این هواپیماها گشوده می‌شود و یک میلیارد مسافر به وسیله آن‌ها جابجا می‌شوند. هر ۸ ثانیه یک هواپیمای ای‌تی‌آر از نقطه‌ای در جهان بر می‌خیزد.
تا کنون بیش از ۹۵۰ فروند ATR۷۲ ساخته شده‌اند و اکنون تولید این هواپیما منحصر به مدل‌های ۵۰۰ و ۶۰۰ است. Azul Brazilian Airlines با در اختیار داشتن ۴۰ فروند ATR۷۲-۶۰۰ بزرگ‌ترین کاربر این مدل در جهان به شمار می‌آید.
یکی از علت‌هایی که خرید ATR۷۲ را منطقی می‌کند، صرفه اقتصادی این هواپیما است. نوع ۶۰۰ این هواپیما توانسته نسبت به مدل‌های پیشین نسبت به هر صندلی ۱۰ درصد و نسبت به میزان سوخت هواپیما ۴۰ درصد از هزینه‌ها بکاهد. استفاده از هر فروند ATR۷۲-۶۰۰ در سال نسبت به سایر مدل‌ها یک میلیون دلار صرفه اقتصادی دارد، این در حالی است که قیمت هر فروند از این هواپیما ۲۶ میلیون دلار است.
صرفه اقتصادی و تنوع کاربران جهانی، خود دو علتی هستند که ثابت می‌کند خرید ای‌تی‌آر انتخاب صحیحی بوده است. اما مشخصات این پرنده کوچک چیست و چه ظرفیت‌هایی برای خدمت رسانی به مسافران ایرانی دارد؟
شاپرک‌ها چه ویژگی‌هایی دارند؟
ATR۷۲-۶۰۰ هواپیما کوچکی است و بسته به نوع چینش صندلی‌های آن ظرفیت حمل ۶۸ تا ۷۸ مسافر را دارد. شاپرک‌های ایران‌ایر می‌توانند در هر پرواز ۶۸ مسافر را با خود حمل کنند. بنا به اطلاعات درج شده در کاتالوگ، سرعت پیمایش این هواپیما ۵۱۰ کیلومتر در ساعت است و با بار کامل می‌تواند مسافتی معادل ۱۵۲۸ کیلومتر را طی کند. سقف پرواز آن نیز ۲۵ هزار پا تخمین زده می‌شود. این برد پروازی برای پوشش اکثر مسیرهای درون ایران کفایت می‌کند و حتی می‌تواند فرودگاه‌های مرزی را به شهرهای واقع در کشورهای همسایه متصل کند. از همین رو ای‌تی‌آر ها می‌توانند رونق بخش مسیرهای منطقه‌ای ایران باشند.
بیشینه وزن برخاست هواپیما ۲۲ هزار و ۸۰۰ کیلوگرم و وزن خالی آن ۱۳ هزار و ۳۱۱ کیلوگرم است. این به آن معنی است که هر فروند ATR۷۲-۶۰۰ می‌تواند در هر پرواز بیش از ۷ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم سوخت، بار و مسافر حمل کند. حجم محفظه بار این هواپیما ۱۰.۶ متر مربع است که برای حمل بار مسافران هر پرواز کفایت می‌کند.
هرچند شاپرک‌ها هواپیماهای کوچکی هستند، اما مسافران درون آن احساس ناراحتی نمی‌کنند. عرض کابین این هواپیما ۲.۵۷ متر است. در هر سوی راهروی این هواپیمای تک راهرو دو صندلی برای نشتن وجود دارد. عرض هر صندلی ۴۵.۷۲ سانتی‌متر است که فضای کافی را برای نشستن مسافران فراهم می‌کند. در مدل ۶۰۰ ATR۷۲ از صندلی‌های سبک استفاده شده که وزن هواپیما را نسبت به مدل‌های قبلی ۲۰۰ کیلوگرم کاهش می‌دهد.
هر ATR۷۲-۶۰۰ برای برخاست به ۱۳۳۳ متر و برای فرود به ۹۱۵ متر باند نیاز دارد، که نسبت به سایر هواپیماهای فعال در ناوگان ایران بسیار کم به حساب می‌آید. ارتفاع هواپیما پایین است و این مساله نیاز به تجهیزات پیچیده برای آماده‌سازی و بارگیری هواپیما را کم می‌کند. پلکان هواپیما نیز روی خود آن سوار است و برای مسافرگیری نیاز به پلکان مجزا نیست. مجموع این واقعیت‌ها سبب می‌شود که حتی فرودگاه‌های کوچک و کم برخوردار نیز بتوانند پذیرای شاپرک‌ها باشند. بنابراین با این هواپیما می‌توان بسیاری از فرودگاه‌های غیر فعال ایران را به چرخه پروازی بازگرداند.
هرچند مشخصات پروازی ATR۷۲ نشان می‌دهد این هواپیما برای پرواز در ایران بسیار مناسب است، یک مشکل بر سر راه به کارگیری ان وجود دارد. بسیاری از مسافران این هواپیمای توربوپراپ را ملخی می‌دانند و معتقدند که تکنولوژی ساخت آن قدیمی است. اما آیا واقعا تکنولوژی به کار رفته در ساخت و طراحی شاپرک‌ها با سایر هواپیماهای به روز جهان تفاوت دارد؟
ملخی یا توربوپراپ؟
ظاهر ای‌تی‌آرها خاطره هواپیماهای ملخی را در ذهن زنده می‌کند. بسیاری با دیدن موتورهای این هواپیما گمان می‌برند موتورهای آن همانند هواپیماهای اولیه ملخی هستند و به همین دلیل گمان از قدیمی بودن تکنولوژی آن می‌برند. اما واقعیت اینجاست که موتورهای شاپرک‌ها نه ملخی، که توربوپراپ هستند. موتورهای ملخی که در هواپیماهای قدیمی به کار می‌رفتند، موتورهای پیستونی بودند. این موتورهاها با استفاده از قدرت تولید شده توسط پیستون‌های داخلی پره‌های موتور را به حرکت در می‌آوردند و این پره‌ها با هل دادن هوا به سمت عقب، توان مورد نیاز برای حرکت هواپیما را تامین می‌کردند. اما عملکرد موتورهای توربوپراپ بسیار شبیه به موتورهای جت است. در این موتورها پروانه هوا را در محفظه‌ها داخلی موتور محبوس کرده و پس از احتراق، توان حاصله از خروجی هوای گرم از موتور هواپیما را به جلو می‌راند. در واقع در این موتورها پروانه همان کار توربین‌های ورودی هوا در موتور جت را انجام می‌دهد، تفاوت در کوچک بودن موتورها نسبت به موتورهای جت است که آن‌ها را برای استفاده در هواپیماهای کوچک و کم مصرف مناسب می‌کند.
شاپرک‌های ایران‌ایر برای تامین نیروی پیشرانه از دو موتور توربو پراپ PW۱۲۷M ساخته شرکت کانادایی-آمریکایی پرات اند ویتنی استفاده می‌کنند. محصولات این شرکت در بسیاری از هواپیماهای تولید شده در شرکت‌های بوئینگ و ایرباس نیز استفاده می‌شود. هر کدام از این موتورها توان تولید ۲۶۱۹ شفت اسب بخار را دارد و نیروی پیشرانی معادل ۱۹۵۳ اسب بخار تولید می‌کند. مصرف سوخت هواپیما با استفاده از این دو موتور ۷۶۲ کیلوگرم در ساعت است که نسبت به هواپیماهای با موتور جت، کم محسوب می‌شود. این یعنی ATR۷۲-۶۰۰ با استفاده از موتورهای توربوپراپش ضمن آنکه می‌تواند با قدرت و سرعت قابل قبولی پرواز کند، مصرف سوخت پایینی دارد.
ATR۷۲-۶۰۰ در ایران‌ایر
۸ فروند ATR۷۲-۶۰۰ در اختیار هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران قرار دارند و با رجیستر‌های EP-ITA، EP-ITB، EP-ITC، EP-ITD، EP-ITE، EP-ITF، EP-ITG و EP-ITH به پرواز در مسیرهای کوتاه و به فرودگاه‌های کوچک مشغولند. ۴ فروند از این ۸ هواپیما با رنگ‌آمیزی جدید ایران‌ایر که منحصر به این تایپ است وارد کشور شده‌اند. فروندهای نهم و دهم از سفارشات ایران‌ایر نیز از خط تولید خارج شده و آزمایش‌های پیش از تحویل را پشت سر می‌گذارند.
ورود این ۸ فروند تا اینجا توانسته حمل و نقل هوایی منطقه‌ای در ایران را متحول کند، تا جایی که ایران‌ایر یک هاب جدید در فرودگاه بندرعباس ایجاد کرده و از این هاب خدمت رسانی به فرودگاه‌های کوچک جنوب کشور را پیش گرفته است. مسیرهای جدید در سراسر کشور و فعال شدن فرودگاه‌هایی که پیش از این توجیه اقتصادی نداشتند، از دیگر ثمرات پرواز شاپرک‌ها در آسمان ایران است.
در نهایت می‌توان گفت که ATR۷۲-۶۰۰ یک هواپیمای پیشرفته و مقرون به صرفه است و خرید آن می‌تواند به عملیاتی کردن فرودگاه‌های کوچک کشور و گسترش استفاده از صنعت هوایی به خصوص در اقشار کم درآمد منجر شود.