به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، هرچند سیاست ایجاد شهرک‌های جدید و مسکن مهر در کنار کلان شهرها و شهرهای مادر به دلیل سرریز جمعیت و خانه دار کردن اقشار کم درآمد بوده اما کارشناسان علوم اجتماعی تاکید دارند باید در کنار این مهم، مسائل و شاخص‌های زیست محیطی، عرضه و تقاضا، امکانات رفاهی، فضای سبز و بهداشت عمومی کیفی در نظر گرفته شود اما متاسفانه این موضوع از سوی شهرسازان و انبوه سازان کمتر مورد توجه بوده است.
به گفته این کارشناسان شرکت کننده در همایش ملی آسیب‌های اجتماعی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مسکن همانند آموزش و بهداشت از اولویت‌های مهم زندگی اجتماعی به شمار می‌رود که بررسی‌های علمی و پژوهشی در این زمینه نشان می‌دهد بیشتر شهرهای جدید و مسکن‌های مهر به دلیل نداشتن شاخص‌ها و امکانات زیستی نتوانسته است جمعیت مورد نظر شهرهای مادر را جذب کنند.
خالی بودن شهرک‌های جدید در نتیجه نبود امکانات
«مهدی مسعودیان» پژوهشگر و محقق علوم اجتماعی در نشست تخصصی «مسائل و آسیب‌های شهری با تاکید بر شهرهای جدید» درباره میزان تحقق زیست پذیری در شهرهای جدید گفت: شهرسازی از سال ۱۳۶۰ تصمیم گیری شد اما جمعیتی که برای این شهرکها پیش بینی شده بود، به دلیل عدم رضایت ساکنان و نبود امکانات شهری در این شهرکها وجود ندارد.
به گفته وی، جمعیت مصوب شهرهای جدید نزدیک چهار میلیون نفر پیش بینی شده بود اما طبق آمار سال ۱۳۹۵ نزدیک ۷۶۷ هزار نفر در این شهرها ساکن هستند.
به گفته این محقق، زیست پذیری شهری از نظر اجتماعی، اقتصادی و روانی در زندگی مردم تأثیر گذار است و آن را می‌تواند به مکانی جذاب، مطلوب برای زندگی کار و تفریح تبدیل کند که از مهمترین ویژگی‌هایش عینی بودن است که شهرسازان به آن اهمیت می‌دهند.
این پژوهشگر ادامه داد: اما جابجایی، حمل و نقل، مسکن، سلامت و بهداشت، فضای عمومی جذاب فرصت‌های اقتصادی، هویت محلی، عدالت، صمیمیت و راحتی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که ما در پژوهش‌های خود نتایج عکس آن را داشته‌ایم.
وی افزود: بررسی ۸۲ مقاله پژوهشی علمی در فاصله زمانی سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که مسائل مختلفی همچون پنج بعد زیست پذیری از لحاظ اجتماعی، محیط، خدمات و زیرساخت و اقتصاد ومدیریت در ۳۶ شاخص آسیب شناسی، کیفیت زندگی، مکان یابی، حس تعهد، مدیریت، جمعیت پذیری، کیفیت فضایی، زیستی و زمین شناسی فراتر از یک کار شهرسازی یا مدیریت شهری درنظر قرار گرفته است.
مسعودیان با بیان اینکه بیشترین پژوهش‌های علمی به شهرک‌های جدید اطراف تهران مربوط است، اضافه کرد: ۴۳ درصد پژوهش‌ها به چهار شهرک اطراف تهران و ۵۷ درصد پژوهش‌ها به ۱۳ شهر ارتباط دارد که نشان می‌دهد در بُعد اجتماعی، برابری، عدالت، سرمایه گذاری، جذب جمعیت و رضایت ساکنان، خدمات زیرساختی، مسائل زیست محیطی، فضای عمومی، مکان یابی، زیباسازی، متراژ و کیفیت مسکن و قیمت زمین بی توجهی‌هایی صورت گرفته است.
وی اضافه کرد: از میان ۳۶ شاخص مطرح شده فقط شهرک بهارستان از نظر هویت و حس تعلق، شهر جدید اندیشه از لحاظ جذب جمعیت، تنوع فرصت شغلی، رونق سرمایه گذاری، قیمت زمین و مسکن، رضایت ساکنان و شهر پرند از نظر مکان یابی و شهر مهاجران از لحاظ زیبایی سازی، نمرات مثبتی را به خود اختصاص داد ه اند.
این محقق علوم اجتماعی با تاکید براینکه پژوهش‌ها نشان می‌دهد در ساخت شهرک‌های جدید به علوم اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی توجه نشده است گفت: شهرهای جدید همانند شهرک اندیشه هرچقدر به مادر شهرها نزدیکتر باشند از وضعیت مطلوب‌تری برخوردارند زیرا ۴۰۰ هزار مسکن مهری که در فضاهای نامناسب ساخته شد احساس حقارت و نابرابری اجتماعی را برای ساکنانش ایجاد کرده است.
وی براین باور است که برای ساخت یک شهرک، چگونگی زندگی مردم نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
چرایی شکست اهداف مسکن مهر
«زهرا امامی غفاری» پژوهشگر دانشگاه نیز در این نشست، درباره ارزیابی پیامدهای اجرای طرح مسکن مهر در شهرهای جدید گفت: مسکن مهر خروجی کلان مسکن سازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
به گفته وی، بررسی‌ها نشان می‌دهد «جامعه مسکن» ۹ محور و ۵۵ برنامه مقدماتی داشته و قرار بوده دولت وقت در این طرح اجاره مسکن اجتماعی ۹۹ ساله را عملیاتی کند به طوری که قیمت زمین از قیمت نهایی مسکن حذف شود تا با این کار به اقشار کم درآمد و محروم کمک شود.
این پژوهشگر اظهار داشت: دولت نهم این موضوع را مهمترین طرح کاری خود انتخاب کرد تا راه سومی برای رفع معضل بخش مسکن باشد زیرا در دهه ۶۰ با واگذاری زمین روبرو بودیم و بخش زیادی زمین‌ها واگذار و ساختش توسط مردم انجام شد و در دهه ۷۰ نیز بازار زمین و مسکن وارد بخش خصوصی و به بازار سپرده شد که جهش‌های قیمتی در بخش مسکن را شاهد بودیم و تورم بخش زمین و مسکن را در پی داشت.
وی با بیان اینکه عمده معضلات بخش مسکن از دهه ۸۰ رخ داد، افزود: در واقع در این دوره زمانی مسکن از یک نیاز اجتماعی و مصرفی به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شد که دولت سیاست مسکن مهر را تغییر داد؛ درواقع پس از شکل گیری و تدوین مسکن مهر، پیامدهای آن را در شهرهای جدید از لحاظ اجتماعی و فرهنگی شاهد بودیم.
امامی غفاری اضافه کرد: سیاست‌های دولت برای مسکن مهر ایجاد سرپناه برای اقشار کم درآمد بود اما با دخالت بخش خصوصی و ایجاد رانت و مالکیت، این پروژه با شکست مواجه شد درحالی که در بیشتر کشورهای دنیا مسکن را کالای اولیه استحقاقی مانند آموزش و سلامت برای مردم خود می‌دانند.
وی یادآورشد: موضوع مسکن اجتماعی در نیمه قرن ۲۰ مطرح شد؛ به نحوی که نظام سیاستگذاری مسکن در کشورهای پیشرفته‌ای همچون انگلستان، دانمارک و نروژ توسط دولت‌ها صورت می‌گیرد.
این پژوهشگر ادامه داد: کیفیت مسکن در برنامه ریزی دولت رفاه مهم و گفتمان ملی «خانه دار شدن» است، درحالی که در مسکن مهر و حتی برخی از شهرهای جدید، شیوه ساخت و کیفیت مسکن درنظر گرفته نشده است به شکلی که تولید ۲۰ تا ۳۰ هزار واحد ثابت در سال مطرح بود اما در سال ۱۳۸۵ تعداد واحدها به یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد رسید که این امر نشان می‌دهد علاوه بر کیفیت، عرضه و تقاضا نیز دیده نشده است.
به گفته وی، مشکل انبوه سازی مهر از جایی کلید خورد که تصمیم گیران نمی‌دانستند مردم در این شهرها و مناطق زندگی می‌کنند یا خیر؟
امامی غفاری، از دیگر تبعات این طرح را «موازی کاری برخی دستگاه‌های دولتی همچون بنیاد مسکن و کمیته امداد(ره) در ساخت مسکن» دانست و گفت: ایجاد شهرهای جدید با هدف کاهش حجم جمعیت کلانشهرها بود اما با تقابل طبقه‌های ویلاهای لوکس تا مسکن مهر مواجه شدیم.
وی عدم امنیت و سرمایه را از دیگر مشکلات مسکن مهر برشمرد و افزود: به طور مثال بلندمرتبه سازی مسکن مهر در برخی از شهرها همچون بندرعباس منجر به این شد که ورودی هوای شهرها دچار معضل شود.
نگاه تصمیم گیران به شهرک‌های جدید باید واقع بینانه باشد
«حسین ایمانی جاجرمی» عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در این نشست گفت: آمارها نشان می‌دهد هرچه شهرهای جدید به شهرهای مادر نزدیکتر باشند، مانند شهرک اندیشه، جمعیت پذیری بیشتری دارند و موفقترند، اما طبق قانون جدید، باید شهرک‌های جدید دور از شهرهای مادر باشند که همین امر در عدم موفقیت ایجاد این شهرکها مؤثر خواهد بود زیرا سالها طول می‌کشد تا آب، برق و پاسگاه نیروی انتظامی آنان تأمین شود.
به گفته وی، تصمیم گیران باید واقع بینانه به موضوع شهرک‌های جدید نگاه کنند تا امکانات لازم تأمین شود زیرا در شهرهایی که در جمعیت پذیری شکست خوردیم و در مقابل آن فضاهایی که در داخل شهر رها شده بودند مانند اسلامشهر و ملارد توسط مردم و سوداگران ساخته و پراز جمعیت شدند.
این استاد دانشگاه معتقد است، اگر موضوع مسکن مهر مطرح نمی‌شد شاید سالها بعد از این نیز مساله افزایش جمعیت اتفاق نمی‌افتاد که نکته قابل تاملی است.
چرایی کاهش اعتماد اجتماعی به مدیریت شهری
«ناصر فکوهی» استاد گروه انسان‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز در این نشست، سبک زندگی را همانند آسیب‌های اجتماعی در نظام کلانشهر تهران دانست و گفت: مشکل این است که تصمیم گیرندگان ما نمی‌دانند تفاوت شهر، شهرک جدید و کلان شهر چیست.
وی با بیان اینکه به دلیل شرایط اقلیمی، بالای ۸۰ درصد شهرهای کشور ما شهرهای مادر و کلان شهر دارای جمعیت میلیونی هستند، افزود: اکنون تهران، کرج و قزوین یک سوم جمعیت ایران را در خود جای داده‌اند؛ بنابراین تراکنش شهری و فضای کلانشهری کاملاً متفاوت است.
این محقق علوم اجتماعی اضافه کرد: باید بدانیم وقتی در کلان شهر زندگی می‌کنیم سبک زندگی خانوارهای ما متفاوت است و ۹۰ درصد تجربه زیستی مردم در شهرها در حباب، راهروها و جزایر شهری بین محل کار، زندگی و فراغتشان می‌گذرد.
فکوهی با بیان اینکه مدیران شهرهای کشورهای پیشرفته تفاوت سبک زندگی‌ها را پذیرفته‌اند، خاطرنشان ساخت: اما در کشورمان این موضوع هنوز درک نمی‌شود؛ ما سیستم برای یکسان سازی گروهی از سبک‌های زندگی داریم که خود جرم سازی می‌کند و ممکن است برخی از این موارد جرم نباشد؛ بنابراین این مکان‌ها به فضاهای خصوصی، نیمه خصوصی و زیرزمینی تبدیل و در نهایت آسیب‌های جدی‌تری را برای شهرها در پی خواهد داشت.
وی براین باور است، با توجه به بحران آب و منابع زیست محیطی در کشور، باید برای کلان شهرها و شهرک‌های جدید و اقماری خود آسیب را تعریف و آسیب زدایی کنیم.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: باید صبر و تحمل را در سبک‌های زندگی‌ها افزایش دهیم زیرا تظاهر، ریا و دروغگویی میزان اطمینان و اعتماد اجتماعی را نسبت به مدیریت شهری کاهش می‌دهد.
توسعه به صداهای خاموش گوش می‌دهد
«ناصرالدین غراب» از پژوهشگران جمعیت شناس نیز در این نشست درباره مناقشه توسعه اجتماعی در شهرهای جدید گفت: به «توسعه اجتماعی مساله محور» که گفتمان مدیریت شهری در شهرهای جدید است، تاکید داریم؛ به طوری که انسانها در این توسعه همیشه عوامل بازدارنده هستند یعنی برنامه‌هایی که مدیران در ذهنشان دارند مانع رسیدن به اهداف مدیریت جامع می‌شود.
وی بر این باوراست که توسعه نگاهی است که به صداهای خاموش گوش می‌دهد.
براساس گزارش ایرنا، سومین «همایش ملی آسیب‌های اجتماعی ایران» با محوریت وضعیت موجود، دستاوردهای نظری بومی و سیاست‌ها، برنامه‌ها و راه‌های پیشگیری، مداخله، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه در تالارهای شریعتی و سالن ابن خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.