به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، «بندر چابهار به هندی‌ها واگذار می‌شود و انسان وطن‌دوست اگر از شنیدن این خبر بمیرد؛مرگ بر او رواست! » بازنشر این پیام در فضای مجازی در روزهای اخیر، برخی واکنش‌های منفی مردم را به‌دنبال داشت و برخی گمان کردند ایران قرار است حاکمیت بندر چابهار را به هندی‌ها بسپارد، در حالی که آشکار است نوشتن و انتشار این پیام، از نبود اطلاعات تخصصی درباره قراردادهای توسعه‌ای بین‌المللی و نیز ممکن نبودن برون‌سپاری حاکمیت بخشی از خاک یک کشور ناشی می‌شود.
به گزارش صمت، وقتی وزیر راه و شهرسازی کشورمان در سفر هفته گذشته خود به هند اعلام کرد ایران بهره‌برداری از بندر چابهار را در قالب موافقتنامه‌ای موقت که پیش‌تر با هندی‌ها امضا کرده، تا یک ماه دیگر به یک شرکت هندی واگذار می‌کند، برخی این واگذاری را به‌معنی واگذاری حاکمیتی تعبیر کردند، در حالی که مشارکت هند در توسعه و تقویت زیرساخت‌های بندر چابهار، براساس یک قرارداد بی‌اوتی (ساخت، بهره‌برداری و انتقال) است که مدلی مرسوم در زمینه سرمایه‌گذاری در دنیاست.
درواقع قرار نیست هندی‌ها نقش حاکمیتی در بندر چابهار داشته باشند، بلکه بخش‌هایی از این بندر قرار است با سرمایه هندی‌ها به رونق برسد و بعد از مدتی دوباره مدیریت آن به ایران واگذار شود.
مشارکت هند در توسعه بندر چابهار موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست در دستور کار دو کشور قرار دارد. باتوجه به مزیت‌های جغرافیایی که بندر چابهار دارد و با اتصال به آب‌های آزاد، تجارت دریایی را تسهیل می‌کند، سال‌هاست که کشورهایی مانند هند، پاکستان و حتی چین برای مشارکت در توسعه و بهره‌برداری از مزیت‌های این بندر ابراز تمایل کرده‌اند و در این میان، هند توانسته چند گام از دیگران پیشی بگیرد و مذاکره را تا امضای قرارداد پیش ببرد.
با عملیاتی شدن ظرفیت‌های بندر چابهار، هندی‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم و با استفاده از مسیر کوتاه دریایی بندرهای خود با چابهار، در افغانستان حضور پررنگ‌تری داشته باشند. با توسعه این بندر هزینه حمل‌ونقل کالا از هند به آسیای مرکزی و خلیج‌فارس حدود یک سوم کاهش می‌یابد.
حاکمیت بندر چابهار با ایران است
در حالی که سخن وزیر راه و شهرسازی درباره واگذاری بندر چابهار به هند، از سوی برخی به معنی واگذاری حاکمیتی این بندر تعبیر شده، معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی می‌گوید واگذاری اداره بندر چابهار به هند در ازای سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری این کشور در چابهار، به‌معنی واگذاری حاکمیتی این بندر نیست.
به گزارش روابط عمومی سازمان بنادر و دریانوردی، محمدعلی حسن‌زاده گفت: بخشی از فعالیت‌های مربوط به هر بندر، اعمال حاکمیت و جایگاه دولت و بخشی دیگر مربوط به عملیات و راهبری است. اینکه گفته می‌شود بندر چابهار به هندی‌ها واگذار شده، از نظر اعمال حاکمیت و جایگاه دولت، درست نیست زیرا حاکمیت و مالکیت بندرها قابل واگذاری نیست و در همه کشورها، حاکمیت بندرها برعهده دولت‌ها است.
حسن‌زاده ادامه داد: تا سال ۱۳۷۵ راهبری عملیات در بندرها از سوی سازمان بنادر و دریانوردی و مسئولیت توسعه و تامین تجهیزات برعهده این سازمان بود اما به‌تدریج روند به این شکل شد که دولت قوانین را برای بندرها تعیین کند و مدیریت آن در قالب اپراتوری واگذار شود؛ این واگذاری می‌تواند داخلی یا بین‌المللی باشد.
آنطور که معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی می‌گوید، در موضوع بندر چابهار، براساس مطالعات ابتدایی که منجر به تصویب پروژه شد، قرارداد ۴ فاز برای توسعه بندر چابهار لحاظ شده است. با عملیاتی شدن این ۴ فاز ظرفیت این بندر به ۷۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسد.
به‌گفته وی، راهبری یک فاز از ۴ فاز بندر شهید بهشتی چابهار برعهده یک شرکت هندی گذاشته شده است. این شرکت در بندرهای هند و سایر کشورها فعالیت اپراتوری دارد. طرح سرمایه‌گذاری هندی‌ها در زمینه تامین تجهیزات در قالب قرارداد ده‌ساله است.
او در این زمینه توضیح داد: قرارداد ایران با هند در دو قالب موقت و اصلی است. قرارداد موقت هجده‌ماهه مربوط به اجاره و بهره‌برداری بخشی از فاز یک بندر شهید بهشتی چابهار است. موضوع قرارداد اپراتوری ۱۰ هکتار (محوطه کانتینری، کالا، ساختمان اداری، رفاهی، تعمیرگاه و...) از فاز نخست بندر شهید بهشتی، ۳۶۰ متر اسکله کانتینری و چندمنظوره و استفاده از تجهیزات موجود و اجاره بخشی دیگر است. در قرارداد اصلی که ده‌ساله است، ۶۴۰ متر اسکله و ۷۰ هکتار محوطه و تامین تجهیزات مدنظر است.
حسن‌زاده گفت: اجرایی شدن قرارداد اصلی با شرکت اپراتور هندی حدود یک تا یک‌ونیم سال زمان می‌برد. از آنجا که سازمان بنادر و دریانوردی برای بندر چابهار تجهیزات خریده و دولت مصمم است این بندر را در حوزه ترانزیت به‌ویژه تجارت با کشورهای سی‌آی‌اس فعال کند، اپراتوری که اکنون در بندر شهید کلانتری چابهار فعالیت می‌کند، به‌عنوان بخشی از کار خود، راهبری بندر شهید بهشتی را نیز برعهده دارد. بنابراین تا زمان شروع قرارداد اصلی اپراتوری هند، از این کشور می‌خواهیم به‌طور موقت فعالیت کند؛ از این رو، شرکت هندی برای قرارداد موقت مذاکرات خود را شروع کرد. درحال‌حاضر نیز راهبری موقت در مرحله ارائه ضمانت‌نامه است.
به گفته معاون سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت هندی یک اپراتور ایرانی به‌عنوان شریک خود در چابهار دارد که موجب اشتغالزایی در منطقه می‌شود. براساس سخن او، اگزیم بانک هند کانال اعتباری ۱۵۰ میلیون دلاری برای توسعه و تجهیز بندر چابهار در نظر گرفته که می‌توان از این خط اعتباری برای تجهیزات ریلی، پایانه‌‌ها و فازهای بعدی توسعه‌ای بندر چابهار استفاده کرد.
جزییات حضور هند در چابهار
هند در سال ۱۳۹۶ قرارداد مشارکت در توسعه بندر چابهار را با ایران در قالب سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری و یک خط اعتباری ۱۵۰ میلیون دلاری نهایی کرد. براساس این قرارداد هند می‌تواند به مدت ۱۰ سال از بندر چابهار برای حمل‌ونقل کالا استفاده کند.
در مدت زمان ۱۰ سالی که ایران و هند برای توسعه بندر چابهار قرارداد دارند، از هر میزان کالایی که وارد این بندر شود، سهمی از ترانزیت و ترانشیپ آن متعلق به ایران و سهمی هم برای هندی‌ها خواهد بود.
براساس آمار اعلام شده از سوی سازمان بنادر و دریانوردی، سهم ایران از درآمدهای صادرات و واردات ۶۰ درصد است.
در بخش ترانزیت هم همین نسبت وجود دارد؛ یعنی ایران سهم ۶۰ درصدی و هند سهم ۴۰ درصدی خواهد داشت که در ۵ سال دوم قرارداد سهم ۶۰ درصدی ایران افزایش پیدا می‌کند. در بخش ترانشیپ سهم ایران ۴۰ درصد و سهم هندی‌ها ۶۰ درصد است که در ۵ سال دوم قرارداد سهم ایران در این بخش هم افزایش می‌یابد.
واگذاری اپراتوری بندر؛ امری مرسوم در دنیا
با وجود سوءبرداشت برخی افراد درباره واگذاری اپراتوری بندر چابهار به هندی‌ها، یکی از فعالان حمل‌ونقل دریایی کشورمان تاکید می‌کند این نوع مشارکت خارجی در ساخت و توسعه بندر، امری مرسوم در دنیاست.
غلامرضا سنایی، کارشناس ارشد مهندسی سواحل و بنادر در گفت‌وگو با صمت گفت: ساخت بندر چابهار از پیش از انقلاب جزو برنامه‌های کشور بوده و بعد از انقلاب نیز ضرورت ساخت آن برای داشتن بندری خارج از محدوده خلیج‌فارس به لحاظ امنیتی و توسعه محور شرق کشور احساس شده است.
وی افزود: گرچه موج‌شکن اولیه و نیز اسکله نصب سریع آن در سال ۱۳۶۳ ساخته شد اما توسعه‌های بعدی این بندر، به کندی و با تاخیر پیش رفته است. تهیه طرح جامع توسعه چابهار و اجرای فاز نخست آن از سال ۱۳۸۳ شروع شد و همزمان نیز هندی‌ها برای سرمایه‌گذاری در آن ابراز علاقه کردند.
سنایی ادامه داد: جذب بار پایدار مهم‌ترین چالش رونق بندر چابهار و در نتیجه آبادی محور شرق کشور است که در صورت تحقق، علاوه بر نتایج اقتصادی، دارای اثرات اجتماعی و امنیتی بسیار مثبتی در استان سیستان و بلوچستان خواهد بود.
این کارشناس ارشد مهندسی سواحل و بنادر، با بیان اینکه واگذاری بندرها به شرکت‌های اپراتور گوناگون یک شیوه رایج در دنیا است، اضافه کرد: به‌طور قطع این واگذاری به هند نیز با زمان محدود که به‌طور معمول زیر ۲۵ سال است و به‌دلیل اقتصاد بسیار رشدیابنده هند و میزان بار صادراتی و وارداتی آنها به افغانستان و آسیای میانه و برعکس انجام شده است.
وی افزود: علاوه بر بار ترانزیت با سرمایه‌گذاری‌های در دست انجام برای صنایع آهن، پتروشیمی و... در منطقه سهم بار داخلی افزایش قابل‌توجهی خواهد یافت که امید است در قرارداد تنظیمی پیش‌بینی‌های لازم برای درآمد ایران در نظر گرفته شده باشد. این پیشکسوت حمل‌ونقل دریایی با اشاره به آغاز ساخت بندر گوادر پاکستان، همزمان با طرح توسعه فاز یک بندر چابهار افزود: چینی‌ها سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری در اراضی پشتیبانی گوادر برای ایجاد صنایع گوناگون و شهرک مسکونی انجام داده‌اند. وی معتقد است گرچه گوادر و چابهار رقیب یکدیگرند اما می‌توانند سهم بار مختلف داشته باشند.
رقابت گوادر پاکستان با چابهار
هرگاه از توسعه بندر چابهار سخن به میان می‌آید، نام بندر گوادر در جنوب غربی پاکستان به‌عنوان رقیبی برای این بندر مطرح می‌شود. پاکستان با تسهیل حضور سرمایه‌گذاران چینی، توانسته طرح توسعه بندر گوادر را پیش ببرد. بندر گوادر با ۶۰ کیلومتر مرز با دریای عمان، در جنوب غربی پاکستان و در موقعیت مناسبی برای تجارت دریایی این کشور با افغانستان، چین و کشورهای آسیای میانه قرار دارد.
این بندر ظرفیت پهلو گرفتن کشتی‌های بزرگ باری را دارد و در صورت توسعه، علاوه بر این چند کشور، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و حتی روسیه نیز می‌توانند از موقعیت ویژه این بندر برای اتصال به آب‌های اقیانوس هند استفاده کنند.
در سال‌های اخیر چین موفق شده حضور خود را در گوادر تثبیت و با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این بندر، زمینه را برای توسعه هرچه زودتر آن فراهم کند. اکنون کشتی‌های تناژ و دارای آبشخور بالا می‌توانند در آب‌های عمیق سواحل بندر گوادر پهلو بگیرند، به همین دلیل ایران امیدوار است با کمک هند بندر چابهار را به رونق برساند و بتواند با گوادر رقابت داشته باشد.
چین در حال عملیاتی کردن بندر گوادر است اما سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار هنوز به مرحله عملیاتی نرسیده و همین مسئله موجب شده نگرانی‌هایی درباره تبدیل شدن گوادر به تهدیدی برای چابهار در میان اهالی حمل‌ونقل دریایی وجود داشته باشد.
از سوی دیگر باتوجه به حضور چین در بندر گوادر پاکستان، حضور هند در چابهار می‌تواند موجب موازنه قوا میان هند و چین در منطقه شود.
منبع: صمت