به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی امروز ۱۵ مهرماه در دومین همایش ملی میراث فرهنگی و توسعه پایدار ضمن اظهار خرسندی از حضور در جمع فرهیختگان و فرصت برای بیان نقطه‌نظرات خود در باب هویت ایرانی و توسعه پایدار و همچنین تمدن ایرانشهری گفت: مطلبی كه امروز راجع به آن صحبت می‌كنم پاسخ به چندین سوال است كه امیدوارم بتوانم حق مطلب را در این گفتگو بیان كنم.
وزیر راه و شهرسازی با طرح پرسش‌هایی ادامه داد: آیا وقتی از ایران، تمدن ایرانشهری و هویت ایرانی صحبت می‌كنیم صرفا از یك مفهوم رمانتیك بحث می‌كنیم؟، آیا این اقدام، واپسگرایانه است؟، آیا این تلقی یك تلقی جدایی‌طلبانه و خودخواهانه است كه مایه‌های ملی‌گرایانه دارد و مانع همكاری منطقه‌ای و موجب جنگ و اختلاف در منطقه می‌شود؟، آیا این مفهوم صلح را به خطر می‌اندازد؟، یا بالعكس وقتی از ایران صحبت می‌كنیم از فرهنگ و تمدن ایرانشهری صحبت می‌كنیم كه در آن یكپارچگی، صلح و تعامل با جهان تأكیده شده است؟
عضو كابینه دولت دوازدهم همچنین یادآور شد: شنیده‌ام كه وقتی راجع به تمدن ایرانشهری صحبت می‌شود گفته می‌شود این مفهوم دارای مفاهیم ارتجاعی، واپسگرایانه و بازگشت به دوره استبداد رضاخانی است به همین دلیل تلاش می‌كنم خیلی كوتاه راجع به مفهوم ایرانشهری گفتگو كنم.
وی تصریح كرد: در این مقطع از تاریخ ایران و گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی ایران بسیار مهم است كه مفهوم ایران را بازخوانی كنیم.
وی ادامه داد: اساسا نقدی كه به ایران مدرن می‌شود با این مضامین است كه ناظر بر معاصر شدنش نیست بلكه ناظر بر فراموش شدن مفهوم ایران از یك سو است و از سوی دیگر این تلقی كه مفهوم ایران‌شهر بازگشت به ایران رضاخانی و پهلوی است.
به گفته آخوندی اگر بخواهیم راجع به مفهوم تمدن صحبت كنیم، فهم من از مفهوم تمدن دو پایه اصلی دارد كه یكی تمدن به مفهوم معرفت سامان یافته یك قوم و ملت است، معرفتی كه در طول تاریخ شكل گرفته، سامانی دارد و به نحوی در فرایند تاریخی توانسته اجماع نسبی را نسبت به جهان و نگاه به جهان در بین یك ملت ایجادكند . مفهوم دیگر نظم اجتماعی است و مفهوم تمدن بر پایه نظم جهانی بدان معناست كه توانسته مفهوم تمدن نظم اجتماعی را در سرزمینی ایجاد كند.
وی در ادامه به اشارات امیل دورکیم جامعه‌شناس مشهور در رابطه با نگاه به تمدن اشاراتی كرد و گفت: به گفته برخی از اندیشمندان وقتی با نگاه معرفت سامان‌یافته و نظم اجتماعی به تمدن نگاه می‌كنیم آثار مثبتش زوال خرافات، كسب مراودات، متعادل شدن آداب اجتماعی، ازبین رفتن خشونت، جنگ، مبارزه با خودكامگی و مسائلی از این دست است. اگر این مفهوم از تمدن را مد نظر قرار دهیم در می‌یابیم كه دو ویژگی خواهد داشت یكی اینكه این دیدگاه ناظر بر فرایند است و هیچ وضعیت ایستایی را تحمل نمی‌كند، بنابراین تمدن با مفهوم خلاقیت قدرت حل مسئله و با مفهوم كارایی همراه می شود.
وی تصریح كرد: وقتی از تمدن ایرانشهری صحبت می‌كنیم از وضعیت ایستا صحبت نمی‌كنیم بلكه از مفهومی می‌گوییم كه هر لحظه خود را بازتولید می‌كند و هر لحظه خلق جدیدی دارد.
آخوندی در بیان تعریف معرفت اعلام كرد: معرفت بدین معناست كه بتوانیم راه را گم نكنیم و نهایتا بتوانیم پیوست دار تاریخی داشته باشیم تا از انحطاط و گسست های مختلف در امان بمانیم .
عضو کابینه دولت دوازدهم با اشاره به اینکه تعریف معرفت از این زاوایه، هشداری برای همگان دارد و آن این است که مراقب باشیم تا در فراگرد تاریخی تمدن به زوال دچار نشویم، گفت: فراگرد تاریخی تمدن گویای این مطلب است که در صورت به روز نشدن و گسست از گذشته و تاریخ و فرهنگ، می تواند زوال تمدنی رخ دهد. بنابراین اساسا وقتی می گوییم دارای تمدن دیرینه هستیم و بر این اساس، در جهان پایدار می مانیم تصور اشتباهی است و پایه و اساس ندارد زیرا بسیاری از تمدن‌های پایدار را دیدیم که زایل شدند.
آخوندی تصریح کرد: نکته بسیار مهم در درک از مفهوم تمدن، مفهوم قدرت خلاقیت و حل مساله است.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: اگر به مفهوم تمدن از دو منظرِ معرفت سامان یافته و نظم اجتماعی نگاه شود باید به این نکات نیز توجه داشته باشیم.
وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: عمده‌ترین ویژگی دنیای مدرن اغواگری فناورانه است که عمده تمرکزش روی نظم است. در دیدگاه مارکسیستی این مفاهیم به ابزار تولید معنا می شوند و در دیدگاه لیبرال نیز این مفاهیم به ماهیت تکنیکی دنیای مدرن که برای حل هر مساله‌ای راه حل تکنیکی دارد، برمیگردد و نهایتا هر دو دیدگاه نیز اغواگرایانه است.
سیاستگذار ارشد حوزه راه و شهرسازی همچنین گفت: مشکل توسعه در ایران این است که تمام تمرکز توسعه روی مفهوم فن‌سالاری متمرکز شده و از مفهوم هویت ایرانی فاصله گرفته است.
آخوندی ادامه داد: مفهوم توسعه در ایران نه تنها موجب وحدت نشد بلکه موجب چندگانگی و ناهمبستگی اجتماعی در درون ایران شد و به همین دلیل نیز شاهدیم که هم‌اکنون با وضعیت نازل سرمایه اجتماعی در کشور روبه رو شده ایم و هیچ اندیشه‌ای نیز موجب ارتقای سرمایه اجتماعی نشد. معتقدم بسیار مهم است که ما به تمدن ایران را از دو منظر؛ معرفت سامان یافته و نظم اجتماعی موردتوجه قرار دهیم.
عضو کابینه دولت دوازدهم افزود: نگاه کانت و خردگرایی کانت به ما کمک می کند در این اندیشه که ساختار جهان پیرامون و شکوفایی درون انسان به هم پیوسته است و این دیدگاه به معرفت سامان یافته و نظم اجتماعی جهان برمی گردد. در ایران در این ارتباط همواره دچار افراط و تفریط شدیم بدین معنا که گاهی به دنبال تسلط علم بر ذهن و گاهی بالعکس بودیم در حالیکه این دو مقوله در ارتباط و پیوستگی با هم معنا می یابند.
وزیر راه و شهرسازی همچنین گفت: وقتی از تمدن ایران شهری صحبت می کنیم از مفهومی ایستا، واپس گرایانه، بازگشت به ۲۰۰۰ سال پیش صحبت نمی کنیم بلکه از ایران امروز صحبت می کنیم.
آخوندی توضیح داد: معرفت سامان یافته امروز تمدن ایران شهری چیست؟، و این معرفت سامان یافته چه خلاقیتی برای حل مسایل ایران دارد؟ قطعا این معرفت سامان یافته امروز تمدن ایران شهری می تواند مسائل مختلف ایران را پاسخ دهد و راه حل، حل مسائل و مشکلات را دارد.
وی ادامه داد: باید ببینیم در حال حاضر این تمدن چه قدرت خلاقیتی دارد و آیا توانسته خود را در دوران معاصر بازتعریف کند؟ اینها سوالات اصلی است که باید بتوانیم به آنها پاسخ مناسب بدهیم.
این مقام مسئول افزود: آیا می توانیم مفهوم یکپارچگی را کنار بگذاریم و تنها با جنبه های ابزار تولید و ابزار فناوراه به حل مسائل امروز ایران بپردازیم؟. تجربه ۲۰۰ سال گذشته ایران نشان داده است که این دیدگاه ما را دچار گسست کرد و با این تجربه ما هرگز نمی توانیم نسبت به گذشته خود بی تفاوت باشیم و از آن دست برداریم. در عین حال نمی توانیم در جهان گذشته باقی بمانیم و جهان علم را نادیده بگیریم.
وی تصریح کرد: بنابراین وقتی از ایران و مفهوم ایران شهری صحبت می کنیم اصلا از جدایی طلبی صحبت نمی کنیم بلکه از صلح و تعامل خلاق با جهان صحبت می کنیم.
آخوندی گفت: در مفاهیم جدید، یک جامعه شناس دیدگاهی را مطرح کرد. وی در دیدگاه‌های خود در صدد است تا روند جهانی شدن و پیوستگی انسان‌ها را در سطح جهان با روند محلی‌گرایی و تشخص‌های محلی بسیار باشور و شوق به هم پیوند دهد.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: این جامعه شناس معتقد است در روند جدید، انسان، بعد از انقلاب فناوری، اطلاعات و ارتباطات در شکل‌گیری شبکه‌های جدید در سطح جهان و در سطح محلات و امکان حرکت نمادها، اندیشه ها و ایده ها، پول و انسان و کالا در شبکه‌های مختلف، موقعیتی جدید پیدا می‌کنند. در این تعریف و موقعیت، انسان بر روی سکویی قرار دارد که آن سکو شاملِ شبکه ارتباطات محلی، جغرافیا، فرهنگ و هویت است و انسان‌ها از روی آن سکو، یکبار دیگر جهان را می‌بینند و خودشان را در جهان موقعیت‌یابی کنند.
آخوندی افزود: بنابراین اساسا مفهوم تعامل با جهان به معنای فراموش کردن آن سکوی اصلی نیست. بلکه باید روی سکویی بایستیم و جهان را نظاره کنیم وگرنه اگر در جهان غوطه ور باشیم و حالت معلق داشته باشیم امکان دیدن جهان وجود ندارد.
وی تصریح کرد: آن سکویی که آخر کار جوامع مختلف روی آن می ایستند و دنیا را از زاویه نگاه خود نظاره می کنند، تمدن، فرهنگ، جغرافیا و تمدن و هویت شان است و آنجا سکویی است که می توانند جهان را بار دیگر ببینند.
آخوندی ادامه داد: تمام حرف آن جامعه شناس این بود که در عصر جهانی شدن، هویت‌های ملی و محلی از بین نمی‌روند. این سکوها همچنان وجود دارند تا از آن سکوها، جهان را ببینیم. بنابراین به تعداد سکوها و به تعداد ملیت‌ها، جهان‌های مختلف وجود دارد که هرکدام، جهان را از منظر خود می‌بینند و خود را بازتعریف می‌کنند. اگر این تعریف را به عنوان یک جریان غالب بعد از انقلاب فناوری اطلاعات، در نظر بگیریم، برمی‌گردیم به اینکه ما در ایران چگونه میخواهیم خود را بازتعریف کنیم و چگونه جهان را ببینیم.
وزیر راه و شهرسازی همچنین گفت: برای بیان این موضوع به تعریفی از هویت برمی‌گردم که از نظر بنده در حوزه سیاستگذاری ملی و برنامه‌ریزی بسیار مهم است و ما به آن کم توجهی کرده‌ایم. شاید این بحرانی که امروز با آن مواجه هستیم به دلیل کم‌توجهی به این مفهوم از هویت و تعریف از هویت مربوط است.
عضو کابینه دولت دوازدهم یادآور شد: گفته می‌شود هویت از دو جنبه قابل‌تعریف است. زمانی راجع به چیستی هویت و فرهنگ صحبت می‌کنیم و زمانی راجع به کارکرد هویت صحبت می‌کنیم. اگر راجع به چیستی هویت صحبت کنید وارد حوزه فلسفی می‌شوید ولی اگر بخواهید از حوزه سیاستگذاری وارد شوید باید راجع به کارکرد آن صحبت کنید. اگر در حوزه کارکرد رفتید، هویت دو مفهوم ساده ولی عمیق دارد که آن دو مفهوم، نقش و مسئولیت است. اگر نقش و مسئولیت را تعریف کنید به معنای هویت است. به عنوان نمونه هویت یک پدر چیست؟ نقش او و مسئولیت وی.
آخوندی گفت: تعریفی که در حوزه سیاستگذاری، سیاستگذاران و سیاستمداران می‌توانند از این واژه بهره مند شوند به نقش و مسولیت برمیگردد. در ایران در حوزه‌های فرهنگی و فرهنگ بسیار صحبت می‌شود و میلیاردها تومان راجع به مباحث فرهنگی هزینه شده است اما عمدتا در حوزه چیستی صحبت می‌شود و در حوزه چگونگی صحبت شده است. اما عمدتا سیاستگذاری در حوزه چگونگی است و فقط در حوزه چیستی نیست، باید در حوزه چگونگی بحث کنیم.
وی در بیان اهمیت چگونگی هویت، گفت: وقتی را جع به ایران و ایران شهر صحبت می کنیم داریم از صلح صحبت می‌کنیم نه از جنگ، زمانیکه از ایران صحبت می‌کنیم از یکپارچگی صحبت می‌کنیم نه از جدایی‌طلبی و این نکته مهمی است.
آخوندی تصریح کرد: اگر به مفهوم هویت برگردیم و به مفهوم نقش و مسئولیت، دوباره به مفهوم ایران برمی‌گردیم.
وزیر راه و شهرسازی با طرح این پرسش‌ها که هویت ایرانی چیست؟ نقش و مسئولیت ایران در منطقه چه بوده است؟، گفت: عمده‌ترین نقش و مسئولیت ایرانی ایجاد صلح در منطقه و ایجاد یکپارچگی در منطقه، وحدت بین اقوام، ایجاد وحدت در سرزمینی بسیار گسترده تر از ایران موجود، بوده است. اتفاقا اگر به هویت برگردیم می بینیم که هویت ما به ما ایجاب می کند که ما در برابر افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان و در برابر تمامی این حوزه تمدنی (ایرانشهری) مسئولیت بپذیریم و بپذیریم که در این مورد ما هم نقش و هم مسئولیت داریم.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: نمی‌توانیم بگوییم فقط ایران است و به یکسری اتفاقات تاریخی بسنده کنیم. باید ببینیم نقش ما در این حوزه تمدنی چیست؟، همچنین، مسئولیت ما پیرامون این حوزه تمدنی چیست؟ آیا مسئولیت ما برقراری جنگ در منطقه است یا برقراری صلح؟
وی تصریح کرد: اتفاقا وقتی از ایران صحبت می کنیم یعنی صلح و همزیستی مسالمت آمیز در حوزه تمدنی ایران شهری. این نکته مهمی است که ما راجع به آن کم‌توجهی می‌کنیم چون‌که اساسا به بخش هویتی، بخش معنایی، بخش معرفتی سامان یافته ایران کم توجهی می‌کنیم و بیشتر به جنبه تکنیکی توجه می‌کنیم. این دیدگاه نادرست نیز برمیگردد به اینکه در ایران کنونی، مرزهایی کشیده‌ایم و درمرزهای بسته میخواهیم منافعی را مستقل از منافع تمامی همسایه‌ها بررسی کنیم که اینکار عملا امکان تحقق ندارد.
آخوندی گفت: اتفاقا اگر به حوزه تمدن ایران شهری برگردیم تازه می‌توانیم راجع به مفهوم صلح صحبت کنیم. صلح با مفهوم تمدن ایرانشهری می تواند در منطقه معنا پیدا کند.
وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: بسیاری مطرح می‌کنند که وقتی داریم از تمدن ایرانشهری صحبت می‌کنیم داریم ارتباط ایران را با دیگر کشورها قطع می‌کنیم. در حالیکه وقتی ما راجع به تمدن ایرانشهری صحبت می کنیم از دلِ ایران صحبت می‌کنیم. در این دیدگاه، ایران یک تمدن گسترده و بزرگ است که در تعامل با کشورهای پیرامون خود تعریف می شود. با این دیدگاه نمی توانیم به شبه قاره، آسیای میانه و دیگر کشورهای پیرامون مسئولیت نداشته باشیم. اتفاقا وارد حوزه ای می شویم که فراتر است.
وی تصریح کرد: مسئولیت تنها بدان معنا نیست که ما تنها ادعای نقش کنیم و به یکسری اقدامات تاریخی بسنده کنیم.
آخوندی گفت: نکته بسیار مهمی که وجود دارد این است که می‌گویند ایرانیان در منطقه و جهان مشکلی دارند و آن هم این است که اساسا نمی توانند تعریف منافع مشترک با هیچ کشوری در جهان داشته باشند و تا بحث منافع مشترک می شود، گیر می‌کنند.
این مقام مسئول افزود: شاهدیم که تمامی کشورهای اروپایی در کنار هم جمع می‌شوند و یک منفعت مشترک را برای یکدیگر تعریف می‌کنند و گاهی می‌بینیم که دامنه منفعت مشترک آنقدر گسترده می‌شود که حتی کشورها از پول ملی کشور، صرفنظر می‌کنند و پول واحد و بازار یکپارچه را در نظر می‌گیرند. تمام نظام امنیتی یکپارچه در نظر می گیرند و تمام گذرنامه ها را بین خود حل می کنند.
وی ادامه داد: می‌گویند ایرانی‌ها یک مشکلی دارند و مشکلشان این است که اساسا قدرت اینکه با یک کشور دیگری مفهوم منافع مشترک داشته باشند را ندارند و تا صحبت از منافع مشترک می‌شود سریع ارتباط قطع می‌شود و این مسائل مطرح می شود که موضوعات دارند سیاسی می شوند و مسائل دخالت در ایران و یا بقیه کشورهاست و از جنبه های فرهنگی نیز انواع دوگانه ها همچون ایران و عرب و امثالهم تعریف می شود.
آخوندی در ادامه خاطرنشان کرد: یک بحثی که مطرح می‌شود این است که در جهان امروز، اگر بخواهید یک منفعت ملی ایجاد کنید باید منعفت ملی را حداقل در سطح منطقه با منفعت دیگران، گره بزنید. بر همین اساس است که اتحادیه اروپا، اتحادیه آ سه آن تشکیل می‌شود. تشکیل تمامی این اتحادیه ها بر این مبناست که بیایند منافع خود را با منفعت دیگران پیوند بزنند.
آخوندی ادامه داد: اگر ما بخواهیم یک تجربه حداقلی در این زمینه داشته باشیم و بخواهیم مفنعت ایران را با منطقه گره بزنیم اولیه لازمه اش این است که یک نظام حرکتی داشته باشیم و این نظام حرکتی در طول تاریخ ما را هدایت کرده باشد. آیا غیر از مفهوم تمدن ایران شهری، مفهومی دیگر هست که بتواند ما را با پیرامون مان وصل کند؟، تنها چیزی که به راحتی میتواند ما را با پیرامون مان پیوند دهد و ما بتوانیم شبکه حمل و نقل یکپارچه، شبکه تجارت یکپارچه و سیستم آکادمی یکپارچه و گردشگری یکپارچه داشته باشیم آیا غیر از تمدن ایرانشهری است؟
وی افزود: اتفاقا مفهوم و تمدن ایرانشهری مفهوم و ضامن صلح در منطقه است به شرطی که آن را به مفهوم کلی آن در نظر بگیریم و مفهوم تمدن ایران شهری را نگوییم انحصار ایران مرکزی در چهارچوب مرزهای دولت-ملت ایران است. ببینیم که تمامی آسیای میانه جزو حوزه تمدن ایران شهری هستند و بدانیم شرق ایران، جنوب غرب ایران و کشورهای پیرامون جزو تمدن ایرانشهری هستند. اگر به این مفهوم پی ببریم آن زمان است که نقش و مسئولیت ما در این حوزه تمدنی تعریف و معنا می شود.
عضو کابینه دولت دوازدهم در جمع‌بندی پایانی سخنان خود اعلام کرد: تمامی تلاشم این بود که ابهامی که در جامعه پیرامون مفهوم ایران مطرح می‌شود را توضیح دهم. اینکه خودم شخصا از مفهوم ایران و تمدن ایرانشهری صحبت می‌کنم اولا دارم از یک مفهوم فراملی، صلح پایدار، پیوند اجتماعی صحبت می‌کنم. همچنین بحثی که در این زمینه دارم این است که نظام معرفتی است که می تواند پیوست دار تاریخی ما را حفظ کند و ما را از گسست‌های مختلف رهایی بخشد و در این راستا من هیچگاه به دنبال بازگشت به گذشته نیستیم و ما آنچه که صحبت می‌کنیم ایران معاصر در قرن بیست و یکم است.
وی ادامه داد: باید بتوانیم این مفهوم را باز تعریف کنیم. اگر ایران را فراموش کنیم دچار همین تشتت موجود می‌شویم و اگر بخواهیم به مفهوم ایران به مفهوم مرزهای دولت-ملت تاکید کنیم دچار ملی گرایی، واپسگرایانه پهلوی اول می شویم بنابراین باید مفهوم تمدن، حوزه تمدنی، سیاستگذاری تمدنی در تمامی حوزه های اقتصادی، اجتماعی، صنفی و امنیتی در دستورکار قرار بگیرد تا بتوانیم صلح پایدار را در منطقه داشته باشیم.