علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ضمن تشریح جزئیات فرونشست زمین در مسکن مهر حبیب‌آباد و شمال شهر اصفهان، به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی گفت: فرونشست زمین در دشت‌های برخوار و مهیار اصفهان، امری اثبات شده است. حاشیه دشت مهیار در مرز بین کوه و دشت نمونه شکاف‌های ممتد کلاسیک و آموزشی تیپیک را نشان می‌دهد.
شکل۱- شکاف های فرونشستی دشت مهیار اصفهان
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: در محدوده میانی دشت مهیار و در نهشته‌های آبرفتی به دلیل مصرف بیرحمانه آب‌های زیر زمینی که موجب افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی شده است، فرونشست مستمر در حال تکوین است و در مرز بین کوه و دشت به دلیل عدم وجود پتانسیل تحکیم و فرونشست در سازندهای سخت و رخنمون‌دار حاشیه دشت، تنش برشی ایجاد و در نهایت با گسیختگی خاک و تشکیل شکاف‌های ممتد محاطی دشت، اثر تخریبی فرونشست در سطح زمین نمودار می‌شود.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات افزود: در شمال شرقی اصفهان و در فاصله تقریبی ۲۲ کیلومتری از مرکز شهر و در امتداد بلوار زینبیه که به اراضی اطراف مسکن مهر طلاب حبیب آباد اصفهان (پس از گذر از علی آباد ملا علی) منتهی می‌شود، آثار فرونشست در بخشی از دشت پهناور برخوار که روزگاری با آبخوان‌های غنی خود شناخته می‌شد، با بروز شکاف‌های ناشی از فرسایش تونلی خود را نمایان ساخته است. مکانیسم ایجاد شکاف های این منطقه از دشت برخوار با مکانیسم پیدایش شکاف های حاشیه دشتی دشت مهیار متفاوت است.
بیت‌اللهی توضیح داد: در شمال و شمال‌شرق اصفهان و همچنین در اراضی اطراف فرودگاه مهم و بین‌المللی شهر گردشگری با جاذبه‌های متنوع توریستی اصفهان، رسوبات سطحی و نیز نهشته‌های سطوح فوقانی تراز آب زیرزمینی که اکنون به مراتب افت پیدا کرده است، ریز دانه با پتانسیل بالای فرونشست است.
وی ادامه داد: این نهشته ها در سطح بدلیل وجود املاح خاص، از نوع خاک‌های بدرفتار و واگرا بوده و با از دست دادن آب و رطوبت، با توجه به ظرفیت واگرائی خود، دچار شکاف و سپس در معرض فرسایش تونلی قرار گرفته و در زیر سطح زمین، تونل‌های ممتد با قطر زیاد را به وجود می‌آورد. این تونل‌ها در درون خاک‌های با چسبندگی ضعیف و واگرا، فاقد استحکام لازم بوده و به تدریج با ریزش از سقف به سطح زمین نزدیک شده و در نهایت به طور ناگهانی فروریزش‌های ممتد و خسارت‌باری را موجب می‌شوند.
شکل۲- محدوده حبیب آباد در شمال شرقی اصفهان و شمال غربی فرودگاه اصفهان در ۶ کیلومتری آن
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطرنشان کرد: چنین سناریویی مسلما در مراکز جمعیتی مانند مسکن مهر، در پای دکل های فشار قوی برق و در حاشیه مستحدثات فوق حساس، بسیار هشدار دهنده خواهد بود.
وی تصریح کرد: با پیشروی اثر فرونشست در منطقه، فروریزش‌های خطی متعددی را باید انتظار داشت. امر مقابله با آثار فرونشست زمین و نحوه جلوگیری و پیشروی شکاف های فرونشستی امکان‌پذیر است و حسب مورد با اتخاذ شیوه های مهندسی می‌توان از پیشروی شکاف‌ها جلوگیری نمود.
بیت اللهی ضمن تاکید بر مقابله با فرونشست زمین در بیان راهکارهای فوری اعلام کرد: در این کارزار، باید وزارت نیرو با چاه‌های غیرمجاز مقابله جدی نماید، زمان ناچیزی به اتمام آب های آبخوان های پهناور اصفهان مانده است و جای سستی و حرکت‌های کند و لاک‌پشتی نیست، باید وزارت نیرو و شرکت‌های تابعه مسئول آن، با بهره برداری های غیرمجاز از چاه های مجاز نیز مبارزه جدی بکنند. ضرورت دارد تا در پروانه بهره‌برداری چاه‌های مجوزدار نیز بازنگری به عمل آید.
وی تصریح کرد: ضروری است وزارت نیرو برای اجرائی کردن نکات مذکور و امکان اعمال مدیریت سامان یافته، حتما نصب کنتورهای هوشمند آب در سر چاه ها را بطور جد دنبال نماید. هرگونه هزینه در این راه، مسلم بدانند که سرمایه گذاری غنی برای آینده این مرزوبوم است و نباید در این کار ذره ای تردید داشت.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در بیان راهکارهایی که وزارت جهاد کشاورزی باید مدنظر قرار دهد، گفت: وزارت جهاد کشاورزی نقش مستقیمی در تشدید فرونشست زمین دارد و باید به مسئولیت های جدی خود عمل نماید.
وی تاکید کرد: وزارت جهاد کشاورزی باید شیوه های نوین آبیاری کشاورزی را به ویژه در زون‌های با خطر بسیار بالا و بالای فرونشست زمین ترویج و اجرائی نماید. روش های قدیمی غرقابی درصد بسیار بالائی از آب را به صورت تبخیر هدر می‌دهد و موجب استحصال بیشتر و بیشتر آب‌های زیرزمینی می‌شود.
بیت اللهی ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی باید کاشت هرگونه کشت و زرع و باغات پرمصرف آب را در مناطق با نرخ بالای فرونشست زمین ممنوع اعلام نماید و در این راه بسیار جدی عمل کند. همچنین، وزارت جهاد کشاورزی و به یژه بخش‌های مرتبط آبخیزداری آن، عملیات آبخیزداری و تغذیه سفره های آب های زیرزمینی را در رئوس کاری خود قرار دهد.
