جایگاه حمل و نقل دریایی در جهان به عنوان مهمترین امکان دسترسی انسان‌ها در طول تاریخ مطرح بوده است و تمدن های بسیاری در مناطق و زمان های مختلف با تکیه بر این توانایی شکل گرفته اند. ایران از دیرباز و با تکیه بر موقعیت جغرافیایی، سیاسی و راهبردی خود یکی از تمدن های موثر در حوزه دریانوردی بوده است و وجود ساحل های گسترده و موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک در کنار دریای عمان و خلیج فارس به کشور ما این فرصت را ارائه کرده است تا از مزیت های مختلف دریایی بهره مناسبی را ببرد.
فرآیند رشد فعالیت های دریایی ایرانیان و گسترش سواحل و بنادر در ایران روند طبیعی و سریع خود را در دوران گذشته طی کرده است، اما حضور برخی از دولت های ضعیف و بعضا دست نشانده این فرصت بزرگ خدادادی را به تهدیدی برای استقلال و آزادی ایرانیان تبدیل کرد و هرچند مجاهدان و مبارزان زیادی نظیر رییس علی دلواری در مبارزه با تجاوزگران به آب و خاک این سرزمین، خاطره های شجاعانه ای رقم زدند اما عدم وحدت ملی و نبود دولت های مردمی و مبارز، مجاهدت های آنان را عقیم کرد و دوره هایی از تاریخ این سرزمین به رنگ حضور لشگر بیگانگان آلوده شد. گفتنی است در دوره هایی که پل پیروزی برخی از قدرت‌های جهانی بر علیه گروه دیگری رقم خورد و حکومت های ضعیف و دست نشانده توان دفاع از آب های سرزمینی، سواحل، بنادر و راه های کشور را نداشتند، شوربختانه در مناطقی از تاریخ ایران مردم رنج و غم زیادی را متحمل شدند و که در اسناد تاریخی به قحطی های گسترده و از بین رفتن یک سوم جمعیت کشور اشاره شده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل ادامه شرارت‌های کشورهای سلطه گر و دست نشاندگان آن ها در منطقه، جنگ ناخواسته ای بر ملت ایران تحمیل شد که مهم ترین سنگر دفاعی کشور در صحنه‌های اقتصادی بنادر ارزشمند ایران و کارکنان فداکار و جان برکف حوزه‌های دریایی کشور بودند. جنگ تحمیلی و همچنین سیاست‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور موجب شد تا در ابتدای امر آمایش بنادر ایران دچار تحول و از ضربه پذیری اقتصاد ایران کاسته شود. در عین حال ظرفیت و کیفیت بنادر گسترش یافت و عرصه گسترده سواحل خلیج فارس و دریای عمان با استقرار بنادری از خرمشهر در غربی‌ترین ساحل این سرزمین تا چابهار، توانایی استقبال از بزرگترین کشتی‌های اقیانوس پیما را پیدا کرد و از سوی دیگر ظرفیت بنادر کشور به ۱۰ برابر افزایش یافت.
این تحول هرچند مثبت و قابل تقدیر است اما به هیچ وجه در خور شان ملت ایران و موقعیت سوق‌الجیشی آن نیست. تحولات ۴۰ سال گذشته به ویژه استقلال کشورهای آسیای میانه و قفقاز فرصت‌های بی‌شمار دیگری را در مسیر توسعه حمل و نقل ایران به وجود آورده است که اتفاقا نقشی بسزا در ایجاد امنیت بیشتر برای کشور دارد که متاسفانه با شرارت های دشمنان خارجی و عدم توجه کافی نهادهای تصمیم‌گیر داخلی این فرصت بالقوه، بالفعل نشده است تا برخلاف سواحل مهم دنیا که عمده تراکم جمعیت جهان را در خود جذب کرده اند، میزان تراکم جمعیتی در سواحل مکران کمتر از ۱۰ درصد متوسط تراکم جمعیتی کشور باشد.
علاوه بر این با وجود مزیت بالای بنادر کشور از جمله بندر شهیدرجایی با پسکرانه‌هایی قابل اشاره، اما موقعیت و رده‌بندی بنادر ما نسبت به برخی از بنادر منطقه نظیر جبل علی از جایگاه و موقعیت مناسبی برخوردار نیست و بر نهادها و سازمان‌های کشور واجب است که با تغییر رویکرد خود به توسعه مناطق مستعد کشور در نقاط ساحلی با نسبت بیشتر در قبال مناطق برخوردار و توسعه زیربناها در این مناطق، بپردازند و ضمن افزایش بهره‌وری ملی در استفاده از موقعیت‌های سرزمینی گسترده ایران و کاهش آثار مخرب زیست محیطی در توسعه نامتوازن مناطق مرکزی و شمالی کشور که آثار آن در سال‌های اخیر به خوبی مشهود است موجبات رشد و توسعه نقاط ساحلی کشور را رقم بزنند. در عین حال باید از استقرار صنایع آب‌بر در مناطق مرکزی کشور خودداری کرد و با تغییر رویکرد نسبت به این مسئله و استقرار واحدهای تولیدی و صنعتی در مناطق ساحلی کشور ضمن حل مشکلات زیست محیطی که برای مناطق مرکزی کشور به وجود می‌آید، امکان پیشرفت در نوار ساحلی را به وجود آورد.
سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان نهاد ملی و حاکمیتی در فعالیت‌های دریایی کشور باید با رویکردی توسعه‌‌ای که در قوانین مربوط به تشکیل آن پیش بینی شده است و با توجه به پیشرفت‌های فنی و تکنولوژی‌های روز دنیا در فعالیت‌های دریایی و بندری، خود را به داشتن اطلاعات روز دنیا مسلط نماید و با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و مجرب که در تمامی حوزه های دریایی و بندری کشور در بخش خصوصی و دولتی وجود دارد و به عنوان مهمترین سرمایه کشور تلقی می شود در بحرانی‌ترین شرایطی که اقتصاد ایران با آن روبه روست به نحوی مطلوب عمل کند. در پایان تاکید می‌کنم که هرچند کشور در شرایط تحریم قرار دارد و روزهای سختی را از نظر اقتصادی سپری می‌کند اما با وجود بالغ بر ۱۴۰ هزار ملوان مجرب و دارای گواهینامه که بالغ بر ۱۱ هزار نفر از آن ها دارای گواهینامه‌های اقیانوس‌پیما هستند باید از ناوگان گسترده تجاری، نفتی و خدماتی کشور در حوزه دریایی بهره گیریم و با وجود بنادر بزرگ و مجهز در شمال و جنوب کشور امکان ارائه خدمات به تمامی کشتی‌های بزرگ و کوچک جهان را با نرم‌های مورد قبول جهانی فراهم کنیم.
*مدیرعامل سابق سازمان بنادر و دریانوردی