توسعه شبکه حمل ونقل ریلی بدون تردید در توسعه متوازن و پایدار نقش اساسی داشته و با توجه به اولویت آن در جهان امروز، نقشی استراتژیک در اقتصاد ملی ایفا می کند.
تاثیر راهآهن در تولید ناخالص ملی، اشتغالزایی و به عنوان یک شاخص، لازمه توسعه بخش‌های اقتصادی، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر زیربخش‌های مربوطه غیرقابل انکار است و به نوعی دستیابی به حمل و نقل ریلی مناسب یک مزیت استراتژیک است.
صنعت حمل ونقل ریلی، صنعتی بالقوه است که با برنامه ریزی و تخصیص بودجه مناسب و مدیریت صحیح قادر است به عنوان یکی از عوامل رشد و توسعه کشور ایفای نقش کند.
علت تاثیر قابل توجه صنعت راهآهن در کاهش قیمت تمام شده حمل و نقل بار و مسافر، وجود مزایای نسبی حمل ونقل ریلی نسبت به حمل ونقل جاده ای در حمل و نقل انبوه بار و مسافر به ویژه در مسافت‌های طولانی، کاهش قابل ملاحظه در مصرف حامل‌های انرژی، ایمنی بیشتر و سازگاری با محیط زیست است و هرچه قیمت سوخت به قیمت واقعی خود نزدیک شود، صرفه و مزیت اقتصادی حمل ونقل ریلی به نسبت جاده بیشتر خواهد شد.
مزیتهای حمل ونقل ریلی در چهار حوزه ایمنی، زیست محیطی، انرژی و هزینه های تعمیر و نگهداری، بسیار حائز اهمیت است چنانکه در بحث ایمنی، ریسک تصادفات جادهای ۲۴ برابر تصادفات ریلی است، البته هر چند که شدت حوادث ریلی به نسبت جادهای بیشتر است اما تعداد حوادث ریلی معمولا بسیار اندک می‌باشد.
از منظر محیط زیستی، حمل ونقل جاده ای هشت برابر حمل ونقل ریلی در تولید آلاینده‌های زیست محیطی نقش دارد، اما سیستم حمل و نقل ریلی در چارچوب حمل‌ونقل پاک قرار گرفته و گسترش آن موجب کاهش حمل‌ونقل جادهای خواهد شد که در نتیجه منجر به کاهش آلودگی هوای شهرها و کاهش تخریب محیط زیست خواهد شد.
حمل‌ونقل جادهای با سهم ۷۶ درصد از جابجایی مسافرین بر حسب نفر کیلومتر و سهم ۸۸ درصدی از تن کیلومتر بار حمل شده، عامل انتشار ۹۷.۶ درصد از گازهای گلخانه ای است اما شیوه ریلی با سهم ۲۴ درصد از جابجایی مسافر و ۱۲ درصد بار، عامل انتشار ۲.۴ درصد از گازهای گلخانه ای است.
در حوزه انرژی، نیز باید توجه داشت که نسبت مصرف سوخت بخش ریلی به بخش جادهای یک به ۶ است. از منظر هزینه های تعمیر و نگهداری، ناوگان ریلی (تعمیرات و نگهداری لکوموتیو و واگنهای باری و مسافری) هزینه های نگهداری بسیار کمتری از ناوگان جاده ای دارد.
اهمیت توسعه شبکه ریلی به حدی است که در برنامه ششم توسعه، توجه بسیاری به توسعه آن صورت گرفته است. علاوه بر آن رویکرد جهانی حفظ محیط زیست و همچنین ارتباط غیر قابل انکار با حمل صنایع فولاد و معادن که منجر به رشد اقتصادی می‌شود باعث شده تا، سیاست گذاران کشورهای توسعه یافته، مبنای برنامه ریزی صحیح را پوشش شبکه راه آهن قرار داده و به پشتوانه آن از رشد صنعتی چشمگیری برخوردار باشند.
افتتاح طرح استراتژیک راهآهن قزوین- رشت موجب رشد چشمگیر حمل ونقل بار و مسافر خواهد شد؛ در سالهای اخیر توسعه شبکه ریلی در راس برنامه های توسعه حمل‌ونقل دولت بوده و به مهمترین اولویت وزارت راه و شهرسازی تبدیل شده است.
سهم بودجه توسعه راه آهن به نسبت توسعه راهها در سالهای اخیر رشد قابل ملاحظه ای داشته است؛ همچنین برخورداری کشور از شبکه سراسری خطوط راهآهن و روند توسعه خطوط طی سالهای پیشین، توان بالقوه فعالیت در زمینه ترانزیت کالای بین المللی را فراهم کرده است.
موقعیت ویژه و استراتژیک کشور در منطقه و توجه دولت به درآمدهای ارزی ناشی از این طریق، توسعه کریدورهای ترانزیتی را سبب شده است و یکی از پروژه های بزرگ ریلی و ترانزیتی کشور، پروژه راه آهن قزوین - رشت است که با اتصال آتی به بندر انزلی و آستارا، اتصال بنادر شمالی و جنوبی کشور را محقق می کند و به نوعی اتصال آبهای آزاد در جنوب کشور به دریای خزر و کشورهای قفقاز را در پی خواهد داشت.
راه آهن قزوین - رشت حلقه مفقوده ترابری - ترانزیتی کریدور شمال - جنوب که بخش وسیعی از کشورهای آسیایی و اروپایی را در بر خواهد گرفت، تکمیل می کند.
این پروژه به طول ۱۶۵ کیلومتر و با سرعت طرح ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت برای قطار مسافری و ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت برای قطار باری، با بیش از ۲۲ کیلومتر تونل در حالی به بهره برداری می رسد که ظرفیت باری آن حمل سالانه ۶ میلیون تن بار و ظرفیت مسافری آن جابجایی یک میلیون نفر مسافر در سال است.
* معاون حمل ونقل وزیر راه وشهرسازی