شناسهٔ خبر: 79747 - سرویس بنادر و دریانوردی

کرونا و اثرات یک بحران جهانی تا دوران پس از آن

سامان رضایی سامان رضایی، دبیر و نائب رئیس انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران

این روزها جهان درگیر پدیده و بحران فراگیر شیوع ویروس کروناست و در حال حاضر نیمی از جمعیت جهان و اغلب کشورها در قرنطینه به سر می برند و بخش عمده ای از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و خدمات عمومی به حالت نیمه تعطیل و یا تعطیل در آمده است.

الف – در تقابل و عبور از یک بحران جهانی

 البته این رکود و انفعال عمومی با افزایش کمی و اهمیت فعالیت های بخش های خاصی از جمله سیستم بهداشت و درمان، سیستم پشتیبانی و زنجیره تامین و توزیع انرژی و کالاهای اساسی ... همراه شده است. یکی از بخش های مهم در حوزه پشتیبانی، حمل و نقل دریایی و تامین انرژی و کالاهای اساسی و بهداشتی کشورها از طریق بنادر و دریاهاست.

از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا در چین و اعلام آن به جهان در تاریخ ۱۰ ژانویه و با توجه به اهمیت و جایگاه آن کشور در تبادلات تجاری، اقتصادی، جمعیت میلیاردی و سفرهای میلیونی، سیستم حمل و نقل جهانی خصوصا بخش دریایی و هوایی متاثر از این بحران بوده و ضروری بود تا جهت کنترل این بحران تمهیداتی در نظر گرفته می شد. که در حد کافی صورت نگرفت. به عبارتی سازمان های بین المللی و کشورها، سهوا و یا به طور عمد این بحران را جدی نگرفتند و متاسفانه در بستر همین سیستم حمل و نقل و جابجایی کالا و مسافر، این بحران تشدید و فراگیر شده است.

با جدی تر شدن این بحران و ورود این ویروس در اوایل ماه مارس به کشور و تبدیل ایران به عنوان یکی از کانون های شیوع این ویروس، واکنش خوب و اقدامات موثری در بخش دریایی و دریانوردی توسط سازمان بنادر و دریانوردی و شرکت های کشتیرانی و بندری برای کنترل و جلوگیری از تشدید و گسترش این بحران و همچنین اجتناب از هرگونه اختلال در زنجیره تامین کالاهای اساسی و انرژی و پشتیبانی تدارکاتی از نظام سلامت از طریق بنادر و کشتی ها، صورت گرفت. اقدامات و برنامه هایی که با همکاری و همراهی بدنه عملیاتی و نیروی انسانی این سازمان ها، خصوصا دریانوردان و کارگران بندری همراه بوده و موفقیت آن در گروی تداوم این همکاری و حمایت عمومی است. لذا جا دارد قدردان این تلاش ها و همچنین همکاری دریانوردان و خانواده های صبورشان باشیم.

در این بین، انجمن صنفی دریانوردان تجاری ایران که بر آمده از جامعه دریانوردی کشور و مجموعه همکار با فدراسیون بین المللی حمل و نقل (ITF) است نیز بنا به نقش و وظایف ذاتی خود، هماهنگ با سیاست ها و برنامه های ملی و همگام با سازمان های بین المللی از جمله ITF وILO ، اقداماتی را در جهت ارتقاء انسجام عمومی صورت داده است که از این اقدامات می توان به تشکیل کمیته اضطراری مقابله با شیوع کرونا در دبیرخانه، تعریف خط ویژه دائمی برای پاسخگویی و کمک به دریانوردان و خانواده های ایشان، ارسال به موقع بخش نامه ها و دستور العمل ها، اقدامات آموزشی و تهیه Check list، تلاش جهت جذب حمایت های مالی بین المللی از جمله ITF -Seafarer Trust برای دریانوردان آسیب دیده از این بحران، کمک به شناسایی و انتقال مطمئن و بی خطر دریانوردان خارجی جا مانده در ایران به کشور مبدا و ترویج پویش عمومی  “We Stay on Board , You Stay at Home” و فعالیت های متعدد دیگر اشاره کرد.

ب - اثرات این بحران جهانی

اثرات و آسیب های سنگین شیوع این ویروس در حوزه حمل و نقل قابل چشم پوشی نیست و برآوردهای اولیه حاکی از افت ۴۰درصدی پروازها در سال ۲۰۲۰ و ضرر بیش از ۲۵۰ میلیارد دلاری در صنعت هوانوردی جهان است و پیرو آن آثار زیان باری را برای شرکت های هواپیمایی و ۱۰ میلیون شغل مستقیم و ۶۵ میلیون شغل غیر مستقیم در این صنعت ایجاد خواهد کرد که به تبع آن و در سال های آتی شاهد ادغام ها و برشکستگی شرکت های بزرگ هواپیمایی خواهیم بود.

بیش از ۹۰ درصد تجارت بین کشورها و حمل کالا ها از طریق دریا و بنادر صورت می گیرد که با گسترش این بحران و کاهش تبادلات تجاری کشورها، پیش بینی های اولیه حاکی از خارج از سرویس شدن حدود ۱۷ میلیون TEU از ظرفیت ناوگان کشتیرانی ها و ۸۰ میلیون TEU  از ظرفیت بنادر و تحمیل خسارتی در حدود ۱۷ میلیارد دلار به صنعت کشتیرانی و دریایی است.‌مسلما این خسارت برای شرکت های کشتیرانی و توسعه بنادر و همچنین ۱.۵ الی دو میلیون دریانورد شاغل بر روی ۷۰۰۰۰ کشتی تجاری در جهان تاثیرات منفی خواهد داشت. البته محدودیت در رفت و آمد کشتی ها و دریانوردان و اختلال در دریافت آذوقه و خدمات بندری به کشتی ها از آثار کوتاه مدت و آنی این بحران جهانی برای دریانوردان است. در حال حاضر این مشکلات به حدی است که کمیته سه جانبه کنوانسیون کار دریایی MLC در سازمان بین المللی کار را بر آن داشت تا بیانیه هشدار آمیز در خصوص حفظ کرامت دریانوردان و رعایت عزت و احترام آن ها در این شرایط حساس صادر کند. اختلال در عملیات شرکت های کشتیرانی و تحمیل هزینه های ناخواسته، تاخیر در برنامه های تعمیراتی و توسعه ای نیز از دیگر آثار مستقیم و آنی این بحران بر این شرکت هاست.

این مشکلات در شرکت های کشتیرانی مسافربری مستقر در آمریکا و ایتالیا فاجعه بارتر بوده و با توجه به توقف اکثر فعالیت ها و لغو مسافرت ها، سهام و ارزش این شرکت ها حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد افت داشته و این روند همچنان ادامه دارد.

از سوی دیگر بحران نفت و کاهش چشمگیر قیمت سوخت های فسیلی و کمبود انبارهای نفتی، تولیدکنندگان بزرگ نفتی از جمله عربستان را برآن داشت تا بخشی از تولید نفت خود را در نفتکش ها ذخیره کنند، لذا تقاضا برای کرایه نفتکش ها بالا و به تبع آن نرخ کرایه نفتکش ها نیز رشد محسوسی داشته که متاسفانه به واسطه پاره ای از مسائل و مشکلات، ناوگان نفتی ایران کمترین بهره را از این فرصت در این حوزه خواهد برد.

آنچه که از این تحلیل ها و پیش بینی ها استنتاج می شود این است که این بحران اثرات مخربی بر همه حوزه های صنعت حمل و نقل داشته اما علی رغم اینکه صنعت کشتیرانی سهم بالایی در حمل و نقل و تجارت کالا دارد، در این بحران آسیب و خسارات مالی کمتری متحمل شده است که با توجه به اهمیت استراتژیک و راهبردی آن در زنجیره تامین، این بخش از حمل ونقل برای کشورها از اولویت بالایی برخورد است و نباید صرفا از جنبه سود آوری به آن نگریست.

ج -جهان پسا کرونا

با این اوصاف باید برای چنین شرایطی آماده بود و به همین خاطر در حال حاضر کشورها در سند توسعه ای خود، اثرات فاکتورهایی از جمله موقعیت جغرافیایی، پیمان ها و روابط منطقه ای، قوانین و پرتکل های بین المللی را لحاظ کرده اند که با توجه به ماهیت و کارکردی که حوزه حمل و نقل دارد، این تاثیر پذیری در برنامه توسعه ای این حوزه محسوستر است. با این حال با توجه به شرایط قابل پیش بینی در جهان پسا کرونا، باید پیش بینی های لازم را در خصوص کاهش ضریب اطمینان این فاکتورها و میزان اثر پذیری آنان در برنامه های بلند مدت توسعه ای صنعت حمل ونقل دریایی را در نظر گرفت،

از دیگر پیش بینی های ضروری تغییر الگوی عملیاتی و فرآیندهای اجرایی در تمامی ابعاد و صنایع کشور از جمله صنعت حمل ونقل است. بحران کنونی شرایطی را بر دولت ها تحمیل کرده تا امور جاری خود را با بهره برداری بیشتر از حداقل امکانات و حذف و کاهش فعالیت های غیر ضرور، اداره کند. حذف واسطه ها، دلال ها، بروکراسی های اداری و قوانینی که ریشه در سهم خواهی گروهی و بخشی نگری دارد از مصداقهای بارز آن است. برای نمونه در در چند دهه اخیر و در حوزه بین الملل شاهد استاندارد سازی ها، قانون گذاری ها، پیمان های جهانی و منطقه ای در جهت کاهش گازهای گلخانه ای و آلودگی محیط زیست در جهان بودیم که همایش ها و اجلاس های زیادی با خروجی نه چندان مطلوب رگزار شد و در نهایت این سیاره روز به روز آلوده تر و گرمتر شده است.

پیمان پاریس و الزام استفاده از سوختهای کم سولفور در کشتیرانی در سال ۲۰۲۰ از مصداق های بارز این تلاش ها بود، اقداماتی با اثرگذاری کم و عدم ضمانت در اجرا و تداوم آن. اما در همین دوره محدود بحران کرونا، با کاهش ترددها و فعالیت ها، شاهد نتایج مطلوب و موثری در کاهش تولید گازهای گلخانه ای، ترافیک شهرهای بزرگ، مصرف بی رویه انرژی و ... هستیم. 

این در حالی است که زندگی و امور جاری کشورها همچنان ادامه دارد و لذا باید از این تجربه استفاده کرد تا  الگویی بهینه و مناسب برای اداره بلند مدت کشور طراحی شود. مسلما در مقایسه بازده و عملکرد صنایع و مجموعه های مختلف در دوره کرونا با دوره قبل از آن،قطعا به نتایج تحیرآوری خواهیم رسید.

الگو توسعه در جهان پسا کرونا بر پایه هوش مصنوعی و علوم رباتیک خواهد بود و در فرآیند پیاده سازی آن وابستگی کمتری به انسان و نیروی انسانی در نظر گرفته خواهد شد. به تبع چنین الگویی در صنعت کشتیرانی نیز شناورهای خودران (اتونوموس ) سهم بیشتری را در حمل کالا و تجارت به خود اختصاص خواهند داد. در این میان سوال مهم این است که آیا نظام آموزشی و منابع انسانی، تجهیزات بندری و مدیریت کشتیرانی ما آماده چنین تغییراتی هست؟ آیا نظام بانکی و سیستم مالی ما آمادگی جایگزینی ارزهایی همچون بیت کوین را به جای ارزهای کاغذی در آینده نزدیک خواهد داشت؟ و یا باید همچون گذشته در انتظار تحمیل و الزام این تغییرات و اجرای نسخه ای باشیم که دیگران برای ما خواهند نوشت.

این تغییرات سال هاست که شروع شده است و وجود بحران های فراسرزمینی به آن شتاب بیشتری خواهد داد و در عصر ملی گرایی،کشوری قوی و موفق خواهد بود که برای چنین تغییراتی آمادگی لازم را داشته باشد تا در جهت دهی به این تغییرات در راستای منافع خود موثر عمل کند. به عبارت بهتر حال که ساختار موجود در حال پوست اندازی است ایران می تواند در این فرآیند به دنبال نقشی متفاوت تر و بهتر از گذشته برای خود باشد و در این بین صنعت حمل و نقل می تواند همچون گذشته نقش پیشرو و موثری را ایفا کند.