شهرام آدم‌نژاد، معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی در گفتوگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، به تشریح خاستگاه طرح احداث خط ریلی خواف هرات پرداخت و اظهار کرد: طرح موضوع خط آهن ايران به هرات در غرب افغانستان به دهه ۱۹۷۰ ميلادي برمي‌گردد؛ اما موانع متعدد مانع از اجراي آن شدند. در اوايل دهه هشتاد در چارچوب مذاكرات طرفين و برخي اسناد مبادله شده، نظير قانون موافقت‌نامه مسیرهای حمل‌ونقل بین‌المللی ايران، افغانستان، ازبكستان، مصوب سال ۱۳۸۲، همچنين برنامه كمك‌هاي جمهوري اسلامي ايران به بازسازي افغانستان در آن مقطع زماني، اين پروژه مجدداً مطرح و نهايتاً عمليات اجرايي آن، پيرو تفاهم بين وزارت راه و ترابري با وزارت فوائد عامه افغانستان، به‌عنوان يكي از پروژههاي بزرگ با مسئوليت شركت ساخت و توسعه زيربناهاي حمل‌ونقل كشور آغاز شد.
وی افزود: خاستگاه تاريخي مطرح شدن چنين پروژه‌‌اي، ريشه در نقش تاريخي ايران و افغانستان با توجه به موقعيت جغرافيايي منحصربه‌فرد دو كشور از ديرباز، به‌عنوان پل ارتباطي و چهارراه تلاقي تجارت شرق و غرب و شمال و جنوب از چين تا اروپا و افتخار تاريخي عبور راه ابريشم و شاخه‌ها و انشعابات آن از اين سرزمین‌ها دارد. به‌نحوي كه بهره‌برداری از آن، خاطرات كهن دو كشور را در نزد ملت‌ها زنده خواهد كرد. همان‌گونه كه در حال حاضر، كليه بازيگران عرصه تجارت دو كشور، حتي فراتر از آن، ذينفعان ديگر كشورها، چشم اميد به بهره‌برداري و توسعه مراحل آتي اين پروژه در دل افغانستان دارند.
پیگیری احداث قطعه چهارم از سوی مسئولان افغانستان
معاون حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه خط آهن خواف تا هرات مشتمل بر چهار قطعه، به تفکیک دو قطعه در داخل ایران و دو قطعه در خاك افغانستان بوده كه قطعات اول، دوم و سوم در تعهد ايران و قطعه چهارم در تعهد طرف افغانستاني است، خاطرنشان کرد: طبق برنامه‌ریزی صورت پذيرفته در آغاز عمليات اجرايي، پیش‌بینی شده بود اين خط طي سه سال احداث شود، ليكن به دليل پاره‌اي مشكلات بعضاً غیر فنی و غيرمالي در احداث قطعه سوم، اين پروژه با تأخير روبرو شد. به صورت مرسوم عملیات احداث تا بهره‌برداری باید به صورت همزمان از سوی دو کشور اجرا می‌شد اما افغانستان مشکلاتی در تأمین سرمایه قطعه چهارم داشت؛ بنابراین بنا بر اعلام ايشان، تأمين بودجه و سرمايه‌گذاري موردنياز اين قطعه، در دست پيگيري است.
پروژه ريلي خواف-هرات؛ بخشي از برنامه وسیع‌تر اين كشور در توسعه خط آهن
آدم نژاد اهمیت راه‌اندازی شبکه ریلی خواف – هرات از منظر توسعه حمل‌ونقل ریلی کشورمان را یادآور شد و گفت: يقيناً توسعه همه‌جانبه شبكه و حمل‌ونقل ريلي كه يكي از برنامه‌های اولویت‌دار كشور است، مستلزم برقراري اتصال ريلي در مرز مشترك با همسايگان و تلاش حداكثري براي عمق‌بخشی به اين اتصالات در شبكه ريلي داخلي اين كشورها و فراتر از آن، كشورهاي ثالث است. به نحوي كه امكان حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزيت ريلي، به شكلي مؤثر فراهم شود. پروژه ريلي خواف-هرات كه قطعات آن در خاك افغانستان است، بخشي از برنامه وسیع‌تر اين كشور در توسعه خط آهن می‌باشد که درنهایت تكميل‌كننده بخشي از اتصال تمام ريلي چين، قرقيزستان، تاجيكستان، افغانستان، ايران و سپس خلیج‌فارس و اروپا از مسير كشورمان است.
افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور با راه‌اندازی خط ریلی
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه مسیر ریلی خواف – هرات باعث افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور ایران و افغانستان می‌شود، افزود: اين خط آهن، امكان حمل مقرون‌به‌صرفه اقتصادي كالاهاي سنگين و حجيم را از مبادي داخلي سراسر كشور، همچنين از مبادي ورودي نظير مرز با كشورهاي همسايه به ويژه همسايگان شمالي و غربي، بنادر شمالي و جنوبي علي‌الخصوص چابهار و شهيدرجايي به افغانستان و بالعكس، در چارچوب عمليات صادرات، واردات و ترانزيت از خاك كشورمان فراهم می‌سازد.
وی در ادامه گفت: وجود سنگ‌آهن هم در ايران و هم افغانستان و امكان صادرات و واردات آن، برنامه توسعه صادرات نفتي و غيرنفتي و تنوع‌بخشی به كالاهاي صادراتي كشور به ويژه میوه و تره‌بار، موادغذایی، الياف و منسوجات، کالاهای صنعتی و ساختمانی به افغانستان، موافقت‌نامه چابهار و امكان ترانزيت كالاي هندي به ويژه گندم و شكر به مقصد افغانستان و ترانزيت كالاي افغانستاني به ويژه مواد معدني، خشكبار و ميوه به مقصد هندوستان، ترانزيت كالا از مبدأ تركيه و عراق به افغانستان و بالعكس، همچنين توسعه تبادلات تجاري كشورمان با كشورهاي آسياي ميانه از طريق ترانزيت كالا از سرزمين افغانستان، منظر لجستيك و زنجيره تأمين، عوامل پيشران افزايش مبادلات تجاري دو كشور محسوب می‌شوند كه بايد به نحو مطلوبي از آن‌ها بهره‌گيري کرد.
آدم نژاد تصریح کرد: يادآور می‌شوم رسيدن به اين اهداف، مستلزم به اجراي اقدامات مشترك نرم‌افزاري نظير روان‌سازی، الكترونيكي و ديجيتاليزه كردن و مدرنيزه كردن فرآيندهاي مرزي است كه به موازات توسعه زیرساخت‌های اتصالي دو كشور، در دستور كار بخش‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط، از جمله وزارت راه و شهرسازي قرار دارد.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری ویژه بخش خصوصی دو کشور ایران و افغانستان
معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی فرصت‌های سرمایه‌گذاری موجود در این مسیر ملی و ترانزیتی را برای بخش خصوصی دو کشور ایران و افغانستان برشمرد و عنوان کرد: اساس و منطق جذب مشاركت بخش خصوصي در پروژههاي حمل‌ونقل و لجستيكي، شناسايي ريسك‌هاي پروژه و تقسيم مناسب آن‌ها بين دولت و بخش خصوصي است. خوشبختانه با توجه به ظرفيت‌هاي قانوني موجود، نظير قانون احداث پروژههاي عمراني بخش راه و ترابري از طريق مشاركت بانك‌ها و ساير منابع پولي كشور و آيين‌نامه اجرايي آن، قانون تشويق و حمايت سرمايه‌گذاري خارجي و همچنين تمهيداتي كه در بودجه‌هاي سنواتي و برنامه‌های پنج‌ساله اتخاذ شده، سازوكار مشخصي براي حمايت از بخش خصوصي و پوشش ريسك‌ها در بخش حمل‌ونقل فراهم است.
آدم نژاد یادآور شد: در اين زمينه، در سال‌هاي اخير روند رو به رشدي را تجربه كرده‌ايم. هم در زمينه بهره‌برداري از خط ريلي خواف-هرات، تأمين ناوگان و ارائه خدمات و هم در بحث احداث و بهره‌برداري از زيرساخت‌هاي لجستيكي تحت تأثير اين پروژه، نظير مراكز لجستيك و تجهيزات به ويژه تجهيزات حمل‌ونقل تركيبي، آمادگي جذب سرمایه‌گذار داخلي و خارجي، علي‌الخصوص بخش خصوصي كشور افغانستان وجود دارد.
به گفته وی قطعه سوم خط ريلي خواف-هرات به عنوان يكي از پروژههاي برون‌مرزی در حوزه ريلي محسوب ميشود كه تجربه‌هاي ارزشمندي از آن، براي مجموعه دست‌اندركاران، اعم از دولت و مشاورين و پيمانكاران حاصل شده است.
آدم نژاد بیان کرد: اين پروژه يقيناً با حمايت ساير بخش‌ها و دستگاه‌هاي، از جمله دستگاه ديپلماسي كشورمان، بدين نحو مطلوب ساخته و مورد بهره‌برداری قرار نمي‌گرفت؛ بنابراین در اين‌جا لازم می‌دانم از كليه عزيزاني كه طي ساليان گذشته در اين راستا تلاش کردند، سپاسگزاري كنم. از حيث فني، به پشتوانه تجربياتي كه در ساخت و توسعه شبكه راه‌آهن در اختيار داريم، مباحث فني در قطعات مورد تعهد ايران، همچون ساير طرح‌ها و با استانداردهاي بالا مد نظر قرار گرفته و اجرا شده‌اند. ليكن، اين پروژه ابعاد ديگري را مشتمل بر ايجاد انسجام و اتحاد بين دستگاهي شامل مي‌شد كه با موفقيت به ثمر رسيد، كه از اين بابت، در نوع خود منحصربه‌فرد مي‌باشد. انتظار داريم از اين تجربيات، در پروژههاي مشابه با اين اندازه از اهميت، به ويژه پروژه‌های ريلي اتصال به ديگر همسايگانمان، استفاده مؤثري بشود.
افغانستان به دنبال همسويي و هماهنگي با استانداردهاي منطقه‌اي و بين‌المللي
معاون وزیر راه و شهرسازی در پاسخ به این سؤال خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی مبنی بر اینکه «آیا این مسیر در هرات متوقف می‌شود یا قرار است به نقاط دیگری از خاک افغانستان نیز منشعب شود؟» گفت: در پاسخ به اين پرسش، مناسب است تصویری كلي از وضعيت راه‌آهن افغانستان و طرح‌هاي ريلي در دست اقدام آن كشور را بررسي كنيم. اداره راه آهن افغانستان در سال ۱۳۹۱ با هدف مديريت توسعه و بهره‌برداري از خطوط ريلي موجود و آتي كشور و به‌منظور بهبود رشد اقتصادي، حمايت از توسعه منطقه‌اي و ارتقاي سير مسافران افغان تأسيس شد. راه آهن افغانستان به دنبال مسير مطمئن و كارآمد منابع، كالا و مسافران در سراسر افغانستان از طريق توسعه خط‌مشی‌های پايدار و منسجم و ايجاد همكاري‌هاي بین‌المللی و منطقه‌اي است و در اين مسير، عضويت اين كشور در اتحاديه بين‌المللي راه‌آهن‌ها يا به اختصار UIC در تاريخ ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۳ ميلادي به تصويب رسيد و راه‌آهن افغانستان رسماً عضو اين اتحاديه است.
وی گفت: بنابراین در اين چارچوب، افغانستان همچون ايران، به دنبال همسويي و هماهنگي با استانداردهاي منطقه‌اي و بين‌المللي است. پيش از آغاز طرح راه‌آهن ملي، طول كلي خطوط آهن احداث شده در افغانستان ۱۳۵ كيلومتر بوده كه يك بخش آن در بلخ در سطح محدودي بهره‌برداري مي‌شد اما بخش ديگر آن در هرات، نياز به اقداماتي داشته تا قابل استفاده شود. با اين حال، اين كشور در سال‌هاي اخير در تلاش است كه شبكه ملي خود را سريعاً احداث کرده و به موازات، به شبكه بين‌المللي راه‌آهن‌ها بپيوندد.
آدم نژاد یادآور شد: آهن و مس دو منبع عمده بار براي راه‌آهن در حال توسعه افغانستان هستند. طرح راه‌آهن ملي افغانستان پیش‌بینی کرده است كه بين سال‌هاي ۲۰۱۷ تا ۲۰۴۰ ميلادي، ۷۵ درصد از ترافيك باري را به اين مواد اختصاص دهد. همچنين برآورد شده است ظرفيتي معادل بيست تا سي ميليون تن بار، در اين شبكه فراهم شود. طول اين شبكه طراحي شده كه مطالعات آن‌ها تا پايان سال‌جاري ميلادي به اتمام مي‌رسد، ۵۵۵۰ كيلومتر است كه مقرر است در فازها و بخش‌های مختلف تا سال ۲۰۲۷ ميلادي احداث و بهره‌برداری خواهند شد.
وی افزود: خط حيرتان-مزارشريف در شمال افغانستان از پل دوستي بندر حيرتان واقع در مرز با ازبكستان تا نايب آباد و فرودگاه مزار شریف به طول ۷۵ كيلومتر خط اصلي و ۶/۳۶ كيلومتر خط فرعي توسط شركت راه‌آهن ازبكستان و با تأمين هزينه بانك توسعه اسلامي در سال ۲۰۱۰ ميلادي آغاز و در پايان همان سال به اتمام رسيد. از سال ۲۰۱۱ تا اين تاريخ، اين خط تنها راه‌آهن فعال افغانستان است و بخش عمده تجارت بين ازبكستان و افغانستان را بر عهده دارد. آدم نژاد تأکید کرد: لازم به ذكر است، ايستگاه حيرتان، واقع در حيرتان كه بندر خشك و رودخانه‌ای افغانستان است و حدود ۵۰ درصد از كالاي ترانزيتي و تجاري افغانستان از اين نقطه به كشور وارد ميشود، به موازات احداث خط فوق بازسازي و مدرن شده است. در طرح راه‌آهن ملي افغانستان، خط حيرتان-مزارشريف بخشي از پروژه بزرگ‌تری است كه از غرب با هرات و سپس ايران، از طريق اتصال به خط خواف-هرات و از شرق با تاجيكستان و از جنوب با پاكستان مرتبط خواهد شد.
دیگر پروژه‌های ریلی افغانستان؛ در مرحله مطالعات امکان‌سنجی
معاون حمل‌ونقل وزیر راه و شهرسازی عنوان کرد: پروژه ديگر كه در مرحله مطالعات امکان‌سنجی است، خط آقنيه-آندخوي-مزارشريف-كندوز- بندرشبرغان است كه در چارچوب توافق سال ۲۰۱۳ ميلادي بين راه‌آهن‌های افغانستان، تركمنستان و تاجيكستان اجرا خواهد شد. اين خط ۴۰۰ كيلومتري كه ۸۵ كيلومتر آن در خاك تركمنستان ساخته خواهد شد و از اين طريق امكان اتصال به درياي خزر فراهم می‌شود، از منطقه آتامراد تركمنستان آغاز و در ولايات شمال افغانستان، به شبرغان در ولايت قندوز و در مرز با تاجيكستان ختم مي‌گردد. با ساخت اين خط، افغانستان از طريق كريدور شمالي خود شبكه بین‌المللی راه‌آهن وصل می‌شود.
وی گفت: در مرز پاكستان، در پروژههاي در دست ساخت، دو خط عريض یک هزار و ۶۷۶ ميلي‌متري از مسيرهاي خطوط ریلی پاكستان به تورخم مي‌رسد. در سال ۲۰۱۰ ميلادي، دو کشور يادداشت تفاهمي براي احداث مسيرهاي جديد بين دو کشور امضا کردند كه طبق آن، قرار است خط ريلي پیش‌بینی شده از تورخم به جلال‌آباد و از آن‌جا به كابل، مجموعاً ۲۱۲ كيلومتر، متصل شده و از طريق ساير خطوط طراحي شده، افغانستان، پاكستان را به تركمنستان متصل کند. اين خط آهن در پاكستان تا پيشاور و سپس به دو بندر مهم كراچي و گوادر متصل ميشود.
آدم نژاد اظهار کرد: در چشم‌اندازي دورتر، خط تورخم به كابل می‌تواند با تكميل شرق به غرب افغانستان و ساخت خط آهن كابل به هرات، اسلام‌آباد پايتخت پاكستان را از مسير بسيار نزدیک‌تری به شمال كشورمان، تربت‌حیدریه، متصل نمايد.
فرصت‌های ارزشمند اقتصادی و تاریخی دو کشور در توسعه شبکه ملی و بین المللی راه‌آهن
وی خاطرنشان کرد: همان‌گونه كه اشاره شد، كشور افغانستان طرح مشخصي براي توسعه شبكه ملي و بين‌المللي راه‌آهن را دنبال مي‌كند كه اين طرح، فرصتي ارزشمند اقتصادی و تاريخي براي دو كشور محسوب ميشود تا از طريق يكي از كليدي‌ترين نقاط شبكه ملي راه‌آهن افغانستان يعني هرات و امتداد آن به سمت ايران، كشورهاي آسياي ميانه و چين، نقش‌آفرینی مؤثري را در ترانزيت و حمل‌ونقل بين‌المللي منطقه ايفا كنند.
وی با بیان اینکه این مسیر ریلی می‌تواند باعث رونق اقتصاد کشور به ویژه در استان‌های مرزی از جمله استان‌های خراسان و سیستان و بلوچستان شود، افزود: بدون شك ترانزيت و حمل‌ونقل بين‌المللي يكي از مؤلفه‌هاي مهم رونق اقتصادي، به ويژه در استان‌های شرقي كشور است.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: استان‌های شرقي با ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد كه مجموعه‌ای از زیرساخت‌های حمل‌ونقلي بندري، ريلي و جاده‌ای را دارا هستند، در صورت بهره‌گيري مناسب از اين خط ريلي، به ويژه در آینده‌ای نه‌چندان دور كه ساير حلقه‌هاي اتصالي آن به شبكه بين‌المللي راه‌آهن از طريق كشورمان و افغانستان فراهم ميشود، استان‌هاي مرزي شرقي تبديل به كانون‌هاي فعال اقتصادي و پيوند دهنده روابط حسنه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي با كشورهاي افغانستان خواهند شد؛ بنابراین صرفاً نبايد به اين مرحله از پيشرفت زيرساخت‌ها بسنده شود و ساير بازيگران عرصه تجارت و لجستيك، حضوري فعالانه و هوشمندانه در اين مراودات داشته باشند.
در پايان، آدم نژاد گفت: مراتب سپاس خود را از تلاش‌هاي مستمر و اثربخش كليه بخش‌ها و دستگاه‌های ذي‌ربط كشور، همكارانم در مجموعه وزارت راه و شهرسازی و در رأس آن‌ها، از اهتمام ويژه جناب آقاي مهندس اسلامي وزير محترم راه و شهرسازي به راهبري و هدايت آن تا رسيدن به رويداد خجسته بهره‌برداري از اين خط آهن، ابراز مي‌دارم.