علی بیت‌اللهی رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی ضمن ارایه نظر کارشناسی و هشدار نسبت به فرونشست زمین در گستره ایران‌زمین به تشریح بخشی از فعالیت‌های آن مرکز در خصوص بحران فرونشست و راهکارهای برون‌رفت از آن پرداخت.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با یادآوری اینکه عمده‌ترین عامل فرونشست زمین، افت سطح آب زیرزمینی است که در پهنه دشت‌های ایران از چند دهه گذشته آغاز شده است، گفت: طبق بررسی‌ها، فرونشست زمین در دشت‌هایی مانند تهران، محدودهای وسیعی از استان خراسان‌رضوی، ورامین، اشتهارد و شهریار از حدود بحرانی فراتر رفته است. همچنین، خشکسالی‌های چندین ساله اخیر در کشور از یک سو و استحصال بی‌رویه آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر سبب افت شدید سطح آب‌‌های زیرزمینی در آبخوان‌های کشور شده است. 

افت ۱۰۰ متری سطح آب زیرزمینی در دشت های همدان، ورامین، کرمان،فارس و اصفهان در طی سه دهه

عضو هیات‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: در دشت‌هایی مانند فامنین همدان، معین‌آباد ورامین، کرمان، فارس، اصفهان و ... میزان افت سطح آب زیر زمینی به بیش از ۱۰۰ متر ظرف مدت ۲۰ -۳۰ ساله رسیده است.

وی با اعلام اینکه افت سطح آب زیرزمینی در عمق در سطح زمین به شکل فرونشست نمود می‌یابد، افزود: افت سطح آب زیرزمینی در درون لایه‌های زیرین، نفوذپذیری و تخلخل آبرفت را از بین برده و سبب از دست‌رفتن تدریجی پتانسیل ذخیره آب آبرفت‌ها می‌شود. اگر چنین روالی استمرار داشته باشد، آبخوان‌ها، خاصیت جذب و ذخیره آب را از دست داده و دشت‌ها از بین خواهند رفت، رواناب‌های ناشی از بارندگی در سطح زمین جاری می‌شوند و سیلاب‌های ناشی از آن، مواد مغذی سطح خاک را خواهد شست. دشت‌های حاصلخیز به اراضی فاقد استعداد کشاورزی تبدیل و کشاورزی کشور آسیب و لطمه جدی خواهد دید. بنابراین یکی از مهمترین ضرورت‌های استراتژیک کشور، پرداختن به موضوع فرونشست زمین و ارزیابی ریسک‌های متعدد آن است.

وجود ۵۰ هزارحلقه چاه مجاز و ۳۰هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان تهران

بیت‌اللهی گفت: بررسی‌ها حاکی از آن است که فقط در استان تهران ۵۰ هزار حلقه چاه دارای محوز و ۳۰ هزار حلقه چاه غیرقانونی وجود دارد که ضرورت ساماندهی را برای کشور خشک و نیمه‌خشک ایران، چندین برابر کرده است.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ریسک‌های ناشی از فرونشست زمین را در حمل و نقل نیز پرخطر برشمرد و افزود: فرونشست زمین سبب ایجاد انحنا در لوله‌های انتقال آب و فاضلاب، نفت و گاز و ناپایداری پی دکل‌های برق فشار قوی می‌شود و در دراز مدت موجب گسیختگی آنها خواهد شد.

وی اعلام کرد: از ۳۱ استان کشور، در محدوده ۱۸ استان زون‌های با خطر بالای فرونشست زمین گسترش یافته است. استان‌های اصفهان، تهران، کرمان، خراسان‌رضوی، البرز، فارس، یزد و همدان جز محدوده‌های با ریسک بالای فرونشست زمین هستند. همچنین بر اساس ارزیابی‌های مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی، استان اصفهان با ۳۱ شهر واقع بر پهنه‌های با خطر بالای فرونشست زمین در ردیف اول از لحاظ تعداد سکونتگاه‌های شهری است و  استان‌های تهران با ۳۰ شهر، کرمان با ۲۵ و خراسان‌رضوی با ۲۴ شهر در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ریسک جمعیتی فرونشست در  تهران، خراسان‌رضوی، البرز،کرمان و قم

بیت‌اللهی گفت: بر اساس تعداد جمعیت شهری، استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استان‌های با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی ادامه داد: تعداد واحدهای مسکونی فاقد اسکلت در شهرهای واقع بر پهنه های با خطر بالای فرونشست زمین نشان می دهد که در میان محدوده های شهری واقع بر زون های با خطر بالای فرونشست زمین، شهرهای استان خراسان رضوی وضعیت نامطلوب‌تری دارند. همچنین، استان‌های تهران، اصفهان، یزد، کرمان و قم دارای تعداد واحدهای مسکونی فاقد اسکلت بیشتری واقع بر پهنه‌های فرونشستی با خطر بالا هستند. 

اقدامات اولویت‌دار و بسیار ضروری با هدف مقابله با فرونشست زمین

بیت‌اللهی در بیان پیشنهادهای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در خصوص مقابله جدی با فرونشست زمین و جلوگیری از گسترش آثار زیانبار آن، همکاری وزارت‌خانه‌ها و سایر نهادها را ضروری دانست و اعلام کرد: با هدف کاهش استحصال آب زیرزمینی در صدور پروانه بهره‌برداری چاه‌های مجاز آب زراعی در استان‌های اولویت‌دار بازنگری شود و مقدار دبی مجاز بهره‌برداری تا حد امکان کاهش یابد. همچنین، وزارت نیرو باید با جدیت با چاه‌های غیرمجاز حفر شده در محدوده استان‌های کشور مقابله کند. 

وی ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی باید در کاشت نوع محصولات و باغات و به ویژه محصولات با مصرف بالای آب در استان‌های اولویت‌دار از نظر ریسک فرونشست زمین دخالت جدی کرده و کاشت محصولات با مصرف آب کمتر را ترویج کند. همچنین وزارت جهاد کشاورزی باید در مورد بسط شیوه‌های نوین آبیاری به ویژه در استان ‌های با ریسک فرونشست بالا اقدام کند.

به گفته عضو هیات‌علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در خصوص اجرائی‌کردن طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و پخش سیلاب و تغذیه سفره‌های زیر سطحی و زیرزمینی در استان‌های با ریسک بالای فرونشست زمین اقدامات لازم را انجام بدهند. همچنین، سازمان محیط‌‌ زیست به عنوان حافظ محیط‌ زیست در زمینه اثر منفی فرونشست زمین بر محیط‌ زیست پایش میدانی را به شکل ویژه آغاز کند.