به گزارش خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، پیروز حناچی در نشست «شب میدان توپخانه» که یکشنبهشب (۱۳ دی) در مرکز زبان پارسی و با حضور جمعی از معماران، هنرمندان و تاریخدانان برگزار شد، با بیان اینکه میخواهم با توجه به مطالعاتم در حوزه معماری میدان توپخانه (امام خمینی (ره)) تهران، این میدان را از نظر معماری بررسی کنم، گفت: این میدان، دایرهالمعارف اتفاقات سیاسی معاصر تهران و بلکه ایران است.
معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی ادامه داد: میدان توپخانه در زمان ساخت اولیه، جرء فضای شهری نبود؛ بلکه محلی برای تمرین قشون بود. توپها در پایین میدان قرار داشتند و سربازان در نیمه بالایی میدان مشق میکردند و بعدها این میدان به فضای شهر ملحق شد.
وی با اشاره به تحقیقی که مهندس زادمهر در سالهای دور درباره میدان توپخانه انجام داده بود، افزود: این تحقیق بسیار کامل را با همکاری خود وی در چند سال قبل مجددا بازبینی و برخی اتفاقات اخیر این میدان را به آن اضافه کردیم که نهایتا این تحقیق در کتابی با نام میدان توپخانه منتشر و به منبع جامع اطلاعات درباره این میدان تبدیل شد که در حال حاضر این کتاب نایاب است.
دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی با بیان اینکه در تهران با بناها و بافتهایی تاریخی مواجه هستیم که در طول سالهای اخیر یک به یک از بین رفتهاند، تأکید کرد: در تاریخ آمده که تعداد بناهای باارزش تاریخی، معماری و فرهنگی تهران معادل اصفهان بوده که در حال حاضر تعداد زیادی از آنها از بین رفته است. به عنوان مثال در طرح جامع شهر تهران که سال ۱۳۴۹ تدوین و تصویب شود، مقرر شود که از ۶ هزار بنای تاریخی حفاظت و مرمت صورت گیرد؛ ولی الآن تنها ۲ هزار اثر از آن ۶ هزار بنا باقی مانده است که اگر قرار است بهسازی شهری انجام شود باید حتما همین بناهای باقیمانده مورد حفاظت قرار گیرند.
وی دورههای تاریخی میدان توپخانه تهران را ۴ دوره معماری اول یا ناصری (۱۲۶۰ تا ۱۳۰۰ شمسی)، دوم یا بعد از کودتای ۱۲۹۹ (۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰)، سوم یا بعد از کودتای ۲۸ مرداد (۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷) و چهارم یا بعد از انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ تا به حال) ذکر و بیان کرد: ایران پایتختهای بسیاری داشته که یا عمدتا در مسیر شرقی ـ غربی و جاده ابریشم بودهاند یا شمالی ـ جنوبی که تا اصفهان و شیراز را شامل میشده ولی از دوره قاجار تا به حال تهران پایتخت باقی مانده است. در دوره ناصرالدین شاه که به آن دوره ناصری میگوییم میدان توپخانه ساخته میشود.
عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران تاکید کرد: البته در پیش از دوره ناصری نیز قشون در همین مکان مشق میکردند اما در دوره ناصری میدان توپخانه به بخشی از فضای شهری تبدیل شد. این میدان در آن دوران در ضلع جنوبی دارای نقارهخانه بوده که میدان ارگ فعلی در جای این نقارهخانه ایجاد شده است. تکیه دولت نیز در همین ضلع جنوبی قرار داشته که در بین سالهای ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ تخریب میشود. در حال حاضر هیچ اثری از میدان توپخانه دوره اول (ناصری) باقی نمانده است. گفته میشود رضاخان عامدانه آثار این میدا را تخریب میکرده تا مردم یاد دوران قاجار نیفتند.
وی با بیان اینکه چند خصیصه و چند اتفاق ویژه در میدان توپخانه رخ داده خاطرنشان کرد: مهمترین آن ایجاد ساختمان دو وزارت پست و تلگراف و تلفن و امور خارجه در ضلع غربی آن در دهه ۲۰ است؛ همچنین نخستین هواپیما در ایران در این منطقه به زمین نشست که هنگام فرود با حادثه مواجه شد؛ نخستین بالن در ایران در این منطقه به زمین نشست؛ تمامی خیابانهای منتهی به میدان توپخانه دروازه داشتهاند که اصلیترین آن دروازه ابتدای خیابان باب همایون بوده که به دروازه ناصری شهرت داشته است.
حناچی سپس دوره دوم میدان توپخانه را تشریح کرد و ادامه داد: بعد از کودتای ۱۲۹۹ تغییرات جدیدی در میدان توپخانه ایجاد شد که اولین تغییر برداشته شدن سردر دروازههای لالهزار و فردوسی است. همچنین بخش شهری میدان رشد بیشتری یافت و خیابانهای جدیدی هم در بافتهای شهری ایجاد شد؛ خیابان لالهزار در دوره قاجاریه به عنوان اولین خیابان ایران وجود داشت اما در دوره پهلوی اول چند خیابان دیگر نیز در اطراف میدان توپخانه ایجاد شد همچنین ساختمانهای بلدیه و تلگرافخانه هم در ضلع جنوبی میدان ساخته شد.
وی افزود: در این دوره (دوره دوم) بانک شاهی که در دوره اول و در ضلع شرقی میدان توپخانه ساخته شده بود تخریب و به جای آن بانک بازرگانی (تجارت فعلی) و در کنار آن بانک سپه به دست هوشنگ سیحون معمار ایرانی و با تلفیقی از معماری سنتی و مدرن و اروپایی بنا شدند. بدنه شمالی نیز به تدریج دستخوش تغییراتی میشود که عمدتا رشد قارچگونه بناهای پاساژی و تجاری بودهاند.
وی با بیان اینکه میبایست در سالهای اخیر به این المانهای معماری توجه بیشتری میشد، میدان ترافالگار لندن را مشابه میدان توپخانه تهران دانست و گفت: نزدیک به دو دهه است که این میدان در لندن به پیادهمیدان تبدیل و تردد خودروها در آن ممنوع شده است؛ در حالی که همچنان خودروهای زیادی از میدان توپخانه عبور و مرور دارند.
معاون وزیر راه و شهرسازی سپس دوره سوم این میدان را تشریح و اظهار کرد: در این دوره معماران ایرانی به شدت تحت تأثیر معماران اروپایی بودند که در نتیجه سازههای جدیدی در اطراف این میدان و خیابانهای منتهی به آن به سبک معماری جهانی ساخته شد.
حناچی درباره دوره بعد از انقلاب میدان توپخانه نیز گفت: متأسفانه مدیریت شهری در دورههای پس از انقلاب این میدان را به عنوان ارزش تلقی نمیکنند که در حال وارد کردن فشار به نظام مدیریت شهری برای اهمیت دادن به این میدان هستیم. در این دوره ضلع جنوب غربی میدان با ایجاد مترو کاملا از بین رفت؛ البته میتوانستیم ایجاد مترو را به یک فرصت برای این میدان و آن را به پیادهمیدان تبدیل کنیم.
دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی با بیان اینکه مهمترین آسیب فعلی میدان توپخانه، «اغتشاش بصری» آن است، ادامه داد: در یک بررسی بسیار ابتدایی دریافتیم که در اطراف توپخانه بیش از ۳۰ نوع کیوسک تلفن، مخزن زباله و مبلمان شهری با اشکال گوناگون وجود دارد که نشاندهنده بیارزش بودن میدان برای مدیریت شهری است.
حناچی با بیان اینکه طرحهایی برای تبدیل توپخانه به پیادهمیدان در درست داریم و به مدیریت شهری هم پیشنهاد دادهایم، افزود: در طرح جامع تهران محور فرهنگی ـ تاریخی پایتخت لحاظ شده که بهسازی میدان توپخانه جزئی از آن است؛ زمینه ذهنی انجام این عملیات نیز فراهم است./
نظر شما