به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی از مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، ندا رفیع زاده عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی در یادداشتی به معرفی پروژه راهنمایی مناسب‌سازی فضاهای ورزشی برای افراد دارای معلولیت پرداخت.
ورزش یکی از نیازهای اصلی جامعه و فعالیت‌های ورزشی و تفریحی از ضروریات زندگی شهروندان است. این امر نقش مؤثری در اعتلای سلامت جسمی و روانی همه افراد جامعه به ویژه کودکان، سالمندان و سایر افرادی که به طور موقت و یا دائم دچار مشکلات حرکتی و حسی شده‌اند به شمار می‌رود. امروزه در جوامع پیشرفته توجه بیشتری به بهداشت و سلامت جامعه می‌شود که بازخورد آن پرداختن تعداد بیشتری از افراد به ورزش است. همچنین از آنجایی که افزایش امید به زندگی به دلیل افزایش سطح سواد و رعایت مسائل بهداشتی و همچنین کاهش میزان باروری منجر به افزایش جمعیت میانسالان، سالمندان و افراد دارای محدودیت جسمی حرکتی و حسی خواهد شد، بنابراین توجه بیشتر به برنامه‌ریزی و رفع نیازهای آنان امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. همه افراد باید توانایی استفاده از کلیه فضاهای ورزشی و همچنین تاسیسات ورزشی از جمله سرویس‌های بهداشتی مناسب، رختکن‌های مناسب برای استخرهای شنا و جایگاه تماشاچیان را داشته باشند. زیرا تجهیزات ورزشی تنها به قشر خاصی از مردم تعلق نداشته و باید در دسترس همه باشد.
افراد دارای محدودیت حرکت قادر نیستند از محیط‌های ورزشی استفاده کنند. به عنوان مثال، افرادی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کنند، قادر نیستند از سالن‌های دارای تجهیزات بدنسازی استفاده کنند، علت این امر این نیست که آنها دارای صندلی چرخدار هستند بلکه در بسیاری موارد نوع مدیریت و چیدمان تجهیزات، موانع ومحدودیتهایی برای آنها ایجاد می‌کند.
در حال حاضر و در فضاهای ورزشی موجود به دلایل مختلف از جمله عدم رعایت ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری در مرحله طراحی، عدم کارآیی فضاهای ورزشی به دلیل اجرای نامناسب و ایجاد موانع فیزیکی حین اجرا و بعد از آن و نیز مدیریت نامناسب فضاهای ورزشی در هنگام بهره برداری، امکان دسترسی همه افراد به تمام یا بخشی از فضاها وجود ندارد. استخرها، سالن‌های ورزشی، سونا و سایر امکانات ورزشی موجود در بیشتر موارد بدون در نظر گرفتن نیازهای همه افراد طراحی و ساخته شده‌اند.
امکان حضور در ورزشگاهها حتی به عنوان تماشاچی برای همه افراد وجود ندارد. همین امر لزوم طراحی مناسب و مناسب‌سازی فضاهای موجود ورزشی را ایجاب می‌کند. طبق ماده ۴ قانون جامع حمایت از معلولین، فراهم‌سازی امکان بهره‌مندی افراد دارای محدودیت حرکت از کلیه فضاها و اماکن ورزشی توسط سازمان‌های ذیربط الزامی است، بنابراین شناسایی موانع دسترسی در این فضاها و نیز تدوین رهنمودهای طراحی و روش‌های مناسب‌سازی توسط مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی که متولی این امر و دارای پیشینه موضوعی موفقی بوده است امری لازم و ضروری به شمار می رود.
این ضوابط در هفت فصل انجام شده است:
فصل اول، به شناخت مبانی مشتمل بر تعاریف و الزامات قانونی مرتبط با مناسب‌سازی محیط و دسترسی افراد معلول به انواع فضاهای ورزشی پرداخته است. فصل دوم، نمونه هایی از فضاهای ورزشی مناسب افراد دارای محدودیت جسمی – حرکتی و حسی در ایران، استرالیا، امریکا و انگلستان معرفی شده و در فصل سوم، به ارزیابی وضع موجود مجموعههای ورزشی شهید کشوری و شهید شیرودی به عنوان نمونههای متداول مجموعههای ورزشی احداث شده در کشور اختصاص دارد. در فصل چهارم، مشخصات کالبدی و معماری فضاهای ورزشی بصورت عمومی تشریح شده است. فصل پنجم به شناخت مدیریت فضاهای ورزشی با رویکرد طراحی فراگیر می‌پردازد ودرفصل ششم، رهنمودهای عمومی دسترسی در فضاهای ورزشی ارائه شده است و در نهایت فصل هفتم، به ارائه رهنمودهای دسترس‌پذیری فضاهای ورزشی خاص که افراد دارای معلولیت تحت عنوان ورزش‌های پارالمپیک به آن می‌پردازند، اختصاص دارد.
مشکلات دسترسی فضاهای ورزشی موجود
با ارزیابی فضاهای ورزشی موجود، می‌توان به طور خلاصه مشکلات دسترسی و دستورالعمل‌های طراحی جهت برطرف نمودن آنها را مطابق جدول زیر بیان کرد:
مشکلات دسترسی فضاهای ورزشی موجود
مناسب‌سازی فضاهای ورزشی موجود
مناسب‌سازی وضع موجود، به معنای برطرف نمودن موانع فیزیکی، معماری و ترافیکی به منظور قابل دسترس شدن ساختمانها و فضاهای شهری و اصلاح شرایطی است که پیش از این در محیط به وجود آمده است، به‌گونه‌ای که همه افراد فارغ از محدودیت‌های جسمی، حرکتی، حسی و سنی قادر باشند به صورت آزادانه و ایمن در محیط پیرامون خود اعم از فضاها و اماکن عمومی، ورزشی و فضاهای شهری حرکت کنند و از تسهیلات محیطی، اجتماعی، ورزشی، فرهنگی و اقتصادی با حفظ استقلال فردی لازم بهره‌مند شوند. برخی فضاهای ورزشی به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شده اند که امکان دسترسی به تمام و یا بخشی از آن برای همه امکان‌پذیر نیست.
آنچه که اهمیت دارد، ضرورت دسترسی بدون مانع برای همه است. اگر شخصی که از صندلی چرخدار استفاده می‌کند، امکان استفاده از فضاهای ورزشی، دستگاههای سالن بدنسازی، جایگاه تماشاچیان، سرویس بهداشتی و رختکن و.... را ندارد، نشان‌دهنده معلولیت وی نیست بلکه بیانگر این مطلب است که به دلیل وجود موانع و محدودیت‌ها و نامناسب‌بودن تجهیزات و محل قرارگیری آنها در اتاق و غیر قابل دسترس بودن آنها به دلیل وجود پله و یا عرض کم مسیر عبوری و مانند آن امکان استفاده برایش مقدور نیست. در راستای اهداف مورد توجه در راستای مناسب‌سازی فضاهای ورزشی، لازم است اصول اساسی و الزامات عمومی مورد توجه قرار گیرد که این الزامات و اهداف مورد نظر در جدول زیر ارائه شده است.
در روند انجام امر مناسب‌سازی فضاهای ورزشی، نخستین گام، برنامه‌ریزی نحوه دسترسی است. بنابراین ابتدا باید موانع و محدودیت‌هایی که افراد دارای محدودیت حرکت با آن مواجه هستند شناسایی شود. سپس به برطرف نمودن موانع فیزیکی، معماری و ترافیکی موجود و اصلاح آنها اقدام گردد، تا همه افراد دارای محدودیت حرکتی و حسی، بدون خطر و آزادانه قادر به استفاده از همه فضاها، امکانات و تجهیزات ورزشی باشند. بنابراین ابتدا باید ضمن بازدید از وضع موجود فضای ورزشی، نسبت به تکمیل چک‌لیست ارزیابی اقدام شود. عملیات مناسب‌سازی و بهبود دسترسی همواره پرهزینه نیست. دربرخی مواقع، شیوه مدیریت صحیح می‌تواند بسیاری از موانع را با وجود محدودیت‌های فیزیکی ساختمان، برای دسترسی برطرف کند. روند انجام مناسب‌سازی، شامل شناخت محدودیت‌های حرکتی و حسی افراد، شناسایی چالشها و موانع، ارزیابی وضع موجود و انجام اقدامات لازم به منظور حفظ ایمنی و تسهیل دسترسی کلیه افراد به فضاها و امکانات ورزشی است که در جدول زیر خلاصه روند مناسب‌سازی ارائه شده است.
مراحل انجام مناسب سازی فضاهای ورزشی
