مفهوم "نسل چهارم مدیریت شهری نظریه ای در مورد حکمرانی و مدیریت شهری است که بر نیاز به همکاری و مشارکت بیشتر بین بخش های مختلف جامعه از جمله دولت، بخش خصوصی و سازمان های جامعه مدنی تاکید دارد.این مفهوم برای اولین بار توسط بانک جهانی در دهه ۱۹۹۰ به عنوان پاسخی به محدودیت های درک شده از رویکردهای سنتی از بالا به پایین و رهبری دولت در مدیریت شهری پیشنهاد شد. ایده این بود که رویکردی جامع‌تر و مشارکت‌جویانه‌تر برای حکمرانی شهری ایجاد کند، با توجه به اینکه بازیگران و بخش‌های مختلف نقشی در پرداختن به چالش‌های پیچیده شهری دارند.بانک جهانی نقش بسزایی در توسعه و ترویج مفهوم نسل چهارم مدیریت شهری داشته است.

بانک جهانی اذعان دارد که مدیریت شهری باید برای مقابله با چالش‌های پیچیده‌ای که امروزه شهرها با آن روبرو هستند تکامل یابد و رویکردی مشارکتی و فراگیرتر مورد نیاز است. آنها نسل چهارم مدیریت شهری را راهی برای رسیدگی به چالش های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی پیش روی شهرها به شیوه ای موثرتر و پایدارتر می دانند.

ایده نسل چهارم مدیریت شهری به عنوان پاسخی به چندین چالش کلیدی پیش روی شهرها در سراسر جهان پدیدار شد.چالش هائی چون:

الف)شهرنشینی سریع و رشد جمعیت: بسیاری از شهرها در تلاش هستند تا با تقاضای شهرنشینی سریع و رشد جمعیت سازگاری داشته باشند که منجر به ازدحام بیش از حد، فقر و نابرابری می شود.

ب)تخریب محیط زیست و تغییرات آب و هوایی: شهرها سهم عمده ای در تخریب محیط زیست و تغییرات آب و هوایی دارند و همچنین در برابر تأثیرات این مسائل از جمله سیل، گرمای شدید و آلودگی هوا آسیب پذیر هستند.

نسل چهارم مدیریت شهری برای مواجهه با این قبیل چالش ها دارای ویژگی های خاصی ست که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

۱)همکاری و مشارکت: همکاری و مشارکت بیشتر بین دولت، بخش خصوصی و سازمان های جامعه مدنی برای رسیدگی به چالش های شهری.

۲) توانمندسازی و مشارکت: توانمندسازی شهروندان و جوامع برای مشارکت فعالتر در فرآیندهای تصمیم گیری و برنامه ریزی.

۳) پلتفرم‌های چند ذی‌نفع: ایجاد پلتفرم‌ها و انجمن‌های چندجانبه برای گفتگو و همکاری، مانند مشارکت‌های عمومی و خصوصی، هیئت‌های اجتماعی و ائتلاف‌های شهری.

۴) تاکید بر مشارکت شهروندان: در این نسل،شهروندان به عنوان بازیگران اصلی در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری دیده می‌شوند.

۵) بهره‌گیری از فناوری‌های نوین: استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، داده‌های بزرگ و سایر فناوری‌ها برای بهبود خدمات شهری و ارتقای کیفیت زندگی.

۶) پایداری محیط زیست: توجه ویژه به مسائل زیست‌محیطی و تلاش برای ایجاد شهرهایی سبز و پایدار.

۷) اقتصاد دانش‌بنیان: حمایت از کسب‌وکارهای نوپا و دانش‌بنیان برای ایجاد اقتصاد پویا و متنوع در شهر.

۸) مدیریت هوشمند: استفاده از سیستم‌های هوشمند برای مدیریت ترافیک، مصرف انرژی، و سایر منابع شهری.

نسل چهارم مدیریت شهری با نسل های قبلی خود تفاوت هائی دارد که آن را از دیگر نسل های مدیریتی شهری متمایز می کنند.برخی از این ویژگی های مهم به شرح ذیل است:

الف) رویکرد از بالا به پایین در مقابل رویکرد مشارکتی: نسل چهارم بر رویکرد مشارکتی و مشارکتی بیشتر در مدیریت شهری تأکید دارد، برخلاف رویکرد بیشتر از بالا به پایین و رهبری دولت در نسل های قبلی.

ب) تاکید بر همکاری چندجانبه: نسل چهارم بر اهمیت همکاری میان بخش‌های مختلف از جمله دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی تاکید می‌کند، در حالی که نسل‌های قبلی بیشتر بر ابتکارات تحت رهبری دولت متمرکز بودند.

تفاوت نسل چهارم با نسل‌های قبلی مدیریت شهری:

ویژگی	نسل‌های قبلی	نسل چهارم
رویکرد	متمرکز بر زیرساخت‌ها	متمرکز بر مردم و کیفیت زندگی
فناوری	محدود به فناوری‌های سنتی	استفاده گسترده از فناوری‌های نوین
مشارکت	محدود به نخبگان	مشارکت گسترده شهروندان
پایداری	کمتر مورد توجه	اولویت اصلی

شهرهای پیشرو در زمینه نسل چهارم مدیریت شهری

برای پاسخ به این سوال که کدام شهرها در زمینه نسل چهارم مدیریت شهری پیشرو هستند، می‌توان به چند شهر شاخص در جهان اشاره کرد که در این زمینه پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌اند:

 * سنگاپور: سنگاپور از جمله پیشروترین شهرهای جهان در زمینه مدیریت شهری هوشمند است. این شهر با استفاده از فناوری‌های نوین، سیستم حمل‌ونقل کارآمد، مدیریت پسماند هوشمند و خدمات شهری الکترونیکی، به عنوان یک الگو در این زمینه شناخته می‌شود.

 * بارسلونا: بارسلونا نیز یکی دیگر از شهرهای پیشرو در این زمینه است. این شهر با استفاده از مشارکت شهروندان، فناوری‌های نوین و داده‌های بزرگ، تلاش می‌کند تا شهری پایدار و هوشمند ایجاد کند.

 * کپنهاگ: کپنهاگ با تمرکز بر پایداری و کیفیت زندگی، به عنوان یکی از سبزترین شهرهای جهان شناخته می‌شود. این شهر با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، حمل‌ونقل عمومی کارآمد و فضاهای سبز، به عنوان یک الگو در زمینه مدیریت شهری پایدار شناخته می‌شود.

 * آمستردام: آمستردام نیز با استفاده از فناوری‌های نوین و مشارکت شهروندان، تلاش می‌کند تا شهری هوشمند و پایدار ایجاد کند. این شهر با استفاده از سیستم‌های دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل عمومی کارآمد و مدیریت هوشمند انرژی، به عنوان یک الگو در این زمینه شناخته می‌شود.

 * وین: وین با استفاده از فناوری‌های نوین، مدیریت هوشمند انرژی و حمل‌ونقل، به عنوان یکی از شهرهای باکیفیت زندگی بالا شناخته می‌شود. این شهر با استفاده از مشارکت شهروندان، تلاش می‌کند تا شهری هوشمند و پایدار ایجاد کند.

علاوه بر این شهرها، بسیاری از شهرهای دیگر نیز در این زمینه فعال هستند و تلاش می‌کنند تا به سوی نسل چهارم مدیریت شهری حرکت کنند.

عوامل موثر در پیشروی یک شهر در زمینه نسل چهارم مدیریت شهری:

 * وجود یک اراده سیاسی قوی: حمایت از سوی دولت و شهرداری برای اجرای پروژه‌های نوآورانه

 * مشارکت شهروندان: مشارکت فعال شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای پروژه‌ها

 * وجود زیرساخت‌های مناسب: وجود زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات قوی

 * سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: حمایت از تحقیقات و توسعه در زمینه فناوری‌های نوین

 * وجود یک اکوسیستم نوآوری: وجود شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی فعال

لازم به ذکر است که پیشرفت در زمینه نسل چهارم مدیریت شهری یک فرآیند مداوم است و شهرها به طور مداوم در حال یادگیری و بهبود هستند.

مهمترین زمینه برای اجرای نسل چهارم مدیریت شهری

برای اجرای موفق این نسل از مدیریت در شهرها،توجه به چندین زمینه کلیدی ضروری است:

۱. توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT):

 * شبکه‌های پرسرعت: ایجاد شبکه‌های اینترنت پرسرعت و پایدار برای اتصال همه بخش‌های شهر و تسهیل ارتباطات بین شهروندان و دولت.

 * داده‌های بزرگ: جمع‌آوری، تحلیل و استفاده از داده‌های بزرگ برای تصمیم‌گیری بهتر و ارائه خدمات هوشمند.

 * اینترنت اشیا: استفاده از حسگرها و دستگاه‌های متصل به اینترنت برای جمع‌آوری داده‌ها از محیط اطراف و کنترل سیستم‌های شهری.

۲. مشارکت شهروندان:

 * کانال‌های ارتباطی: ایجاد کانال‌های ارتباطی موثر بین شهروندان و دولت برای جمع‌آوری نظرات و پیشنهادات.

 * پلتفرم‌های مشارکت: توسعه پلتفرم‌های آنلاین برای مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و ارائه خدمات.

 * آموزش شهروندی: افزایش آگاهی شهروندان در مورد فناوری‌های جدید و نقش آن‌ها در مدیریت شهری.

۳. نوآوری و خلاقیت:

 * حمایت از استارت‌آپ‌ها: ایجاد محیطی مناسب برای رشد و توسعه استارت‌آپ‌های حوزه شهری.

 * هکاتون‌ها و چالش‌های نوآوری: برگزاری رویدادهایی برای شناسایی و پرورش ایده‌های نوآورانه.

 * همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی: تقویت ارتباط بین بخش‌های دولتی،خصوصی و دانشگاهی برای توسعه فناوری‌های جدید.

۴. پایداری محیط زیست:

 * انرژی‌های تجدیدپذیر: استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.

 * مدیریت پسماند: بهبود سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت زباله.

 * حمل‌ونقل پاک: توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی کارآمد و تشویق استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی.

۵. حکمرانی خوب:

 * شفافیت: ایجاد شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و دسترسی آزاد به اطلاعات.

 * پاسخگویی: پاسخگویی مسئولان شهری به نیازها و مطالبات شهروندان.

 * مدیریت کارآمد: بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی.

۶. آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی:

 * آموزش کارکنان شهرداری: ارتقای دانش و مهارت کارکنان شهرداری در زمینه فناوری‌های جدید.

 * همکاری با دانشگاه‌ها: ایجاد دوره‌های آموزشی مشترک برای تربیت نیروی انسانی متخصص.

سایر زمینه‌های مهم:

 * امنیت سایبری: حفاظت از زیرساخت‌های شهری در برابر حملات سایبری.

 * مالیات‌های هوشمند: طراحی سیستم‌های مالیاتی کارآمد و عادلانه.

 * مدیریت بحران: آمادگی برای مقابله با بحران‌ها و حوادث طبیعی.

نتیجه گیری:

نسل چهارم مدیریت شهری یک تحول بزرگ در نحوه اداره شهرها است که می‌تواند منجر به ایجاد شهرهایی بهتر و زندگی باکیفیت‌تر برای همه شود. نسل چهارم مدیریت شهری به روشی نوین در اداره شهرها اشاره دارد که بر پایه نوآوری،خلاقیت و توانایی انطباق با تغییرات سریع و پیچیده بنا شده است. این نسل از مدیریت، به دنبال ایجاد شهرهایی هوشمند، پایدار و باکیفیت زندگی بالا برای شهروندان است.

نسل چهارم مدیریت شهری با مزایائی چون:بهبود کیفیت زندگی شهروندان،افزایش بهره‌وری و کارایی خدمات شهری،ایجاد شهرهایی هوشمند و پایدار،تقویت اقتصاد محلی و افزایش رضایت‌مندی شهروندان به عنوان یک روش مدیریتی محبوب در دنیا مطرح است.

اجرای موفق نسل چهارم مدیریت شهری نیازمند یک رویکرد جامع و همکاری همه ذینفعان از جمله دولت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و شهروندان است.

البته  نسل چهارم مدیریت شهری در مرحله اجرا با چالش هائی چون: نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان،کمبود نیروی انسانی متخصص،مقاومت در برابر تغییر و مسائل امنیتی مرتبط با فناوری‌های نوین مواجه است.