مهندس سیدمحمد بهشتی رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در بیان اهمیت خریداری، بازسازی و آغاز مرمت بناهای تاریخی شهرهای مختلف ایران از جمله کارخانه ریسباف اصفهان که به همت وزارت راه و شهرسازی و شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به سرانجام رسید، گفت: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به‌ویژه با تغییر رویکردی که در دوره جدید در آن اتفاق افتاده و باعث تغییر رویکرد کلی آن نسبت به گذشته شده امیدهای فراوانی را برای فعالان میراث فرهنگی چه در بخش‌های دولتی و چه حوزه‌های خصوصی برای نقش مثبت و موثری در حفاظت و احیای بافت های تاریخی، ایجاد کرده است.

رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی افزود: شاهد آن هستیم که شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در شهرهای مختلف بناهای باارزشی را که در معرض تهدید هستند و اگر تملک نشوند چه بسا شاهد تخریب آن‌ها خواهیم بود، کاملا قانونی تملک می‌کند و از تخریب بسیاری از آثار تاریخی ممانعت به عمل می‌آورد و همه این اقدامات را نیز با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی انجام می‌دهد. اینها در حالی است که در مقابل اگر آن شرکت این تملک‌ها را انجام نمی‌داد شاهد تخریب گسترده و وسیع آثار تاریخی در شهرهای مختلف بودیم.

مشاور عالی ریاست سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ادامه داد: عموما آثاری که توسط شرکت عمران و بهسازی شهری ایران خریداری می‌شود آثار مهم شهرها و واجد ارزش‌های معماری قابل توجهی هستند. به نظر من فعالیت‌های شرکت عمران و بهسازی شهری ایران اگرچه حایز اهمیت و مثبت است اما مستلزم برداشتن قدم‌های بعدی است بدین‌معنا که آثار خریداری‌شده باید با رعایت همه اصول حفاظتی مرمت و احیا شود و همچنین در آن‌ها کاربری‌هایی تعریف شود که در آن به چند نکته توجه شده باشد: نخست با آثار تناسب داشته باشند، همچنین ارزش‌های کاربری را بدانند بدین‌معنا که کاربری به نحوی انتخاب شود که ارزش‌های معماری آثار به عنوان ارزش خود فعالیت محسوب شود، از سوی دیگر هر چقدر دامنه مخاطب وسیع‌تری داشته باشد و جامعه عمومی بیشتری را در بر گیرد موثرتر است زیرا این قدم‌ها باعث می‌شود تا اهل آن شهر به ارزش‌های شهر خود پی ببرند.

رییس اسبق سازمان میراث‌فرهنگی گفت: در بسیاری از شهرها شاهد آن هستیم که بناهای تاریخی به دلیل کهولت و تخریب‌هایی که در آن‌ها رخ داده بیشتر به عنوان معضل و یک نا‌هنجاری در شهر شناخته می‌شوند. در حالی‌که اگر آن‌ها مرمت شوند و فعالیت‌هایی که جنبه عمومی دارد در اختیار بناهای مرمت‌شده قرار بگیرد کمک می‌شود به اینکه اهل آن شهر نسبت به آثار دیگر تاریخی نوع نگاهشان تغییر کند.

بهشتی تاکید کرد: حقیقتا اگر مردم شهرهای مختلف، آثار را به مثابه ارزش ببینند و موانع ذهنی که معمولا باعث می‌شود تا ارزش‌ها را به دلیل تخریب، فرسودگی و عدم رسیدگی در آن‌ها نبینند کنار بگذارند، اتفاقات خوبی را شاهد خواهیم بود. عموما مردم باورشان این است که بناها قابل‌احیا و مرمت نیستند، به همین‌خاطر نیز تغییر نوع نگاه اهمیت دارد. هرگاه مردم به واقع متوجه شوند مرمت و نگه‌داری آثار تاریخی چه جواهری را در اختیارشان قرار می‌دهد مسلما نوع مواجه‌شان با سایر آثار نیز تغییر می‌کند.  

مقام مسوول سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با یادآوری اینکه مرمت خانه عامری‌ها در کاشان موج توجه به حفظ آثار تاریخی و استقبال مردمی را برای حمایت از آثار تاریخی ایجاد کرد به برطرف کردن موانع ذهنی با آگاهی‌بخشی به جامعه تاکید کرد و گفت: تجربه نشان داده است هرجا توانستیم موانع ذهنی را برطرف کنیم به دنبال آن شاهد موجی از تمایل بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری بوده‌ایم که اگر آن‌ها درست مرمت، احیا و فعالیت متناسبی در موردشان اتخاذ شود و به دنبال آن نقش ترویجی آن‌ها در کیفیت مواجه با آثار تاریخی در داخل شهرها نیز مورد توجه قرار گیرد، به مرور شاهد تبعات مثبتی در جامعه خواهیم بود.

رییس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی در بیان روش‌های تشویق و ترغیب بخش خصوصی برای خرید خانه‌ها و بناهای تاریخی و مرمت آن‌ها گفت: تجربه دنیا نشان می‌دهد در مورد بناهای تاریخی قوانین به نحوی منعطف شده که در نهایت باعث حفظ اثر شود. در حال حاضر در شهرها عمدتا طرح‌های جامع و تفصیلی حکم می‌کند و بر اساس ضوابط مستخرج از طرح‌های تفصیلی است که اجازه فعالیت‌های عمرانی در شهرها داده می‌شود؛ اما در مورد بناهای تاریخی نمی‌توانیم به آن ضوابط اکتفا کنیم. ضوابط سطح اشغال به کل زمین ۶۰ به ۴۰ درصد است در حالی‌که این موضوع برای بناهای تاریخی مصداق ندارد. همچنین در مورد بناهای معمولی بحث پارکینگ بحث جدی است که پافشاری می‌کنند که حتما باید برای هر بنایی وجود داشته باشد در حالی‌که در مورد بناهای تاریخی این قانون نمی‌تواند وجود داشته باشد.

بهشتی تاکید کرد: در مورد مکان‌هایی که متکلف طرح‌های مربوط به جامع و تفصیلی هستند و وزارت راه و شهرسازی بر آنها نظارت عالیه دارد می توان انعطاف قابل قبولی را برای بافت تاریخی ایجاد کرد بدین‌معنا که قوانین و مقررات مزاحم حفاظت نشوند.

وی افزود: شهرداری‌ها باید خوشحال باشند از اینکه قرار است بنایی حفظ شود و به همین منظور نیز باید پشتیبانی کننده باشند و راه را برای حفاظت و نگه‌داری و مرمت آثار تاریخی هموار کنند و فقط به دنبال نوسازی نباشند. در حالی‌که رویه‌ای که در شهرداری‌ها دنبال می‌شود حمایت از نوسازی است زیرا شهرداری‌ها از محل فروش و ساخت و سازهای بیشتر و از محل نوسازی‌ها کسب درآمد می‌کنند به همین خاطر هم ترجیح می‌دهند تا نوسازی اتفاق بیفتد در صورتی‌که در مورد بناهای تاریخی جدای از اینکه نمی‌توان کسب درآمد کرد باید پشتیبانی‌هایی را نیز برای حفاظت از آن‌ها انجام داد و بدین معنا شهرداری‌ها باید یکسری از بخشودگی‌ها و تسهیلات را هم در اختیار آن پروژه قرار دهند.

بهشتی ادامه داد: معتقدم سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باید به دنبال تمهیداتی باشد تا بتواند تسهیلات بانکی ارزان قیمت را در اختیار کسانی که می‌خواهند در چنین مسیری (مرمت و نگه داری میراث فرهنگی) حرکت کنند قرار دهد. از آنجا که سازمان امکانات محدودی دارد اما به نظرم باید در این زمینه فعال‌تر شود. بالاخره ما امروز صندوق احیای بافت تاریخی را داریم و صندوق احیای بافت تاریخی باید نقش پررنگ‌تری را ایفا کند. همچنین شهرداری‌ها باید در مورد نوع فعالیتی که در داخل این بناها اتفاق می‌افتد چندین روش را دنبال کنند؛ نخست باید هرگونه فعالیتی آزاد باشد بدین معنا که اقتضای ارزش‌های اثر و تناسب فعالیت است که مشخص می‌کند چه فعالیتی نمی‌تواند رخ دهد و چه فعالیتی می‌تواند واقع شود و به همین خاطر نیز این گونه مسایل باید از منظر شهرداری سیال باشد. در این قبیل موارد سازمان میراث فرهنگی و نه شهرداری است که می‌تواند تعیین کند چه فعالیتی می‌تواند رخ دهد و چه فعالیتی نمی‌تواند رخ دهد.

وی اظهار کرد: فعالیت‌هایی که از منظر سازمان میراث‌فرهنگی قابلیت اجرا دارند باید از سوی شهرداری‌ها از بخشودگی برخوردار شوند و در مورد بناهای‌تاریخی تعرفه‌های شهرداری باید به صفر برسد. بطوری که همه برای سرمایه‌گذاری در این بناها تشویق شوند. همچنین ما باید به دنبال راه حل‌هایی باشیم تا بناهای تاریخی حتی‌الامکان کاربری های اولیه خود را داشته باشند در عین حالی که باید معاصر شود و بتوانید پاسخگوی سبک زندگی امروز نیز باشند.

بهشتی پیشنهادهایی نیز مطرح کرد: توصیه‌ام به سازمان عمران و بهسازی شهری ایران این است که با صندوق احیا تیمی تشکیل دهند و مکمل هم شده و نقش تکمیلی نسبت به هم ایفا کنند. در هر صورت اهرم هایی در اختیار صندوق احیا است و در مقابل اهرم هایی نیز در اختیار سازمان عمران و بهسازی است که اگر این اهرم ها هم‌افزایی کنند ما حتما حرکت سریع‌تری را خواهیم داشت.

وی در پایان اقدامات سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در طی ۳ سال اخیر را مثبت ارزیابی کرد و با یادآوری کارهای قابل‌توجهی که در شیراز و اصفهان برای حفظ آثار تاریخی رخ داد گفت: متاسفانه سازمان میراث‌فرهنگی طی سال‌های اخیر با توجه به اقداماتی که در سطح کشور انجام می‌دهد در حوزه اطلاع‌رسانی ضعیف عمل می‌کند و چهره‌ای که از سازمان در رسانه‌ها هست با واقعیت موجود تطابق ندارد. /