حمل‌ونقل ترکیبی به معنای توسعه‌ی هماهنگ بخش‌های راه‌آهن، جاده، دریا و خطوط هوایی در دنیای تجارت مدرن، موتور محرک سازمان همکاری اقتصادی با نام اختصاری (اکو) تلقی می‌شود. این سازمان برنامه‌ریزی کرده است با بهره‌گیری از راهبردهای گسترش حمل‌ونقل ترکیبی به ابتکار ایران، بازیگر اصلی در احیای جاده ابریشم باشد. در این میان، تهران در دوازدهیمن روز خرداد میزبان وزرای حمل‌ونقل پاکستان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، نمایندگان سایر کشورهای عضو و نهادهای بین‌المللی بود تا برگزاری سیزدهمین اجلاس وزرای حمل‌ونقل اکو فرصتی برای تبدیل ایران به قطب ترانزیت منطقه باشد.  

دور از انتظار نیست، اکو با تقویت همکاری‌های چندجانبه می‌تواند هاب لجستیکی اوراسیا شود. موفقیت در این مسیر نیازمند یکسان‌سازی قوانین حمل‌ونقل و گمرک، جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت نهادهای مالی بین‌المللی و مهم‌تر از همه پیاده‌سازی فرایندهای دیجیتالی است. براساس این نیازمندی‌ها، وزیر راه و شهرسازی ایران در افتتاحیه سیزدهمین اجلاس وزرای حمل‌ونقل اکو از دسترسی کشورهای محصور در خشکی اکو به آب‌های آزاد و ارائه تسهیلات و تخفیف ویژه دریایی و بندری توسط کشورهای ساحلی تحت عنوان سند دروازه مشترک اکو (ECO Gate) خبر داد و اعلام آمادگی کرد که تسهیلات لازم برای کشورهای محصور در خشکی اکو جهت همکاری لجستیکی در بنادر ایران فراهم شده است. 

فرزانه صادق با اشاره به موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران در منطقه غرب آسیا از لحاظ دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند و دارا بودن بیش از ۲۵۰ هزار کیلومتر جاده‌، ۱۵ هزار کیلومتر خط آهن در تقاطع کریدورهای شمال-جنوب و شرق -غرب، تصریح کرد که اعضای اکو به‌ویژه کشورهای محصور در خشکی باید از ظرفیت کم‌نظیر ایران در جهت تحقق اهداف و برنامه‌های سازمان به ویژه احیای جاده ابریشم استفاده کنند.

یکپارچه‌سازی کریدورهای منطقه‌ای و دیجیتال‌سازی فرایندهای ترانزیت 

سندی به ابتکار جمهوری اسلامی ایران با عنوان آئین‌نامه اجرای حمل‌ونقل ترکیبی اکو در چارچوب موافقت‌نامه حمل‌ونقل و ترانزیت اکو (TTFA) تهیه شده و برنامه‌ریزی شده با پیگیری دبیرخانه‌ی سازمان این سند در سیزدهمین اجلاس وزرای حمل‌ونقل اکو نهایی شود تا در اجلاس آتی کمیته‌ی شورای هماهنگی حمل و نقل و ترانزیت اکو به تصویب اعضا برسد.

دبیرکل اکو در سخنرانی اجلاس بر اهمیت تصویب آئین‌نامه اجرای حمل‌ونقل ترکیبی تاکید کرد و یادآور شد که این سند قابلیت دارد که چشم‌انداز مشترک اعضای اکو قرار گیرد و بدون شک راههای ارتباطی کشورهای محصور در خشکی اکو به مسیرهای حملی و نقلی و ترانزیتی بین‌المللی با اجرای این سند متحول خواهد شد.

اسد مجیدخان که اهل پاکستان است با اظهار امیدواری از پیشبرد برنامه‌های اکو تصریح کرد که اعضای سازمان در دوره‌ی تحول عمیق جهانی و ژئواکونومیک گرد هم آمده‌اند، در شرایط زمانی که نمایندگان کشورهای عضو با چشم‌اندازی مشترک کنار هم هستند تا ارتباطات حمل‌ونقلی چندصدساله‌ای را احیا و یکپارچه کنند.

وزیر راه و شهرسازی نیز دیجیتال‌سازی و یکپارچه‌سازی اسناد حمل‌ونقل به ویژه در بخش جاده‌ای را از دیگر موضوع‌های کلیدی اجلاس عنوان کرد. این طرح نه تنها موجب کاهش زمان ترخیص کالا و افزایش سرعت ترانزیت و مبادلات تجاری می‌شود، بلکه اجرای اسناد الکترونیکی (e-TIR و E-CMR) به توسعه سیستم‌های ردیابی هوشمند در کریدورهای بین‌المللی کمک می‌کند.

برگزاری این اجلاس فرصتی استراتژیک برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ایران تا پاکستان و از ترکیه تا آسیای مرکزی محسوب می‌شود چرا که پیوستگی زیرساخت‌ها را به دنبال دارد. به این معنا که تفاوت در استانداردهای حمل‌ونقلی برای مثال معیار اندازه‌ی عرض ریل بین کشورهای عضو و موانع بوروکراتیک از جمله تشریفات گمرکی طولانی در مرزهای آسیای مرکزی حذف می‌شود.

رشد تجارت منطقه‌ای با ترانزیت ۲۰ میلیون تن بار

دستاوردهای ترانزیتی ایران در تعامل با اکو در هدف‌گذاری انتقال ۲۰ میلیون تن بار ترانزیتی از ایران و ترکمنستان و همکاری در بنادر جنوبی ایران با مشارکت قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان نمایان است. برنامه‌ریزی برای اختصاص محوطه‌های اختصاصی لجستیکی در چابهار و بندر عباس و توسعه همکاری‌های مرزی با افغانستان و پاکستان قسمتی از همکاری‌های دو جانبه‌ای ایران با اعضای اکو است که به وابستگی روز افزون زنجیره ارزش بین‌المللی به قلمرو کشورهای اکو منجر خواهد شد.

راه‌اندازی مجدد قطار باری اکو در مسیر آلماتی تا استانبول که از شهرهای تاشکند، عشق‌آباد و تهران می‌گذرد از جمله همکاری‌های حمل‌ونقل ریلی است که اتصال شبکه‌ی ریلی آسیای میانی را همراه با راه‌اندازی قطار کانتینری باری در مسیر آلماتی تا بندر عباس و فعالیت منظم حمل‌ونقل بار در مسیر اسلام‌آباد - تهران - استانبول تسهیل می‌یابد. 

امضای یادداشت تفاهم جمهوری اسلامی ایران با جمهوری ازبکستان در حاشیه سیزدهمین اجلاس وزرای حمل‌ونقل اکو مورد توجه قرار گرفت. این تفاهم‌نامه با حضور فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران و الهام محکم‌اف، وزیر حمل‌ونقل جمهوری ازبکستان، میان کاظم صالحی مدیرکل ترانزیت، لجستیک و توافقنامه‌های سازمان بنادر و دریانوردی و نورماتویچ خلماتف، مدیرکل سیاست‌های راهبردی وزارت حمل و نقل ازبکستان به امضا رسید.

سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ازبکستان در پسکرانه بندر شهید رجایی برای ساخت و احداث ترمینال اختصاصی و مرکز لجستیک، محور اصلی این یادداشت تفاهم به شمار می‌رود. حرکت نمادین قطار ترانزیتی ترکیه-ترکمنستان از ایستگاه آپرین در ایران را می‌توان نقطه امیدی در تداوم فعالیت کریدورهای حمل‌ونقلی در منطقه اکو دانست. البته قطارهای ترانزیتی از مبدا ترکیه و آذربایجان با گذر از ایران به سمت کشورهای ازبکستان، افغانستان و سایر کشورهای منطقه اکو راه‌اندازی شده‌اند. 

در حال حاضر ایران در شبکه‌ی حمل‌ونقل ریلی از پنج نقطه مرزی با کشورهای حوزه دریای خزر از جمله ترکمنستان، آذربایجان و از مرز سلماس به ترکیه متصل است و راه‌آهن مرند-چشمه ثریا-کارس در دست ساخت است که با آینده‌نگری اتصال کشورهای ایران و چین به اروپا اجرا می‌شود. 

دوسال پیش، دوازدهمین اجلاس وزاری حمل و نقل اکو در تاشکند برگزار شد. برگزاری سیزدهمین اجلاس وزرای حمل‌ونقل اکو نشان داد که همکاری چندجانبه در حوزه لجستیک و ترانزیت می‌تواند به اتصال اقتصادی و فرهنگی منطقه کمک کند. ایران با ارائه طرح‌هایی مانند ECO Gate و حمل‌ونقل ترکیبی در این عرضه نقش پررنگی دارد.

 همکاری کشورهای عضو اکو در زمینه‌ی حمل‌ونقل و لجستیک نه‌تنها زمینه‌ساز توسعه اقتصادی است، بلکه پیوندی تازه میان فرهنگ‌ها و تمدن‌های کهن منطقه ایجاد می‌کند این تعاملات چندجانبه، بستری برای نزدیکی ملت‌ها و بازآفرینی جاده‌های فرهنگی گذشته فراهم می‌سازد.