برخی جزییات بیشتر این ابتکار چین که در سال ٢٠١٣ با عنوان «ابتکار یک کمربند- یک جاده» ارایه شد، دربرگیرنده دو شبکه عظیم، یعنی «جاده ابریشم جدید» و «جاده ابریشم دریایی- قرن بیست ویک» است. این ابتکار به مسیرهای زمینی و دریایی ای اشاره دارد که هدف آن اتصال حلقه اقتصادی شرق آسیا از یک سو و حلقه اقتصاد اروپایی توسعه یافته از سوی دیگر است که پتانسیل توسعه عظیم اقتصادی را برای این کشور به دنبال خواهد داشت.

در سه دهه گذشته، مرکز ثقل اقتصاد جهانی به دلیل جمعیت بالا، افزایش شهرنشینی و چشم اندازهای مثبت تجارت و سرمایه گذاری به سمت شرق تمایل پیدا کرده است.

انتظار می رود رشد اقتصادی آینده آسیا به دلیل توسعه طبقه متوسط در داخل این کشورها، موجب افزایش ارتباطات و توسعه اقتصادی از طریق مسیرهای زمینی و دریایی از رهگذر انتقال کالا، خدمات، اطلاعات، نیروی کار و... شود که اقتصاد چین را با همسایگانش یکپارچه کرده است.

«سر هالفورد جان مکیندر» جغرافیادان بریتانیایی در اوایل قرن بیستم زمانی که نیروی دریایی انگلستان قدرت بلامنازع دریاهای جهان بود گفته است که آینده قدرت جهان چنانکه بسیاری از انگلیسی ها تصور می کنند، در کنترل خطوط دریایی قرار ندارد؛ بلکه در کنترل سرزمین وسیعی است که اوراسیا نام دارد.

در نقشه مکیندر، اروپا، آسیا و آفریقا، سه قاره جدا از هم نبودند؛ بلکه سرزمینی واحد درست مانند یک جزیره جهانی واقعی بودند. قلب و منطقه محوری این سرزمین وسیع، منطقه ای است از خلیج فارس تا رودخانه یانگ تسه چین.

مکیندر نوشته است کسی که مسلط بر این منطقه باشد، تمام جهان را کنترل می کند. به عقیده وی خطوط ریلی ای که در سراسر استپ ها کشیده می شود، می تواند هزینه انتقال دریایی را کاهش دهد و این موضوع قدرت ژئوپلیتیک را از دریا به خشکی انتقال می دهد.

حالا این چنین است که می خواهد با طرح بزرگ جاده ابریشم که از راه باستانی آن الهام گرفته است، خود را به قلب جهان متصل کند. مسیر ریلی و هوایی جاده ابریشم هم از قدیم وجود نداشته است. حال اگر بخواهیم جاده ابریشم را در چهار حوزه دریایی، ریلی، جاده ای و هوایی بازسازی کنیم، یک کریدور می تواند از شرق چین شروع شود، مسیر خراسان شمالی را سپری کند و بعد از آن با عبور از قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و بخشی از قزاقستان و سپس ترکمنستان یا افغانستان، از طریق ایران به سمت ترکیه و سوریه، دریای مدیترانه و بعد به ایتالیا برود. بازسازی این مسیر بسیار مؤثر و کاربردی است؛ ولی سؤال این است: چه کسی حاضر است این سرمایه گذاری را برای ایجاد این مسیر انجام دهد؟

هدف جاده ابریشم جدید که به نام یک مسیر، یک جاده نیز شناخته می شود، فایده رساندن به چهار میلیارد نفر از طریق گشایش مسیرهای جدید از چین تا اروپا با پنج کریدور اقتصادی (چین – مغولستان آسیای میانه، چین و پاکستان چین میانمار- بنگلادش- هند و آسه آن- و به شرق یک مسیر دریایی به کره جنوبی و ژاپن) و سپس به خلیج فارس، خاورمیانه آفریقای شمالی و اروپاست.

برخلاف توافق نامه های فرا آتلانتیک و فراپاسیفیک که هزینه پولی ندارند، جاده ابریشم جدید، به سرمایه گذاری عظیم در زیرساخت ها نیاز دارد. آن گونه که مجله اکونومیست برآورد کرده است، این سرمایه گذاری ها به یک تریلیون دلار آمریکا بالغ می شود و انواع حمل ونقل ازجمله در راه آهن، جاده و فرودگاه و بندرگاه را در بر می گیرد.

بخشی از سرمایه موردنیاز از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی صورت می گیرد؛ اما بخش عمده آن از طریق سرمایه گذاری عمومی خواهد بود. ایران در این پروژه جایگاه ویژه ای دارد؛ چون هم یک گذرگاه انرژی در خاورمیانه است، هم اینکه با ١٥ کشور مرز دریایی یا زمینی دارد. به لحاظ دریایی نیز گذرگاه آبی مهم برای رسیدن به مناطق شمالی و جنوب غربی جهان است. ایران در حمل ونقل کالا از چین به قفقاز و آسیای میانه، نقش توزیع کننده دارد؛ موضوعی که مهم است، اینکه ایران باید سعی کند در چیزهای دیگری با چین به واسطه این جاده، از یک سو رقابت و از سوی دیگر مشارکت کند.

کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق، گرایشات زیادی به ایران به لحاظ فرهنگی، تاریخی و ... دارند. ایران باید با شناسایی سلایق و ارتقای محصولات خود، فراگیری زبان های این کشورها برای ارتباط بهتر با مردم این مناطق و ... را به لحاظ اقتصادی دریابد. در این راهکار می توان از چین خیلی چیزها یاد گرفت که توانسته در مدت نسبتا کوتاه بازارهای صادراتی بسیاری را پیدا کند.

در ایران باید با محصولات طراز اول خود مانند فرش، قالی، صنایع دستی و سنتی خود و نیز انجام تحقیقات بازار، موقعیت ویژه ای برای خود به یاری این جاده ایجاد کند. جاده ابریشم در کنار شکوفایی اقتصادی باید راهی برای گفت وگوی فرهنگی برای ایران باشد.

ایران می تواند براساس مطالعات و محاسبات صندوق بین الملی پول، تولیدات و صادرات غیرنفتی خود را تا دو برابر افزایش دهد. ایران نباید از کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق غافل باشد. در این حوزه و با توجه به مرز مشترک ایران با آنها، با دنیای عرب در این حوزه رقابتی ندارد. تاریخ مشترک، ریشه های فرهنگی و ... امکان ارتباط ایران را با آنها افزایش می دهد.

ما در چند دهه گذشته تلاش بسیاری کرد ه ایم که با کشورهای عربی و خاور نزدیک مراودت اقتصادی داشته باشیم؛ اما واقعیت این است که کشورهایی که در شمال ایران قرار دارند، راه های بسیاری برای پیشرفت اقتصادی، پیش رویمان گذاشته اند.