گسل سبزپوشان: با توجه به شواهد صحرایی و لرزه‌ای مبنی‌بر فعال‌بودن زون گسلی سبزپوشان در شمال شهر شیراز، به مطالعه ریزساختاری و جنبش‌شناختی این گسل، به عنوان بخشی از سامانه پیش‌خشکی چین‌خورده زاگرس، توجه شده است. این زون گسلی به درازای ٢٢٠ کیلومتر از شمال غرب شیراز آغاز شده و تا جنوب شهرستان قیر ادامه می‌یابد. این پهنه از قطعات گسلی کوار، سپیدار دهداری، موک، شمال میمند، نور، قیر و هوم با آرایش نردبانی تشکیل شده است. زلزله‌های رخداده در سال ١٣٧١ به مدت سه ماه، چهار بار با بزرگای ٥,٠ تا ٥.٨ ریشتر، شیراز و کوار را لرزانده است؛ زلزله‌ای مخرب و تاریخی در حدود سال ١٢٠٢ شمسی با بزرگای ٦.٤ ریشتر در شمال غرب، شهر شیراز را تخریب کرده است و پس‌لرزه‌های آن به مدت شش ماه ادامه داشته است. با استفاده از اندازه‌گیری‌های سطح گسلی، محورهای تنش و واتنش گسل نشان می‌دهد که در زمان حال، افزایش تدریجی فشار در گسل سبزپوشان حرکت بی‌لرزه تدریجی را سبب شده است که این فشار از جهت جنوب غرب و شمال شرق اعمال می‌شود و سبب فشردگی و افزایش ارتفاع در این حرکت تدریجی شده است. علت این افزایش فشار حرکت پوسته قاره‌ای آفریقا-عربستان از جهت جنوب غرب و ادامه برخورد با پوسته قاره‌ای اوراسیا و فرورانش پوسته اقیانوسی تیتیس در زیر پوسته قاره‌ای ریزپوسته ایران در محل زمین درز و سامانه راندگی زاگرس است. با توجه به نزدیکی این سامانه گسلی به شهر شیراز بسیار محتمل است که این گسل از حالت حرکت بی‌لرزه به حالت لرزه مخرب درآمده و تأثیر مخربی روی مناطق مسکونی شهر شیراز داشته باشد. به‌عبارت‌دیگر گسل سبزپوشان مانند یک افعی کمین‌کرده بی‌حرکتی است که منتظر لحظه مناسب است که با حرکت سریعی نیش خود را بزند.
گسل کازرون: سامانه گسلی راستالغز راستگرد و امتدادلغز کازرون یکی از گسل‌های فعال است که ریشه در پی‌سنگ گنیسی دارد. در دوران پرمین این گسل مکانیسم کششی داشته است و در مرحله برخورد پوسته آفریقا-عربستان و ریزپوسته ایران و فرورانش پوسته اقیانوسی تیتیس به حالت فشارشی درآمده است. حرکت این گسل در تاریخ ١٣٦٥ زمین‌لرزه با بزرگای ٥,٥ ریشتر، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ٥.٢ ریشتر در تاریخ ١٣٤٧ و زلزله تاریخی ١٢٠٢ شمسی نشان از فعال‌بودن این گسل پی‌سنگی گنیسی است. گسل کازرون از سه قطعه تشکیل شده است که دو بخش آن راستالغز است و یک بخش آن امتدادلغز که کار قطعه امتدادلغز اجازه‌دادن به قطعه‌های راستالغز برای حرکت‌دادن حجم عظیم لایه‌های رسوبی نازک پوسته روی پی‌سنگ گنیسی از جهت شمال شرق به طرف جنوب غرب در پیش‌خشکی زاگرس چین‌خورده و پیش‌خشکی زاگرس چین‌رانده است. محاسبات و استفاده از برداشت‌های صحرایی و آزمایشگاهی سطح گسل کازرون، جهات تنش محاسبه شده است و نشان می‌دهد که افزایش فشار سبب حرکت سریع قطعات گسلی کازرون خواهد شد. این قطعات گسل راستالغز و امتدادلغز کازرون ممکن است در اثر افزایش فشار تدریجی دوباره فعال شود و شهرهای کازرون، برازجان و نورآباد ممسنی را تحت تأثیر مخرب خود قرار دهد.
گسل قیر: گسل قیر با مکانیسم راستالغز به درازای ١٣ کیلومتر در جنوب ناحیه سبزپوشان قرار دارد و موازی پیش‌خشکی چین‌خوردگی زاگرس است و کاملا با روند جابه‌جایی پیش‌خشکی زاگرس چین‌خورده در پیش‌خشکی چین‌رانده زاگرس تطابق می‌کند. این گسل یکی از گسل‌های فعال در منطقه بوده و در سده اخیر ٧٤ زمین‌لرزه بزرگ‌تر از پنج ریشتر در منطقه قیر و کارزین رخ داده است که از جمله آن زلزله ١٣٥١ شمسی به بزرگی٦,٧ ریشتر است که خسارات زیادی را به جا گذاشته است. مشاهدات صحرایی برای واکاوی دیرینه تنش، جهت شمال شرق را نشان می‌دهد. موقعیت تقریبی محور بر اساس داده‌های لرزه‌ای دیرینه تنش جهت شمال شرق را تأیید می‌کند.
گسل دشت ارژن: فروبوم کششی گسل دشت ارژن که تشکیل‌دهنده تالاب دشت ارژن (یکی از اکوسیستم‌های با ارزش استان فارس) است که در ٦٥ کیلومتري شیراز در اثر فعالیت یکی از قطعات گسل فعال راستگرد کره‌بس است. این سامانه گسلی از دو گسل ارژن خاوری و ارژن باختری تشکیل شده است. پرتگاه گسلی ارژن باختری جابه‌جایی عمودی حدود ١٥٠ متر را نشان می‌دهد و جابه‌جایی پرتگاه گسلی ارژن خاوری با شیب کمتر از عمود و ارتفاع ٥٠٠ متر نشان‌دهنده حرکت شدید گسلی است و دو فاز حرکت شدید گسلی را به ثبت رسانده است. جهت میدان تنش آخرین حرکت زلزله‌زا شمال شرق را نشان می‌دهد.
گسل‌های سلطان یک و دو، سعدی و بیدزرد: گسل‌های سلطان یک و دو، سعدی و بیدزرد در داخل و اطراف شهر شیراز، روند NW-SE موازی تاقدیس و ناودیس‌های کمربند پیش‌خشکی زاگرس چین‌خورده است. گسل مورب لغزسلطان دو دارای پرتگاه گسلی ٣٠ متری است. با توجه به لرزه‌های رخداده در راستای این گسل و عبور این گسل در ضلع جنوب شرقی شهر شیراز به طرف شرق تا حوالی دریاچه مهارلو ادامه دارد. روی این گسل خانه‌های مسکونی نیز بنا شده است.
*استاد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز
نظر شما