تحقیقات اخیر سطح بالایی از خشونت علیه زنان و دختران را در بسیاری از شهرهای مختلف در سرتاسر دنیا، در سیستم حمل و نقل عمومی و مكان‌های عمومی نشان می‌دهد. معمول‌ترین انواع این آزار و اذیت‌ها در وسایل نقلیه عمومی از چشم چرانی و ایستادن به نحوی كه منجر به برخورد فیزیكی ناخواسته شود گرفته تا توهین‌های جنسیتی را در برمی‌گیرد. مانند جامعه جهانی كه ۸ مارس را به عنوان روز جهانی زن نام‌گذاری كرده است، بانك جهانی نیز تأكید خود را بیشتر بر پیشگیری از آزاری كه زنان و دختران ممكن است در حین استفاده از وسایل نقلیه عمومی هم در كشورهای توسعه یافته و هم در كشورهای در حال توسعه با آن مواجه شوند، گذاشته است. معضل امنیت زنان در وسایل حمل و نقل عمومی، از آنجایی نگران­ كننده‌تر می‌شود كه این زنان هستند كه بیشتر از مردان از سیستم حمل و نقل عمومی برای رفت و آمدهای خود استفاده می‌كنند.

بنابراین، امنیت زنان تبدیل به یك اولویت برای سلسله برنامه‌های مربوط به حمل و نقل در بانك جهانی شده است كه چیزی معادل 1.5 درصد از كل وام‌های بانك جهانی به آن تخصیص داده شده است. این سرمایه‌گذاری برای افزایش دسترسی به موقعیت‌های شغلی،‌خدمات درمانی و تحصیلات حیاتی هستند. برای افزایش امنیت زنان در وسایل حمل و نقل عمومی، بخش‌های مختلف بانك جهانی دست به دست هم داده‌اند تا راه‌حل‌هایی خلاقانه، عملی و به اثبات رسیده كه امكان دسترسی ایمن زنان و دختران به خدمات، مراكز خرید و فرصت‌های شغلی را افزایش می‌دهد، شناسایی و فراهم كند.

مداخله كلیت گرایانه

امروزه تعداد روزافزونی از پروژه‌های بانك جهانی اعمال و رویه‌هایی را در بر می‌گیرد كه از خشونت علیه زنان در وسایل نقلیه عمومی پیشگیری می‌كند. این دخالت كلیت گرایانه، تعدادی استراتژی چند بخشی را با یكدیگر تركیب می‌كند تا به اثرگذاری عمیق‌تری دست یابد. بعضی از این استراتژی‌ها عبارتند از:

مشاركت جامعه در طراحی، اجرا و نظارت بر پروژه

استفاده مبتكرانه از ICT(تكنولوژی ارتباطات و اطلاعات) برای گزارش موارد آزار، تولید محتواهای مربوطه و بهبود دسترسی به اطلاعات یا سرویس‌هایی كه می‌توانند به مشخص كردن محلی كه آزار در آنجا اتفاق افتاده است، كمك كنند.

آموزش دادن امنیت فیزیكی و موضوعات مرتبط با جنسیت به پرسنل بخش وسایل حمل و نقل و استفاده از كمپین‌ها برای افزایش آگاهی و تلاش برای تغییر هنجارها، عادات و رفتارهایی كه منجر به خشونت علیه زنان و دختران می‌شود.

برنامه "سفر كردن در امنیت" در مكزیكوسیتی،‌ برای مثال با هدف جلوگیری،‌ مشخص كردن متهم و جریمه برای خشونت علیه زنان و دختران در وسایل حمل و نقل عمومی راه‌اندازی شد. این برنامه توسعه یافت و به وسیله بعضی فدرال‌ها و آژانس‌های دولتی وابسته به شهرداری، از جمله inMujeres DF (نهادی در مكزیك برای كمك به زنان) و آژانس سیستم حمل و نقل عمومی كلان اجرا شد. طرح اولیه چهار عنصر اصلی را در برمی‌گرفت: تعبیه كیوسك‌های خدمات درون ایستگاه‌های مترو برای تقاضای كمك یا گزارش حادثه، آموزش كارمندان این سیستم حمل و نقل از جمله رانندگان و اپراتورها، توزیع اعلامیه‌های مربوط به این كمپین در وسایل حمل و نقل عمومی و ایستگاه‌ها و تخصیص واگن و قسمت مخصوص خانم‌ها در مترو و اتوبوس. ۵۸ درصد از خطوط مترو و ۱۰۰ درصد اتوبوسهای بی آر تی اكنون بخش مخصوص خانمها را دارا هستند.

توسعه زیربنا و خدمات حمل و نقلی، بر مبنای تاریخ و از زمان گذشته، به دلیل اینكه نقشهای جنسیتی و تفاوتهای مردان و زنان در استفاده از سیستم حمل و نقل تعریف نشده بود و مفهومی نداشتند، با چشمپوشی از مفهوم جنسیت صورت گرفته است.

نقشهای متفاوت زنان و مردان، تصمیمات آن‌ها برای جابهجایی و نیازهای آنان برای حمل و نقل را مشخص میكند. الگوی جابجایی برای زنان و مردان متفاوت است. الگوی جابهجایی زنان معمولا پیچیدهتر و ناهمگونتر از مردان است. به ویژه در كشورهای با درآمد كم یا متوسط. به دلیل اینكه آنها باید از فرزندان خود یا والدین سالخورده خود نیز مراقبت و نگهداری كنند،‌ نیاز دارند تا جابهجاییهای خود را هم از نظر زمانی و هم مكانی به كوتاهترین شكل ممكن انجام دهند. به همین دلیل هم علاقه دارند تا همه جابهجاییهای خود را یكجا كرده و با هم تركیب كنند و با وسایل نقلیه سطح پایین تر و با بار بیشتری در دست، نسبت به مردان جا به جا می شوند.

میزان بالای آزار و اذیت در وسایل حمل و نقل عمومی می تواند میل زنان به سفر و جابه جایی را محدود و انتخاب های آنها را برای كسب درآمد و انتخاب شغل را كاهش دهد. زنان حتی نسبت به افراد بیگانه به میزان بالاتری در معرض خشونت هم در وسایل حمل و نقل عمومی و هم در زمانی كه پیاده این مسیرها را طی می كنند قرار دارند. بنابراین، تضمین دسترسی به یك حمل و نقل ایمن، با كیفیت، مقرون به صرفه و قابل اطمینان برای زنان ضروری است تا بتوانند در وقت های آزاد خود به فعالیت هایی بپردازند كه دسترسی آنها به تحصیلات،‌ خدمات درمانی، فروشگاه ها و مشاغل را بهبود بخشد.

به عنوان ارزیابی تأثیرات اجتماعی و محیطی هر پروژه ای در حوزه حمل و نقل،‌ بسیار مهم و حیاتی است كه این ارزیابی ها به خوبی ریسك هایی كه زنان و دختران در معرض آن قرار دارند را مستند كند.

این ریسك ها شهر به شهر و كشور به كشور متفاوت هستند، بنابراین این مسئله بسیار مهم است كه اشراف بیشتری بر آنچه این ریسك های بزرگ و مسائل مربوط به آن داشته باشیم و بعد از آن مطمئن شویم كه ما سیستمی را طراحی كردیم كه این ریسك ها را بازتاب می دهد و آنها را ترجیحا پیشگیرانه دنبال كنیم. انجام فعالیت های پیشگیرانه نیازمند مشاركت انجمن های محلی در طول طراحی، اجرا و نظارت بر یك پروژه مربوط به حمل و نقل است.

اگر شما واقعا می‌خواهید كه تاثیری بر نوع رفتاری كه با زنان و دختران در وسایل حمل و نقل عمومی می شود داشته باشید، باید بدانید كه این مسئله هم هنجارهای اجتماعی را در بر می گیرد و هم ابعادی محلی دارد كه قابل انكار نیست. و بنابراین بسیار حیاتی است كه قبل از شروع پروژه و در طراحی این نوع دخالت ها و در هنگام اجرا و بعد از آن هنگام پیگیری برنامه، افراد ذینفع (زنان و دختران) را نیز درگیر كار كنیم. بنابراین اجرای پروژه منوط به در كنار هم داشتن بعضی عوامل است: تكنولوژی می تواند به اندازه طراحی سیستم زیربنایی و خدمات نقش مهمی را بازی كند، اما مشاركت دادن زنان و دختران در كار یك كلید است و در ابعاد وسیع تر، مشاركت دادن جامعه و در پی آن طراحی سیستمی كه می تواند هدایت گری برای تغییر در رفتار باشد، چرا كه خود بخشی از مسئله است.

مطالب ذکر شده به صورت گزیده‌­هایی از روزنامه حمل و نقل برداشت شده است. این مقاله به ترجمه بهاران پدرام  - شماره ۷۸- دوشنبه ۱۵ شهریور ۱۳۹۵- صفحه ۴ به چاپ رسیده است./