یکی از درخشان‌ترین دوره‌های هنری ایران پس از اسلام دوره‌ صفویه است. در سال ۹۰۷ قمری (۱۵۰۲ م) شاه اسماعیل اول، سلسله صفوی را تاسیس کرد. در ابتدای تاسیس این سلسله، تبریز پایتخت بود. در اواخر قرن دهم قمری، در زمان شاه عباس پایتخت از قزوین به اصفهان انتقال یافت. با انتخاب پایتخت جدید، این شهر به عنوان یکی از درخشان‌ترین شهرهای خاورمیانه گسترش پیدا کرد. با توجه به امنیت ایران در این دوره بناهایی بزرگ و عالی مانند کاخ‌های عالی قاپو، چهل ستون، هشت بهشت و تالار اشرف در اصفهان و بقعه ی شاهزاده حسین، سر درب عالی قاپو و چهل‌ ستون در قزوین ساخته شدند.

باید پذیرفت که در دوره‌ی صفوی، بار دیگر عصر نوین و درخشانی در هنر ایران طلوع کرد. در هر دوره، هنری که در نوع خود زیبا و کامل بوده پدیدار شده است. در قرن دهم قمری هنرمندان ایران به مزایا و نتایج تازه‌ای دست یافتند. کاخ خورشید و برج‌های دیده‌بانی شهر کلات از هنر معماری این دوره است. در بسیاری از بناهایی که به ویژه در اوج توانمندی صفویان ساخته شده‌اند، اهمیت پوشش‌های تزیینی تا‌ آن اندازه فزونی پیدا می‌کند که برای فهم شالوده معمارانه فضا باید از آنها عبور کرد تا فراتر از پوشش‌های تزئینی به شالوده ساختمان پرداخت.

معرفی اجمالی شهر اصفهان

اصفهان به سبب پیشینه تاریخی کهن خود در طول تاریخ با نام هایی چون: آپادانا، آصف هان، اَسباهان،اِسبهان، اِسپهان، اسپینر، اسفاهان، اِسفهان، اصفهان، اصفهانک، انزان، بسفاهان، پارتاک، پارک، پاری، پرتیکان، جی، دارالیهودی، سپاهان، شهرستان، گابا، گابیان، گابیه، گبی، گی، نصف جهان و یهودیه نیز خوانده شده است. 

بعد از آنکه اصفهان توسط شاه عباس کبیر به عنوان پایتخت انتخاب شد وی در طول ۴۲ سال حکومت خود، پیوسته به عمران و آبادی کشور، به ویژه اصفهان پرداخت. ایجاد میدان بزرگ نقش جهان، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله و سردر قیصریه، مسجد شاه، بازار شاهی، خیابان چهار باغ، شهرک جلفا، کلیساهای تاریخی،. . . در این شهر نتیجه گام ها و تلاش های شاه عباس بزرگ است.

پس از شاه عباس، هر یک از شاهان صفوی نیز به نوعی در آبادانی اصفهان کوشیدند. شاه صفوی بنای امام زاده اسماعیل را در محل آن، به خوبی تعمیر و تزیین کرد. هم چنین دَرِ بزرگ مسجد شاه را نقره پوش و طلا کاری نمود. شاه عباس دوم بناهایی چون کاخ پادشاهی چهل ستون و ساختمان پل خواجو و ساختمان های سلطنتی کرانه زاینده رود، مانند هفت دست، آیینه خانه، و نمکدان را ساخت و باغ پهناور سعادت آباد را ایجاد کرد. شاه سلیمان کاخ هشت بهشت را بنا نمود و شاه سلطان حسین نیز مدرسه سلطانی یا مدرسه چهار باغ، سرای فتحیه (محل مهمانسرای شاه عباس) و بازارچه شاهی را بنا کرد.

معماری دوره صفوی:

عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. زیباترین و با شکوه ترین آثار معماری ایران در همین دوره توسط معماران خلاق و هنرمندانی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد.

معماری دوره صفوی تکمیل و تعدیل مفهوم فضایی دوره تیموری است. اگرچه بیان دراماتیک و سیمای افسانه­ای معماری دوره تیموری قوی­تر از معماری صفوی است. نما در معماری صفوی همچون صحنه آرایی تئاتر است. نما در اغلب موارد همچون ماسکی است که بر چهره ساختمان کشیده شده و عناصر اصلی ساختمان را پنهان می­کند. نمای دوره صفوی دقیق، پرکار و مرتبط با ساختار هندسی است که در تناسب با اندازه­های افقی بنا طراحی شده است.

از ویژگیهای مهم در شیوه معماری این دوره ، علاوه بر استحکام و زیبایی فرم ، درخشش بیان است . در آثار این دوره تابش رنگ و نور ، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها ، احساس زیبائی خیره کننده ای در بیننده ایجاد می کند و طنین  رنگها و سطوح مکرر کاشیهای درخشان به منظره ای شفاف ، مجرد و روحانی تبد یل می شود.

بناهای این دوره باز هم دارای طرح کلی چهار ایوانی است البته به ساخت ایوان های عظیم با ابعاد بزرگ توجه بسیار شده است. در ابنیه مذهبی کاشی های لعاب دار، معرق و هفت رنگ در تزیین دیواره های خارجی و داخلی بنا ، طاق ها، مناره ها، گنبدها و محراب ها استفاده شده است. کتیبه های نسخ و ثلث سفید و درخشان، در طاقچه ها به کار رفته و نور ورودی از طریق پنجره های تعبیه شده در ساقه گنبد حالتی روحانی به فضا می بخشد. در بناهای ییلاقی تزئینات چوبی نقش اصلی را به عهده داشته و بر روی آن تذهیب کاری و نقاشی های لاکی استفاده شده است.

معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارآیی ، بسیار متنوع است. و در تمامی ابعاد حیات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد . باشکوهترین مساجد ، عظیمترین میدانها، زیبا ترین پلها و خیابانها، بزرگترین بازارها، مدرسه ها ، کاروانسراها و .. در این عصر ساخته شد. و همه در نوع خود در اوج کمال هنری ، استحکام و کارآیی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل ، که گاهی نمی توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدید آورده باشد و براستی چه چیزی جز عشق و آسمان و درک عمیق زیبایی می تواند اینهمه را پدید آورده باشد؟ و اصفهان را اصفهان کرده باشد؟ و شاید تنها بتوانیم این گفته پیرلوتی نویسنده فرانسوی را تکرار کنیم که:

اصفهان نه تنها آئینه تاریخ تمدنی کهنسال است، بلکه آئینه خلاقیت بشر است. اصفهان خود به تنهایی کهکشانی است که دست یافتن به ژرفای زیبایی و عظمت آن ممکن نیست.

در این دوره محور خیابان­ها و مسیرهای جدید، شطرنجی و محورهای اصلی بر اساس الگوی باغ ایرانی و بسیار متفاوت با الگوهای شناخته شده شهرسازی اسلامی ساخته شدند. تمام عناصر شهری بر پیوستگی بدنه فضای شهری تاکید می کنند. بناهای خاص اصفهان در این دوره اولین گام مهم به سوی نوعی معماری شهری در دوران اسلامی ایران هستند.

مکان های دیدنی و تاریخی:

قرن هاست که اصفهان را نصف جهان می نامند. اصفهان از شهرهای بسیار قدیمی ایران است که موجودیت تاریخی آن به هزاره سوم قبل از میلاد می رسد. اصفهان منطقه ای به قدمت تاریخ تمدن و فرهنگ ایران است که آثار بدیعی ازهمه ادوار را با خود دارد. موقعیت طبیعی و جغرافیایی آن در مرکز فلات ایران، خاک حاصل خیز و وجود زاینده رود به آن امکان داده که در دوره های مختلف از مراکز مهم فعالیت اقوام ساکن در این مرز و بوم باشد و یادگارهای با ارزش تاریخی زیادی از این اقوام را در دل خود داشته باشد. به همین سبب اصفهان را موزه همیشه زنده دنیا می دانند که از مکان های دیدنی و آثار تاریخی بسیار با ارزشی برخوردار است. هر یک از آثار اصفهان در دوره ای ساخته شده و یاد آورعظمت آن دوره زمانی است.

قدمت طولانی و معماری با ارزش بناهای تاریخی اصفهان سبب شده که برخی آثار تاریخی منطقه مانند میدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده سازمان ملی یونسکو قرارگیرند. کاخ چهل ستون از جمله بناهایی است که اصفهان ملقب به نصف جهان بخش مهمی از شهرت خود را مدیون آن است و عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ‌ای از کاخ ‌های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است. کاخ عالی قاپو نمونه منحصر به فرد و یکی از عجایب معماری کاخ‌های عهد صفوی است. منارجنبان از جمله بناهایی است که ازمعماری شگفت انگیزی برخوردار می باشد. مسجد شیخ لطف الله از شاهکارهای معماری و کاشی کاری ایران در نیمه اول قرن یازدهم هجری است.

بازار بزرگ اصفهان که یکی از زیباترین بازارهای شهرهای ایران و حتی جهان اسلام به شمار می رود و پل تاریخی ، زیبا و معروف سی و سه پل (الله وردی خان) به همراه ده ها مکان دیگر تنها گوشه ای از زیبایی های تاریخی اصفهان هستند.

اصفهان نه تنها دارای ده ها مسجد تاریخی، کاخ ها و عمارت های کم نظیر، پل ها و باغ های با ارزش، کتیبه ها وسنگ نبشته های تاریخی، کاروان سراها و... است، بلکه از جاذبه های طبیعی خوبی نیز برخوردار می باشد. بزرگ ترین رودخانه فلات مرکزی ایران" زاینده رود" که ازمیان زیباترین شهر ایران عبورمی کند، آبشارها، تالاب ها و باتلاق های مهمی چون باتلاق گاوخونی - که ازتالاب های با ارزش و نادر فلات مرکزی ایران به شمار می آید- به همراه مناطق حفاظت شده غنی، سبب رونق جاذبه های طبیعی اصفهان شده اند.

مجموع آثار طبیعی وجاذبه های کم نظیر و متعدد تاریخی این شهرستان بر ارزش، اعتبار و شهرت جهانی اصفهان افزوده وسبب شده سفر به اصفهان در فهرست آرزوهای رویایی جهانگردان کشورهای مختلف جهان قرار گیرد.